Γενικευμένο Άγχος: Γιατί πρέπει να τα ελέγχω όλα και να σκέφτομαι το χειρότερο σενάριο;

Ακρόαση άρθρου......

Το άγχος βιώνεται ως μια ακατανίκητη τάση να θέλω όχι μόνο να ελέγξω τον εαυτό μου, τους γύρω μου και τις τρέχουσες καταστάσεις, αλλά και ως μια σημαντική ανάγκη να προβλέπω πάντα τι θα συμβεί εάν.....

Υποφέρω όταν δεν ξέρω.... Το άγχος της αβεβαιότητας

Ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία του άγχους είναι η ανήσυχη προσδοκία. 

Μάλιστα, λόγω βιωμάτων και πυρηνικών πεποιθήσεων που διαμορφώνουν τις αντιλήψεις μας και το πως πρέπει να αντιδρούμε, έχει κατασκευαστεί η πεποίθηση ότι θα συμβεί κάτι κακό. Η προσδοκία αυτή, δεν αποτελεί μα απλή σκέψη που μας περνάει από το μυαλό και φεύγει. Είναι μια συνεχόμενη αίσθηση που μας περιτριγυρίζει, ότι οι εξελίξεις μόνο αρνητικές μπορεί να είναι, ότι το χειρότερο σενάριο είναι πιο πιθανό να συμβεί από το θετικό, ώστε οι αποφάσεις μας, οι επιλογές μας, το τι θα σκεφτούμε περαιτέρω θα καθοριστούν με βάση το κακό ή το μπορεί να πάνε όλα λάθος. 

Όσο αναμένουμε μια κατάσταση είμαστε στην αβεβαιότητα. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι τίποτα σε αυτή τη ζωή δεν είναι βέβαιο. Τίποτα και κανείς δεν μας εγγυάται το 100%. Δεν γνωρίζουμε καν στα επόμενα 5 λεπτά τι θα συμβεί. Επίσης, αντικειμενικά είμαστε πλασμένοι ως αλληλεξαρτώμενα όντα, δηλαδή τίποτα και απολύτως δεν μπορούμε να ελέγξουμε ή να προβλέψουμε. Οι παράγοντες που εμπλέκονται για να καθορίσουν ένα αποτέλεσμα είναι πολλοί, που σημαίνει ότι μόνοι μας δεν μπορούμε να είμαστε υπεύθυνοι για το τι θα συμβεί. Μόλις αναλογιστούμε αυτό, καταλαβαίνουμε ότι ο υπερβολικός έλεγχος για πράγματα που δεν είμαστε σίγουροι είναι μάταιος και ανέφικτος. 

Γιατί ποτέ δεν θα είμαι βέβαιος για κάτι;

Καταλαβαίνουμε ότι η χαμηλή ανεκτικότητα στην αβεβαιότητα φαίνεται σε δηλώσεις όπως, "αν θέλω να είμαι σίγουρος για κάτι, θα το ελέγξω ξανα και ξανά, πρέπει να υπεραναλύσω αν μια απόφαση είναι σωστή ή όχι, αν πιεστώ τώρα θα τα πάω καλύτερα στη δουλειά, αν γίνω περισσότερο υπεύθυνος θα αποτρέψω κάποια πράγματα να πάνε στραβά, θα τα αντιμετωπίσω καλύτερα., ή θα αγχωθώ λιγότερο αν προετοιμάσω τον εαυτό μου". 

Σε αυτές τις δηλώσεις καταλαβαίνουμε πόσο άρρηκτα συνδεδεμένη είναι η ανάγκη για βεβαιότητα με την ανάγκη για έλεγχο.

Ελέγχουμε κάτι επειδή δεν νιώθουμε σίγουροι. Αλλά συνήθως, όσο και να το ελέγξουμε δεν ικανοποιούμαστε, δεν μας καλύπτει, ακριβώς επειδή ότι προσπαθούμε να ελέγξουμε έχει να κάνει με το αβέβαιο, το μέλλον, και άλλους παράγοντες εκτός του δικού μας ελέγχου. Το μόνο χειροπιαστό που έχουμε και αυτό που ξέρουμε είναι μόνο το τώρα. 

Τι πλεονέκτημα έχει το άγχος; Πόσο με προστατεύει τελικά;

To παράδοξο του άγχους είναι ότι παρόλο που δυσκολευόμαστε να το ελέγξουμε, μας κουράζει και δεν μας αφήνει να χαλαρώσουμε και να απολαύσουμε απλά καθημερνά πράγματα, το μυαλό προσδίδει παράλληλα μια θετική χροιά στο ίδιο το άγχος. 

Πολλές φορές η ανησυχία προσλαμβάνεται σαν κάτι θετικό και προστατευτικό, που αν δεν υπήρχε μπορεί να μας άγχωνε ακόμη περισσότερο ή αν αφηνόμασταν στο άγνωστο να ερχόταν μια καταστροφή. 

Εκείνη τη στιγμή που ανησυχούμε για κάτι, μπορεί να πιστεύουμε ότι απλώς αναλύουμε μια κατάσταση, ότι σκεφτόμαστε τα υπερ και τα κατά, ότι φροντίζουμε για το μέλλον μας, ωστόσο η φωνή που ωθεί στην ανησυχία είναι η φωνή του άγχους που μας παροτρύνει στο έλεγχο, σαν να μας λέει "αν δεν ανησυχήσεις, θα φταίς που θα πάνε όλα λάθος, πρέπει να το ελέγξεις, αλλιώς κάτι θα γίνει κάτι κακό και εσύ δεν μπορείς να το αντέξεις". Όλοι έχουμε έναν τέτοιον αυστηρό κατήγορο στο μυαλό μας, σαν να μπαίνει στον αυτόματο και να μας προπαγανδίζει για το μέλλον, ωστόσο ρεαλιστικά οι ανησυχίες αυτές συντηρούν έναν φαύλο κύκλο άγχους υπονομεύοντας τη ζωή μας και την υγεία μας. 

1η θετική πεποίθηση: Το να ανησυχήσω για τους δικούς μου ανθρώπους είναι ένα θετικό χαρακτηριστικό μου:

Δηλαδή με το να ανησυχώ για την οικογένεια, τον σύντροφο, τα παιδιά, τους συγγενείς, ή τους φίλους αποδεικνύω πόσο νοιάζομαι για αυτούς; Το άγχος μου είναι κριτήριο αγάπης; Μπορεί να θεωρηθεί ότι είμαι περισσότερο προστατευτικός και ευσυνείδητος άνθρωπος; Τί κερδίζω από αυτήν τη συμπεριφορά; Τι θα πίστευαν οι άλλοι αν σταματούσα να δείχνω την ανησυχία μου; Γιατί να απογοητεί κάποιος από μια τέτοια αλλαγή; Μήπως το άγχος αυτό εκδηλώνεται ως πίεση, υπερυπευθυνότητα, υπερπροστασία ή και αυτοθυσία πολλές φορές; Φροντίζω αρκετά τον εαυτό μου ώστε να φροντίσω και τους άλλους; Μήπως χρειάζεται να θέσω κάποια όρια και κριτήρια στο πότε θα βοηθάω κάποιον, αν μπορώ να τον βοηθήσω, γιατί να τον βοηθήσω, και αν θέλω να τον βοηθήσω;

2η θετική πεποίθηση: Η ανησυχία με βοηθάει στο να αποτρέπω αρνητικά αποτελέσματα και συναισθήματα:

Ποιό είναι το όφελος του να αγχώνομαι για κάτι προκαταβολικά; Μήπως απλά σκεφτόμενος το χειρότερο σενάριο μπορώ να αποτρέψω να μην συμβεί στα αλήθεια, ή αν συμβεί τότε δεν θα αγχωθώ τόσο πολύ γιατί το είχα ήδη υπεραναλύσει στο μυαλό μου; Εδώ, υπάρχει μια διαστρέβλωση που την ονομάζουμε σύντηξη σκέψης - πράξης. Δηλαδή, πιστεύουμε ότι με την σκέψη, μια νοητική διεργασία, έχουμε τη δυνατότητα να επιδράσουμε σε ένα πραγματικό γεγονός, αυξάνοντας ή μειώνοντας τις πιθανότητες να συμβεί. 'Δεν συνέβη κάποιο ατύχημα στο παιδί μου, άρα η ανησυχία μου δούλεψε! Όταν ανησυχώ πριν τη συνέντευξη, τα πάω καλύτερα.'

Ποια είναι τα συναισθήματα που πιστεύω ότι δεν θα αντέξω αν δεν ανησυχήσω αρκετά; Φοβάμαι τις ενοχές που θα νιώσω; Τον θυμό ή την στεναχώρια; Αν τα νιώσω δεν θα μπορέσω να τα αντέξω; Έχω δοκιμάσει να μην ανησυχήσω; Αυτά τα συναισθήματα σημαίνουν κάτι συγκεκριμένο για την προσωπικότητά μου, για την αξία μου ως άτομο; Μήπως η ευθύνη απέναντι στα πράγματα είναι καλό να σταμάτει σε ένα σημείο; 

Αντιμετωπίζοντας το άγχος

Το δυσλειτουργικό άγχος, όπως αντιλαμβανόμαστε, κρύβει έναν κόσμο διαστρεβλωμένων πεποιθήσεων και ψευδαισθήσεων για τον εαυτό μας, τους γύρω μας και τον κόσμο. Αρχικά, χρειάζεται να αναδομήσουμε οποιεσδήποτε πεποιθήσεις συντηρούν το άγχος και τον φαύλο κύκλο. Έπειτα, η αποδοχή της αβεβαιότητας αποτελεί το επόμενο σκαλί μαζί με την εμπλοκή του εαυτού μας σε αβέβαια σενάρια. 

Δηλαδή, να μάθουμε και να εξοικιωνόμαστε με την ιδέα του αβέβαιου στην πράξη, μειώνοντας συμπεριφορές αποφυγής ή ασφαλείας. Αυτό είναι μια σημαντική πρόκληση, αλλά είναι και το μονοπάτι που απελευθερώνει από το περιττό άγχος. 

Πόσες ώρες σπαταλούμε αλήθεια στην ανησυχία; Πώς θα μπορούσαμε αυτόν τον χρόνο να τον επενδύσουμε διαφορετικά σε μια καθημερινότητα που τρέχει και μια ζωή που είναι μικρή; 

Πηγή: Cognitive Therapy for Anxiety Disorders, David Clark, Aaron Beck, 2011.