Στερεότυπα και στερεοτυπική κρίση

Ακρόαση άρθρου......

Παρά τις διαφορετικές προσεγγίσεις, η πλειονότητα των κοινωνικών ψυχολόγων αντιλαμβάνεται τα στερεότυπα ως πεποιθήσεις που αφορούν ομάδες. Στην καθημερινή γλώσσα, αλλά πολλές φορές και στις κοινωνικές επιστήμες, τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις χρησιμοποιούνται εναλλακτικά με την ίδια σημασία.

Κατά κανόνα ωστόσο, τα στερεότυπα ορίζονται ως πεποιθήσεις, η προκατάληψη ως στάση ή συναίσθημα, και η διάκριση ως μορφή συμπεριφοράς.

Στερεότυπα

Αν και συνδέονται μεταξύ τους, ενίοτε με αιτιώδη σχέση, οι πεποιθήσεις, οι στάσεις και οι συμπεριφορές διακρίνονται σαφώς. Το στερεότυπο δεν είναι το ίδιο με την προκατάληψη ή τη διάκριση. Δεν είναι ούτε στάση ούτε συμπεριφορά, αλλά πεποίθηση.

Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία που να τεκμηριώνουν την ισχυρή σύνδεση των στερεοτύπων είτε με τις προκαταλήψεις είτε με τις διακρίσεις. Είναι λίγες οι έρευνες που συσχετίζουν τα στερεότυπα με την προκατάληψη, και αυτές εντοπίζουν μια ασθενή σχέση μεταξύ τους.

Ακόμα πιο μικρός είναι ο αριθμός των ερευνών που εξετάζουν τη σχέση ανάμεσα στα στερεότυπα και στη συμπεριφορά διάκρισης. Αυτό συμβαίνει λόγω της περιορισμένης ενασχόλησης των ερευνητών με το θέμα.

Παραμένει επομένως πιθανό η μελλοντική έρευνα να δείξει μια ισχυρή σχέση αιτίας-αποτελέσματος μεταξύ των στερεοτύπων και των διακρίσεων. Μπορεί επίσης να υπάρχουν συγκεκριμένες συνθήκες κάτω από τις οποίες τα στερεότυπα συνδέονται στενά με τις προκαταλήψεις και τις διακρίσεις.

Το στερεότυπο θα πρέπει να οριστεί με έναν ουδέτερο τρόπο, που να μην δίνει μια λανθασμένη και αδικαιολόγητη εντύπωση για το ζήτημα της ακρίβειας. Ένας απλός, ευρύς, περιεκτικός, ρεαλιστικός και λογικός ορισμός είναι ότι το στερεότυπο αποτελεί μια πεποίθηση που αφορά ομάδες. Αυτός ο ορισμός επιτρέπει κάθε είδους ενδεχόμενο που δεν διατυπώνεται ρητά.

Τα στερότυπα μπορεί να είναι ακριβή και να βασίζονται στη λογική, ή ανακριβή, μπορεί να είναι κοινώς αποδεκτά, συνειδητά, άκαμπτα, μπορεί να δίνουν υπερβολική έμφαση στις διομαδικές διαφορές, να υποθέτουν ότι οι διομαδικές διαφορές είναι βιολογικές, να προκαλούν μεροληπτικές στάσεις και αυτοεκπληρούμενες προφητείες.

Τα στερεότυπα δεν διαφέρουν από τις πεποιθήσεις των ανθρώπων για τις ομάδες. Μοιάζουν με όλες τις άλλες πεποιθήσεις. Ενίοτε είναι λογικά, ρεαλιστικά, χρήσιμα και βάσιμα. Άλλες φορές είναι παράλογα, ανακριβή και αβάσιμα.

Αν και τα στερότυπα μπορεί να οδηγήσουν -και πράγματι οδηγούν- σε πολλές και ποικίλες διαστρεβλώσεις στη μνήμη, στην κρίση και στην αντίληψη γενικά, αυτές είναι συνήθως αρκετά ήπιες. Οι έρευνες έχουν επίσης εντοπίσει τις συνθήκες υπό τις οποίες τα στερεότυπα ασκούν ισχυρή επίδραση και είναι επίσης πιθανό να παίζουν σημαντικό ρόλο στις προκαταλήψεις και στις διακρίσεις.

Στερεοτυπική κρίση

 Η χρήση στερεοτυπικών για την αξιολόγηση άλλων ανθρώπων ή ενός ατόμου λέγεται στερεοτυπική κρίση. 

Για παράδειγμα, το ότι κάποιος αξιολογεί λιγότερο ευνοϊκά τη νοημοσύνη ενός μαθητή από χαμηλό κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο από ό,τι τη νοημοσύνη ενός μαθητή από υψηλότερο κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, παρά την πανομοιότυπη ακαδημαϊκή επίδοσή τους στις ίδιες δοκιμασίες, μπορεί να σημαίνει ότι είναι επηρεασμένος και μεροληπτεί στην κρίση του για τους δυο αυτούς μαθητές εξαιτίας των προσωπικών του στεροτύπων για τις κοινωνικές τάξεις.

Τα βασικά ερευνητικά ερωτήματα σε σχέση με την στερεοτυπική κρίση είναι τα εξής:

• Τι είδους επιδράσεις ασκούν τα στερεότυπα στον τρόπο με τον οποίο αξιολογούμε τα άτομα;
• Σε ποιο βαθμό οι άνθρωποι βασίζονται στα στερεότυπα όταν αξιολογούν τους άλλους, αντί να εξατομικεύουν τις πληροφορίες;
• Υπό ποιες συνθήκες είναι πιο πιθανό οι άνθρωποι να βασίζονται στα στερεότυπα όταν αξιολογούν άλλους;

Μορφές εκδήλωσης των στερεοτύπων

Υπάρχουν δύο διαφορετικές μορφές εκδήλωσης των στερεοτύπων, που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται έναν συγκεκριμένο στόχο (το αντικείμενο μιας στερεοτυπικής κρίσης).

Πρώτον, οι μεροληψίες ή διαστρεβλώσεις που εκδηλώνονται όταν τα στερεότυπα επηρεάζουν την αντιλήψη, την αξιολόγηση, τη μνήμη και την κρίση, και οι οποίες μεταβάλλουν τον τρόπο που ένας παρατηρητής κρίνει έναν στόχο (το αντικείμενο μιας στερεοτυπικής κρίσης), αλλά δεν επηρεάζουν απαραιτήτως άμεσα τον στόχο.

Δεύτερον, οι αυτοεκπληρούμενες προφητείες, οι οποίες εμφανίζονται όταν τα στερεότυπα επηρεάζουν τον τρόπο αντίληψης, επειδή πρώτα μεταβάλλουν τη συμπεριφορά του στόχου (που σε αυτή την περίπτωση γίνεται αντιληπτή με ακρίβεια).

Οι επιδράσεις των στερεοτύπων στην κρίση δεν είναι όλες αδικαιολόγητες. Σε πολλές περιπτώσεις η χρήση των προσδοκιών ως βάση για την πραγματοποίηση προβλέψεων σε σχέση με συγκεκριμένα άτομα, και για τη «συμπλήρωση των κενών» κατά την αντιμετώπιση ασαφών ή διφορούμενων καταστάσεων, αποτελεί μια λογική, κατάλληλη και δικαιολογημένη στρατηγική.

Ας δούμε κατ' αρχάς ένα παράδειγμα χωρίς κοινωνική διάσταση. Στο βόρειο ημισφαίριο, τον Ιούλιο έχει συνήθως πολλή περισσότερη ζέστη απ' ό,τι τον Ιανουάριο. Επομένως οι άνθρωποι είναι πολύ λογικό να αναμένουν ότι οποιαδήποτε μέρα του Ιουλίου θα είναι πιο ζεστή από οποιαδήποτε ημέρα του Ιανουαρίου.

Αυτή είναι μια εύλογη προσδοκία, παρά το γεγονός ότι μερικές φορές στις υψηλές θερμοκρασίες μιας ημέρας του Ιανουαρίου κάνει περισσότερη ζέστη απ' ό,τι στις χαμηλές θερμοκρασίες μιας νύχτας του Ιουλίου.

Αυτή η βασική αρχή -ότι μια ακριβής πεποίθηση μπορεί να οδηγήσει σε μια προσδοκία που είναι όσο το δυνατόν ακριβέστερη βάσει των συνθηκών- είναι το ίδιο αληθής για τις κοινωνικές πεποιθήσεις (όπως τα στερεότυπα) όσο είναι και για τις μη κοινωνικές πεποιθήσεις.

Η στερεοτυπική κρίση έχει πολλές και διαφορετικές εκφάνσεις.

Τα στερεότυπα επηρεάζουν τις αντιλήψεις, την κρίση, τις αξιολογήσεις, την απόδοση αιτίων και τις αναμνήσεις των αθρώπων για τους άλλους, αλλά και τις αλληλεπιδράσεις μαζί τους.

Η αξιολόγηση των άλλων με τη χρήση στερεοτύπων είναι πιο πιθανό να συμβεί όταν η συμπεριφορά ή τα χαρακτηριστικά του στόχου είναι μη διαθέσιμα ή ασαφή.

Ωστόσο οι άνθρωποι παραμερίζουν εξίσου εύκολα τα στερεότυπά τους, κατά την αξιολόγηση των άλλων, όταν έχουν σαφείς, εξατομικευμένες πληροφορίες για αυτούς.

Αν και υπάρχουν συνθήκες υπό τις οποίες τα στερότυπα μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο το άτομο διαμορφώνει τις αντιλήψεις του για τους άλλους ανθρώπους, γενικά αυτού του είδους η επίδραση είναι ασθενής και εφήμερη, επειδή οι άνθρωποι βασίζονται κυρίως στις εξατομικευμένες πληροφορίες όταν αυτές είναι διαθέσιμες.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το Λεξικό ψυχολογίας του Cambridge που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.