Ο “Νόμος Του Πατέρα” και το πραγματικό “Νόημα του Νόμου”

Ακρόαση άρθρου......

Ο Πατέρας δεν έχει κύριο όνομα. Δεν συνιστά μορφή, συνιστά λειτουργία, μας λέει ο Ζακ - Αλέν Μιλέρ. Ενώ η μητρότητα είναι κάτι δεδομένο και αυταπόδεικτο, η πατρότητα απεναντίας είναι ένα πολιτισμικό ιδίωμα, στο οποίο ενυπάρχει και μια αβεβαιότητα.

Η ψυχαναλυτική ματιά δεν περιορίζεται σε βιολογικούς παράγοντες αναφορικά με τον Πατέρα, αλλά μιλάει για εκείνον τον άνδρα που εσωτερικεύεται σε τρία επίπεδα: το πραγματικό, το φαντασιωσικό και το συμβολικό.

Ο Lacan τόνισε πως η είσοδος της πατρικής φιγούρας είναι αυτή που εξασφαλίζει την ψυχική γένεση του παιδιού.

Πραγματικός πατέρας: Είναι το πρόσωπο εκείνο, που δέχεται ανεξαρτήτου της βιολογίας, να δώσει το όνομά του (επίθετο) στο παιδί. Επομένως ο Πραγματικός Πατέρας ορίζεται ως αποτέλεσμα της γλώσσας και όχι της βιολογίας. Μπορεί να είναι είτε παρών είτε απών, χωρίς να ασκήσει κάποια επιρροή στην ψυχοσεξουαλική εξέλιξη του παιδιού. Βέβαια η φυσική παρουσία του είναι αυτή που επιτρέπει στο παιδί του να έχει πρόσβαση στη σεξουαλική επιθυμία, και ειδικότερα στο αγόρι, να μιμηθεί και να κατέχει μια αρρενωπή θέση και να αποκτήσει τη σεξουαλική του ταυτότητα .

Φαντασιακός πατέρας: είναι όλα όσα φαντασιώνεται ένα παιδί για τον πατέρα του. Αυτές οι κατασκευές σχετίζονται ελάχιστα με την πραγματικότητα. Χαρακτηριστικό του Φαντασιακού Πατέρα είναι η παντοδυναμία του, ως καθρέφτισμα ή του ιδανικού ή του απόλυτα κακού. Πάντα όμως ο Φαντασιακός Πατέρας είναι ένας παντοδύναμος πατέρας. Αρχικά, είναι απαραίτητο το παιδί να τον φαντασιώνεται ως τον προστάτη - θεό - σωτήρα, ενώ στη συνέχεια σε φαντασιακό επίπεδο μετατρέπεται σε ένα τρομακτικό αντικείμενο, που επιβάλλει ο ρόλος του ως φορέα του νόμου της αιμομικτικής απαγόρευσης.

Συμβολικός πατέρας: ο Συμβολικός Πατέρας είναι μια λειτουργία. Μπορεί να είναι απών σωματικά, αλλά να κατέχει μια έντονη συμβολική παρουσία. Ο ρόλος του είναι να εισχωρήσει ως τρίτος στη σχέση μητέρας - παιδιού, ώστε να διαρρηχθεί ο δεσμός αυτός, με σκοπό την κοινωνικοποίηση του παιδιού. Υπεύθυνη για αυτό είναι η μητέρα, η οποία οφείλει να επιτρέψει την είσοδό του στη σχέση της με το παιδί μέσω της επιθυμίας που τρέφει για εκείνον. Συνεπώς, αντίστοιχα υπεύθυνος είναι και εκείνος που θα αποφασίσει να επιτελέσει την πατρική λειτουργία, φροντίζοντας να είναι το αντικείμενο επιθυμίας της μητέρας. Πως γίνεται αυτό; Εφόσον είναι παρών, με το να διεκδικήσει τη σύντροφό του και να την επαναφέρει στο διττό της ρόλο ως συντρόφου και μητέρας. 

Με τη διάρρηξη αυτή του δεσμού, ασκώντας δηλαδή την πατρική του λειτουργία, ο πατέρας εισάγει στο πλαίσιο της οικογένειας το Νόμο, που ματαιώνει εισάγοντας την αιμομικτική απαγόρευση. Αυτό πραγματοποιείται ακόμα και με τις λέξεις, όπως «η μαμά μου», «ο μπαμπάς μου», «η αδερφή μου», που είναι δηλωτικές της απαγόρευσης των μεταξύ τους σεξουαλικών σχέσεων. Έτσι, δια του λόγου στην οικογένεια επιβάλλεται η απαγόρευση της αιμομιξίας από τον πατέρα και έτσι μπορούμε να μιλάμε για τη λειτουργική σύσταση μιας οικογένειας. Γι' αυτό ο Συμβολικός Πατέρας αναφέρεται και ως το «Όνομα του Πατρός», διότι δια του λόγου επιβάλλει το taboo της αιμομιξίας.

Ο πατέρας λοιπόν παρεισφρέει στη σχέση μητέρας – παιδιού σαν τρίτος, σαν «άλλος», βιώνεται σαν αντικείμενο επιθυμίας της μητέρας και κατά συνέπεια το παιδι θα δοκιμάσει την εμπειρία της ματαίωσης. Αυτό είναι καταλυτικό ώστε το παιδί να καταλάβει, ότι δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος και να αναζητήσει την ικανοποίηση των απολαύσεων του άλλου και όχι αποκλειστικά στην μητέρα του. Δηλαδή ότι μπορεί να υπάρχει απολαμβάνοντας και χωρίς εκείνη. 

Ο ρόλος του πατέρα λοιπόν είναι να ευνουχίσει το παιδί του, αποστερώντας την ανορίοτη συμβίωση του με τη μητέρα, επιτρέποντας του ταυτόχρονα να εξανθρωπιστεί.

Επομένως ο πατέρας δεν είναι απλώς ένας αντίζηλος του παιδιού ως προς την αγάπη της μητέρας, αλλά είναι ο αντιπρόσωπος του πολιτισμού. Ταυτιζόμενο με το Συμβολικό πατέρα, το παιδί εισέρχεται στον πολιτισμό, με τίμημα τον αποχωρισμό από την μητέρα, που βιώνεται κατεξοχήν ως απώλεια. 

“Τι απομένει από τον πατέρα;” αναρωτιέται ο ιταλός Ψυχαναλυτής, Μάσιμο Ρεκαλκάτι, ο οποίος πραγματεύεται την έννοια του νοήματος του Πατέρα, δηλαδή την έννοια του Νόμου.

Έχουμε την εσφαλμένη εντύπωση πως η λέξη “Νόμος” αναφέρεται στην έννοια του κανόνα, της απαγόρευσης, της τάξης, όπου η τήρηση αυτών εξασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας.

Αυτός είναι ένας κοντόφθαλμος, μονοδιάστατος τρόπος ερμηνείας, που σε τίποτα δεν αφορά το πραγματικό “νόημα του Νόμου”. Το πραγματικό “νόημα του Νόμου” είναι η εγγραφή του νοήματος του αδύνατου, του μη εφικτού. Αφορά την εμπειρία του πένθους και της ματαίωσης, που γεννά η συνειδητοποίηση πως δε μπορούμε να είμαστε τα πάντα.

Το νόημα του Νόμου λοιπόν, είναι το νόημα του ανέφικτου, το νόημα του μη ολόκληρου. Το θεμέλιο του πολιτισμού και της δημοκρατίας είναι η εμπειρία του πένθους.

ΣΤΙΣ ΣΚΙΕΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ... ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΙΡΕΤΙΚΟΥΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Συγγραφέας: Πέτρος Θεοδώρου, ψυχοθεραπευτής Gestalt | Εκδόσεις: PSYCHOLOGY.GR
Μια υπαρξιακή προσέγγιση για τη σχέση του έρωτα με τον σεξουαλικό πόθο, την αγάπη, αλλά και τις απροσπέλαστες Σκιές μέσα μας.

Τι είναι αυτό που μας οδηγεί στην τρέλα; Τι είναι αυτό που πυροδοτεί και ενισχύει το Ναρκισσισμό μας; Τι είναι αυτό που οδηγεί σε πολέμους και κάθε είδους καταστροφές;

Μα ειναι ακριβως αυτό. Η εξουδετέρωση του νοήματος του Νόμου, η άρνηση της διάστασης του αδύνατου. Η άρνηση του Άλλου, που η ύπαρξή του και μόνο αμφισβητεί και απειλεί την ψευδαίσθηση της μοναδικότητας και παντοδυναμίας μας, την πίστη πως είμαστε/υπάρχουμε μόνο εμείς (εκδηλώσεις ρατσισμού).

Αυτό είναι το πρόβλημα της σύγχρονης εποχής. Μια κοινωνία που μας τροφοδοτεί με την ψευδαίσθηση πως όλα είναι δυνατά και πιθανά, αρνούμενη το πεπερασμένο μας και την έλλειψή μας.

Αυτή η δυναμική διαφαίνεται στον έρωτα επίσης. Δεν μπορείς να αγαπήσεις πραγματικά αν δεν εγκαταλείψεις τον ναρκισσισμό σου.

Βιβλιογραφία

Ιφιγένεια Πολίτη - Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια

Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα: πατρική λειτουργία και ψύχωση, Σάββας Μπακιρτζόγλου, Ψυχολόγος-ψυχαναλυτής.

my-analysis.gr «Τα ονόματα του Πατρός » Πατρική λειτουργία.