Γνωρίζεις το παιδί που κρύβεις μέσα σου;

Ακρόαση άρθρου......

Μήπως ο εγκέφαλός σου διαστρεβλώνει την πραγματικότητα; Κάνε την άσκηση!

Το «εσωτερικό παιδί» αποτελεί μια μεταφορά για τα ασυνείδητα τμήματα της προσωπικότητας που διαμορφώθηκαν κατά την παιδική μας ηλικία. Στο εσωτερικό παιδί αντιστοιχεί ο συναισθηματικός μας κόσμος: φόβος, πόνος, λύπη, οργή, αλλά και χαρά, ευτυχία και αγάπη. Επομένως, το εσωτερικό παιδί έχει όψεις θετικές και χαρούμενες, καθώς και αρνητικές και θλιμμένες.

Υπάρχει, λοιπόν, το σκοτεινό και το φωτεινό παιδί. 

Ενήλικο Εγώ

Επιπλέον, υπάρχει το Ενήλικο Εγώ μας, το οποίο αποκαλείται επίσης «εσωτερικός ενήλικας». Αυτό το επίπεδο της συνείδησης συμπεριλαμβάνει τη θετική και λογική νόηση, δηλαδή τη σκέψη μας. Όταν επικρατεί το Ενήλικο Εγώ, μπορούμε να αναλάβουμε ευθύνες, να κάνουμε σχέδια, να ενεργήσουμε με προνοητικότητα, να εντοπίσουμε και να κατανοήσουμε συσχετισμούς, να σταθμίσουμε κινδύνους, αλλά και να ελέγξουμε το Ανήλικο Εγώ μας.

Το Ενήλικο Εγώ ενεργεί συνειδητά και σκόπιμα.

Είναι ευρέως αποδεκτό, πως ο τρόπος με τον οποίο βιώνουμε τα συναισθήματά μας, αλλά και το είδος των συναισθημάτων που μπορούμε να βιώσουμε −ή των συναισθημάτων που δυσκολευόμαστε να βιώσουμε− εξαρτάται ουσιαστικά από την έμφυτη ιδιοσυγκρασία μας και από τις εμπειρίες των παιδικών μας χρόνων.

Σημαντική επιρροή ασκούν εδώ οι ασυνείδητες πεποιθήσεις μας. Υπό τον όρο «πεποίθηση» νοείται στην ψυχολογία μια βαθιά ριζωμένη αντίληψη που εκφράζει μια άποψη για τον εαυτό μας ή για τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.

Πεποιθήσεις

Πολλές πεποιθήσεις σχηματίζονται κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού, μέσα από την αλληλεπίδρασή του με τα πρόσωπα αναφοράς που βρίσκονται στο άμεσο περιβάλλον του. Μια τέτοια πεποίθηση είναι, για παράδειγμα, η φράση «Είμαι εντάξει!» ή «Δεν είμαι εντάξει!». Στη διάρκεια της παιδικής μας ηλικίας και της μετέπειτα ζωής μας σχηματίζουμε πεποιθήσεις θετικές και αρνητικές.

Οι θετικές πεποιθήσεις, όπως η φράση «Είμαι εντάξει», προέκυψαν από καταστάσεις όπου εισπράξαμε την αποδοχή και την αγάπη των σημαντικότερων προσώπων αναφοράς μας. Αυτές οι πεποιθήσεις μάς δυναμώνουν. Αντίθετα, οι αρνητικές πεποιθήσεις, όπως η φράση «Δεν είμαι εντάξει», προέκυψαν από καταστάσεις όπου νιώσαμε ότι κάπου σφάλαμε και μας απέρριψαν. Αυτές οι πεποιθήσεις μάς αποδυναμώνουν.

Το σκοτεινό παιδί

Το σκοτεινό παιδί περικλείει τις αρνητικές πεποιθήσεις μας και τα δυσάρεστα συναισθήματα που αυτές γεννούν, όπως η θλίψη, ο φόβος, η απόγνωση ή η οργή, από τα οποία απορρέουν με τη σειρά τους οι λεγόμενες αμυντικές στρατηγικές, δηλαδή οι στρατηγικές που έχουμε αναπτύξει για να διαχειριζόμαστε αυτά τα συναισθήματα ή, ακόμα καλύτερα, για να μην τα νιώθουμε καθόλου.

Ορισμένα παραδείγματα τυπικών αμυντικών στρατηγικών είναι η απόσυρση, η πάση θυσία αποφυγή των αντιπαραθέσεων, η τελειομανία, η επιθετικότητα, η εξουσιομανία και η εμμονή με τον έλεγχο. Το σκοτεινό παιδί αντιπροσωπεύει το πληγωμένο και ασταθές τμήμα της αυτοεκτίμησής μας.

Το φωτεινό παιδί

Το φωτεινό παιδί, αντίθετα, αντιπροσωπεύει τα θετικά βιώματα και συναισθήματά μας. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός χαρούμενου παιδιού: αυθορμητισμό, περιπετειώδες πνεύμα, περιέργεια, ανεμελιά, ζωντάνια, ενεργητικότητα και όρεξη για ζωή.

Το φωτεινό παιδί αποτελεί μια μεταφορά για το αλώβητο τμήμα της αυτοεκτίμησής μας.

Ακόμα και οι άνθρωποι που κουβαλούν βαρύ φορτίο από την παιδική τους ηλικία έχουν και υγιή κομμάτια στην προσωπικότητά τους. Υπάρχουν στη ζωή τους και καταστάσεις όπου αντιδρούν φυσιολογικά, ενώ υπάρχουν και στιγμές χαράς, περιέργειας και ανεμελιάς − όταν το φωτεινό τους παιδί παίρνει το πάνω χέρι.

Εντούτοις, στους ανθρώπους που έζησαν δύσκολα παιδικά χρόνια, το φωτεινό παιδί βγαίνει σπανίως στην επιφάνεια.

Μάθε να διακρίνεις τα γεγονότα από την ερμηνεία τους

Αν συλλάβεις τον εαυτό σου να βρίσκεται υπό τον έλεγχο του σκοτεινού παιδιού και νιώσεις τη διάθεσή σου να χαλάει, κάνε ένα βήμα πίσω, ανάλυσε την κατάσταση από κάποια απόσταση και διερωτήσου πώς την ερμηνεύεις.

Φέρε, δηλαδή, στο προσκήνιο το Ενήλικο Εγώ σου και προσπάθησε να εντοπίσεις εντελώς συνειδητά το πρίσμα του σκοτεινού παιδιού μέσα από το οποίο βλέπεις εκείνη τη στιγμή τον κόσμο. Γιατί συνήθως η συμπεριφορά μας κατευθύνεται από αυτές τις ερμηνείες και όχι από την «αντικειμενική πραγματικότητα».

Το ίδιο ισχύει, παρεμπιπτόντως, και όταν αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο πιο θετικά απ’ όσο θα έπρεπε. Όταν, ας πούμε, ωραιοποιούμε μια κατάσταση, προκειμένου να προστατευτούμε από επώδυνες διαπιστώσεις.

Επίσης, και ο εσωτερικός ενήλικας ή το φωτεινό παιδί μπορεί να προβούν σε εσφαλμένη εκτίμηση των συνθηκών. Αλλά, συνήθως, οι αντιληπτικές διαστρεβλώσεις που μας προξενούν τα περισσότερα προβλήματα προέρχονται από το σκοτεινό παιδί, γι’ αυτό και θα ήθελα να ασχοληθούμε λίγο πιο αναλυτικά με αυτές.

Πολλοί άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν πόσο έντονα χρωματίζεται υποκειμενικά η αντίληψή τους από τις ερμηνείες που κάνουν διαρκώς και ασυναίσθητα. Όταν, για παράδειγμα ο Α σκέφτεται: «Γιατί μου χαμογελάει τώρα αυτός τόσο ειρωνικά;», συνήθως δεν κάνει τον κόπο να αναλογιστεί αν ο Β του χαμογελάει πράγματι ειρωνικά (δηλαδή, τον κοροϊδεύει) ή αν του χαμογελάει απλώς ευγενικά.

Όσοι ταυτίζονται με το σκοτεινό παιδί τους −έχουν, με δυο λόγια, ασταθή αυτοεκτίμηση− τείνουν, κατά κανόνα, να προσάπτουν στους άλλους κακές προθέσεις.

Ακόμα κι όταν δέχονται ένα κομπλιμέντο, νομίζουν πως ο άλλος θέλει να τους χειραγωγήσει ή να τους κάνει πλάκα. Αδυνατούν να πιστέψουν ότι κάποιος άλλος έχει πολύ πιο θετική άποψη γι’ αυτούς απ’ ό,τι έχουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους.

Κι αν τύχει καμιά φορά και το πιστέψουν, τότε ζουν μέσα σε έναν διαρκή φόβο ότι θα αποκαλυφθούν· φοβούνται, δηλαδή, ότι ο άλλος κάποια στιγμή θα καταλάβει ποιοι είναι στ’ αλήθεια.

Μόνο ένα πράγμα δεν τολμούν: να αμφισβητήσουν τις αρνητικές πεποιθήσεις τους και να φτάσουν στο συμπέρασμα πως ίσως οι ίδιοι είναι εκείνοι που πλανώνται.

Οι «Θα μείνω για πάντα παιδί»

Εντούτοις, υπάρχουν και ορισμένοι άνθρωποι με κάπως πιο «αφελή» χαρακτήρα, οι οποίοι έχουν ελαφρώς εξιδανικευμένη εικόνα για τον κόσμο και τις σχέσεις τους. Τα συγκεκριμένα άτομα έχουν υιοθετήσει συνήθως αμυντικές στρατηγικές, όπως η αποφυγή των αντιπαραθέσεων, και φέρουν πεποιθήσεις όπως «Θα μείνω για πάντα παιδί».

Εξιδανικεύουν τα πράγματα, γιατί φοβούνται ότι η αλήθεια ίσως τους φέρει στη δυσάρεστη θέση να πρέπει να υπερασπιστούν ενεργά τον εαυτό τους.

Μάλιστα, τα συγκεκριμένα άτομα δεν αποφεύγουν απλώς τις αντιπαραθέσεις· μερικές φορές δεν τις αντιλαμβάνονται καν. Αν, λοιπόν, ανήκεις σε αυτή την κατηγορία των λίγο πιο εύπιστων και αφελών ανθρώπων, θα πρέπει να σκεφτείς πώς θα αξιολογούσες τη συμπεριφορά των άλλων εάν είχες αυστηρότερα κριτήρια.

Προσπάθησε να είσαι ιδιαίτερα αυστηρός και να δεις τα πράγματα όσο πιο νηφάλια γίνεται, με τη βοήθεια του εσωτερικού σου ενήλικα. Προσπάθησε να αντιληφθείς αμέσως αν αρχίσεις πάλι να προσπαθείς να δικαιολογήσεις τους άλλους και να δείξεις κατανόηση για κάποια συμπεριφορά που στην πραγματικότητα σε ενοχλεί βαθύτατα.

Άσκηση: Ρεαλιστική εκτίμηση της πραγματικότητας

Η παρακάτω άσκηση θα σε βοηθήσει να συνειδητοποιήσεις και να αλλάξεις τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύεις την πραγματικότητα. Ας δούμε ένα παράδειγμα, το οποίο φυσικά θα χρειαστεί να προσαρμόσεις στα δικά σου δεδομένα.

Η κατάσταση έχει ως εξής (έναυσμα): Η προϊσταμένη μου μου επισημαίνει κάποιο λάθος.

Το σκοτεινό μου παιδί πιστεύει (αρνητικές πεποιθήσεις): Είμαι ανεπαρκής. Πρέπει να είμαι τέλειος! Δεν επιτρέπεται να κάνω λάθη!

Η ερμηνεία μου: Η προϊσταμένη μου θεωρεί ότι δεν είμαι επαρκής στη δουλειά μου και σκέφτεται να με αντικαταστήσει.

Τα συναισθήματά μου: Ντροπή και φόβος.

Η αμυντική στρατηγική μου: Τελειομανία και εμμονή με τον έλεγχο. Θα μοχθήσω ακόμα περισσότερο, θα ελέγχω τα πάντα εξονυχιστικά και θα δουλεύω υπερωρίες.

Το φωτεινό παιδί πιστεύει (θετικές πεποιθήσεις): Επιτρέπεται να κάνω και λάθη! Είμαι επαρκής!

Η προσωπική μου ερμηνεία της κατάστασης: Η προϊσταμένη μου είναι ικανοποιημένη με τις επιδόσεις μου, κι ας τυχαίνει να κάνω και κανένα λάθος πού και πού.

Ο ενήλικας λέει (επιχειρήματα): Είσαι καλός στη δουλειά σου. Φροντίζεις να επιμορφώνεσαι συνεχώς. Μην ξεχνάς πως και η προϊσταμένη και οι συνάδελφοί σου κάνουν λάθη. Το σκοτεινό παιδί σου αντιδρά πολύ ευαίσθητα στην κριτική.

Συναίσθημα: Διατηρώ την ψυχραιμία μου.

Η ωφέλιμη στρατηγική μου: Μαθαίνω από το λάθος μου και αντιμετωπίζω τον εαυτό μου και τους άλλους, που επίσης δεν είναι τέλειοι, με καλή προαίρεση και κατανόηση.

Βρες τη σωστή ισορροπία μεταξύ ενδοσκόπησης και περισπασμών!

Όπως είδαμε, ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύουμε την πραγματικότητα επηρεάζει καθοριστικά τα συναισθήματα και τις πράξεις μας. Ωστόσο, δεν κατορθώνουμε πάντα να το αντιληφθούμε εγκαίρως, ώστε να διορθώσουμε την αντιληπτική μας διαστρέβλωση και να μετακινηθούμε από τη θέση του σκοτεινού παιδιού στη θέση του φωτεινού παιδιού.

Και τότε υπάρχει η πιθανότητα να βυθιστούμε στην αρνητική συναισθηματική κατάσταση του σκοτεινού παιδιού και να ενισχύσουμε περαιτέρω τις αμυντικές στρατηγικές μας, σκεπτόμενοι: «Μία από τα ίδια».

Αλλά έτσι βουλιάζουμε ακόμα πιο βαθιά στο πρόβλημά μας: Αν, δηλαδή, έχουμε τάσεις απόσυρσης, κλεινόμαστε στους τέσσερις τοίχους μας· αν η αμυντική στρατηγική μας είναι η επίθεση, αγριεύουμε· αν είμαστε τελειομανείς, κοπιάζουμε ακόμα περισσότερο − και πάει λέγοντας.

Το αποτέλεσμα αυτού του φαύλου κύκλου είναι να χαλάει όλο και πιο πολύ η διάθεσή μας. Και, κάποια στιγμή, ταυτιζόμαστε πλέον τόσο έντονα με το σκοτεινό παιδί μας, ώστε να μη βλέπουμε καμία διέξοδο.

Αν, λοιπόν, δεν καταφέρνεις να αντιληφθείς εγκαίρως ότι είσαι έτοιμος να υποπέσεις στο παλαιότερο ψυχικό σου μοτίβο και να διορθώσεις τη συμπεριφορά σου, υπάρχει μια στρατηγική που μπορεί να σε βοηθήσει να βγεις από αυτή την κατάσταση: η απόσπαση της προσοχής.

Απόσπαση της προσοχής σημαίνει να στρέφεις την προσοχή σου από τα συναισθήματα και τα προβλήματά σου στον έξω κόσμο. Όταν συγκεντρώνεσαι ολοκληρωτικά σε ό,τι συμβαίνει εκεί έξω, ή σε κάποια δραστηριότητα, παύεις να αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου, ξεχνιέσαι. Σ’ αυτή την κατάσταση δεν νιώθεις πόνο − ούτε σωματικό ούτε ψυχικό.

Γι’ αυτό και η απόσπαση της προσοχής αποτελεί σημαντικό συστατικό της ψυχοθεραπείας σε περιπτώσεις ασθενών με χρόνιους πόνους − όταν χορεύεις με πάθος, δεν νιώθεις τα πόδια σου να πονούν.

Κι όταν κάτι άλλο απορροφά τελείως την προσοχή μας, ξεχνιόμαστε και παύουμε να αντιλαμβανόμαστε δυσάρεστα συναισθήματα. Η απόσπαση της προσοχής θα σου φτιάξει αυτομάτως τη διάθεση, βοηθώντας σε να αποστασιοποιηθείς ψυχικά από το πρόβλημά σου.

Σίγουρα κάποια στιγμή θα έχεις βρεθεί στην παρακάτω κατάσταση: Θυμώνεις αφάνταστα με τον Χ, γιατί νιώθεις ότι δεν σε καταλαβαίνει και σου συμπεριφέρεται άδικα. Οι σκέψεις σου περιστρέφονται γύρω από αυτό το πρόβλημα, με αποτέλεσμα να βυθίζεσαι όλο και πιο βαθιά στην οργή σου. Ύστερα, όμως, κάτι αποσπά για λίγο την προσοχή σου· πρέπει, για παράδειγμα, να συγκεντρωθείς στη δουλειά σου.

Όταν αποσπάται η προσοχή σου, ο θυμός σου περνάει σε δεύτερη μοίρα και ηρεμείς. Πλέον μπορείς να δεις πολύ πιο ψύχραιμα το πρόβλημα με τον Χ, επειδή αποστασιοποιήθηκες ψυχικά.

Αυτή η απόσταση αλλάζει και τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύεις την κατάσταση. Μπορείς πλέον να διακρίνεις και το δικό σου μερίδιο ευθύνης για ό,τι έχει συμβεί. Ίσως, μάλιστα, να διαπιστώσεις ότι έκανες την τρίχα τριχιά. Ή να βρεις μια λύση για το πρόβλημά σου με τον Χ. Ίσως, πάλι, να συνειδητοποιήσεις ότι το όλο θέμα δεν έχει και τόση σημασία, και να σκεφτείς: «Νερό κι αλάτι».

Ενδοσκόπηση και απόσπαση προσοχής

Πιθανότατα τώρα αναρωτιέσαι: «Και τι πρέπει να κάνω τελικά; Να παρατηρώ σχολαστικά τον εαυτό μου ή να επιζητώ την απόσπαση της προσοχής μου;».

Σου απαντώ, λοιπόν: Είναι άλλο πράγμα να έχεις συναίσθηση του εαυτού σου, ώστε να μπορείς να ενδοσκοπείς και, όταν χρειάζεται, να αντιλαμβάνεσαι εγκαίρως ότι κάτι κάνεις λάθος, και εντελώς άλλο πράγμα να βαλτώνεις στα συναισθήματά σου και να εγκλωβίζεσαι σε −ανώφελες− σκέψεις που περιστρέφονται γύρω από τον εαυτό σου.

Η παραμονή σε μια αρνητική συναισθηματική κατάσταση δεν σε ωφελεί καθόλου.

Κοντολογίς: Η ενδοσκόπηση είναι σημαντική. Αλλά όταν υπάρχει κίνδυνος να εγκλωβιστείς στα συναισθήματα και τις πεποιθήσεις του σκοτεινού παιδιού, είναι προτιμότερο να βρεις κάτι που θα σου αποσπάσει την προσοχή. Όταν αποστασιοποιείσαι λιγάκι, μπορείς να αναστοχαστείς καλύτερα τα συναισθήματα και τα προβλήματά σου.

Η συμβουλή μου: Να κοντοστέκεσαι πού και πού, για να βλέπεις τι συμβαίνει μέσα σου, κι ύστερα να στρέφεις πάλι την προσοχή σου προς τα έξω, για να αντιλαμβάνεσαι τι συμβαίνει γύρω σου· ύστερα να συγκεντρώνεσαι πάλι σε ό,τι κάνεις. Πρέπει, δηλαδή, να βρεις τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στην ενδοσκόπηση και την προσοχή στο περιβάλλον σου.

Γράψε τις σκέψεις σου και άφησέ τες στο χαρτί

Αν σε βασανίζει κάποιο σημαντικό πρόβλημα που απορροφά διαρκώς την προσοχή σου, θα σε συμβούλευα να αφιερώνεσαι ολοκληρωτικά σ’ αυτό το ζήτημα μισή ώρα κάθε μέρα − και μάλιστα γραπτώς. Έτσι, ο εσωτερικός σου ενήλικας θα γνωρίζει πως, σε περίπτωση αμφιβολίας, όλα είναι καταγεγραμμένα στο χαρτί και πως την υπόλοιπη ημέρα μπορεί να ασχοληθεί με άλλα πράγματα.

Κάτι που θα σε εμποδίσει να επανέρχεσαι συνέχεια στο πρόβλημά σου, είναι να φορέσεις ένα λαστιχάκι στον καρπό σου. Κάθε φορά που θα πιάνεις τον εαυτό σου να σκέφτεται το πρόβλημα, τράβα το λαστιχάκι κι άφησέ το να σε χτυπήσει· ύστερα, στρέψε ξανά την προσοχή σου σε ό,τι έκανες.

Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο «Το παιδί που κρύβουμε μέσα μας».

H ψυχολόγος Stefanie Stahl έχει αναπτύξει μία νέα, αποτελεσματική προσέγγιση για να «δουλέψουμε» με το παιδί που κρύβουμε μέσα μας. Οι ασκήσεις του βιβλίου θα μας βοηθήσουν να απαλλαγούμε από παλιά ψυχικά μοτίβα που οδηγούν σε αδιέξοδο τη ζωή μας και να αλλάξουμε τις πεποιθήσεις και τη συμπεριφορά μας, ώστε να βελτιώσουμε τις σχέσεις μας και να ζήσουμε ευτυχισμένοι.