Τα 6 κυριότερα είδη ενοχής

Ακρόαση άρθρου......

Οι ενοχές είναι το βασικό εργαλείο εκείνων που χειραγωγούν. Το μόνο που έχει να κάνει κάποιος είναι να μας δημιουργήσει ενοχές και αμέσως αισθανόμαστε την ανάγκη να γίνουμε και πάλι αρεστοί όσο το δυνατόν συντομότερα. Μάλιστα, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορεί να φτάσουν σε σημείο να κάνουν σχεδόν τα πάντα, αν μέσω της χειραγώγησης οι άλλοι τους κάνουν να αισθανθούν αρκετά ένοχοι.

Γιατί επιτρέπουμε να συμβαίνει κάτι τέτοιο;

Απλώς επειδή το αίσθημα της ενοχής έχει συσχετιστεί με το ενδιαφέρον και αν δεν δείχνετε ενδιαφέρον, τότε είστε «κακός άνθρωπος». Η αλήθεια όμως είναι το συναίσθημα της ενοχής δεν έχει απολύτως καμία σχέση με το ενδιαφέρον. Αντιθέτως αποτελεί εκδήλωση νευρωτικής συμπεριφοράς, η οποία, παραδόξως, γίνεται αποδεκτή ως «φυσιολογική» από τους περισσότερους.

Ενοχή γονέα-παιδιού

Όταν ήσαστε παιδιά, σας έκαναν να αισθάνεστε ενοχές οι ενήλικες γύρω σας και συγκεκριμένα η οικογένειά σας. Άλλωστε, από τη σιτγμή που και οι ίδιοι αισθάνονταν ενοχές, αυτό σήμαινε ότι οι ενοχές ήταν κάτι καλό και για εκείνους και για εσάς! Αν δεν τους άρεσε κάτι που είπατε ή κάνατε, σας έλεγαν ότι ήσαστε «κακό παιδί». Η αξιολογική κρίση αφορούσε εσάς και όχι τις πράξεις σας. Κατά τη διάρκεια της ανατροφής σας ιδιαίτερα τα πρώτα πέντε χρόνια, είχατε προγραμματιστεί να αντιδράτε στο «καλό» και το «κακό», το «σωστό» και το «λάθος».

Η επιβολή του αισθήματος της ενοχής γινόταν μέσω του συστήματος αναμοιβής και τιμωρίας. Τότε ήταν που αρχίσατε να ταυτίζεστε με τις πράξεις σας.

Οι γονείς άθελά τους χρησιμοποιούν το αίσθημα της ενοχής ως μέσο για να ελέγχουν τα παιδιά τους. Λένε στο παιδί ότι αν δεν κάνει κάτι συγκεκριμένο, θα δυσαρεστηθούν. Έχουν σαν όπλα τους φράσεις όπως «Τι θα σκεφτούν οι γείτονες;», «Μας ντρόπιασες!», «Μας απογοήτευσες!», «Δεν έχεις τρόπους;».

Και η λίστα συνεχίζεται και συνεχίζεται. Κάθε φορά που δεν καταφέρνατε να τους ικανοποιήσετε, ήταν γι' αυτούς η ώρα να παίξουν το χαρτί της ενοχής. Ως αποτέλεσμα, αναπτύξατε το συμπεριφορικό πρότυπο να ικανοποιείτε πρώτα τους άλλους για να αποφεύγετε τις ενοχές. Λέγατε και κάνατε ό,τι ήθελαν οι άλλοι. Μάθατε να πιστεύετε ότι αν συμμορφωνόσασταν θα ικανοποιούσατε τους άλλους.

Έτσι αναπτύξατε τη μόνιμη ανάγκη να κάνετε καλή εντύπωση στους άλλους.

Ενημερωθείτε για το ασύγχρονο σεμινάριο Η ψυχική δουλειά στην ενοχή από την πλατφόρμα του PSYVERSITY

Ενοχή παιδιού- γονέα

Σε μια αντιστροφή του παιχνιδιού ενοχής μεταξύ γονέα και παιδιού, τα παιδιά συχνά χρησιμοποιούν τις ενοχές για να χειραγωγήσουν τους γονείς τους. Οι περισσότεροι γονείς θέλουν να θεωρούνται «καλοί» και αδυνατούν να αντιμετωπίσουν το συναίσθημα που νιώθουν όταν το παιδί τους πιστεύει ότι δεν το αγαπούν. Για να τους εξαναγκάσει, το παιδί χρησιμοποιεί δηλώσεις όπως «Δεν με αγαπάς πραγματικά!» ή «Οι γονείς του τάδε τον αφήνουν να το κάνει». 

Το παιδί τούς υπενθυμίζει επίσης τις φορές που έκαναν ή δεν έκαναν πράγματα που ενστικτωδώς γνωρίζει ότι θα τους δημιουργήσουν αισθήματα ενοχής.

Το παιδί μαθαίνει τη συμπεριφορά αυτή παρατηρώντας τους ενήλικες. Δεν ξέρει πώς ακριβώς λειτουργεί, μόνο ότι είναι εξαιτερικά αποτελεσματική για να καταφέρει αυτό που θέλει. Επειδή η χειραγώγηση είναι το κύριο μέλημα της παιδικής ηλικίας, δεν παίρνει πολύ χρόνο στο παιδί να αρχίσει να την εφαρμόζει.

Η ενοχή είναι μια επίκτητη συναισθηματική αντίδραση. Δεν αποτελεί φυσιολογική συμπεριφορά για ένα παιδί. Αν το παιδί σας προσπαθεί να σας χειραγωγήσει μέσω της ενοχής, να είστε σίγουροι ότι διδάχθηκε την τακτική αυτή από έναν πολύ καλό δάσκαλο... εσάς!

Ενοχή μέσω της αγάπης

«Αν με αγαπάς...» Αυτές είναι κάποιες από τις λέξεις που παράγουν τις περισσότερες ενοχές και χρησιμοποιούνται στις ρομαντικές σχέσεις για να χειραγωγήσει κανείς το σύντροφό του. Όταν λέμε «Αν με αγαπάς, θα κάνεις αυτό», εκείνο που υπονοούμε στην πραγματικότητα είναι: «Θα νιώσεις ενοχές αν δεν το κάνεις!» ή « Αν αρνηθείς, τότε δεν νοιάζεσαι πραγματικά για εμένα».

Έχοντας μάθει πως πρέπει να δείχνουμε ότι νοιαζόμαστε, εύκολα χειραγωγούμαστε από αυτές τις ενοχικές φράσεις και, αν αυτές δεν έχουν αποτέλεσμα, μπορούμε πάντοτε να στραφούμε σε άλλες τακτικές όπως η σιωπή, η άρνηση της σεξουαλικής επαφής, τα πληγωμένα αισθήματα, ο θυμός, τα δάκρυα ή τα ξεσπάσματα οργής.

Ψηφιακό Marketing για Ψυχολόγους: Κύκλος 11 Σεμιναρίων με Βέλτιστες Πρακτικές και Εργαλεία Διαχείρισης διαδικτυακής παρουσίας | Διοργάνωση: PSYCHOLOGY.GR

Μια άλλη τακτική είναι να χρησιμοποιούμε την ενοχή για να τιμωρήσουμε το σύντροφό μας για συμπεριφορές που θεωρούμε ότι δεν συνάδουν με τις αξίες και τις πεποιθήσεις μας.

Επαναφέρουμε στο προσκήνιο ατοπήματα του παρελθόντος και του υπενθυμίζουμε πόσο «λάθος» ήταν αυτό που έκανε και πόσο πολύ μας απογοήτευσε. Αν συνεχίσουμε αυτό το παιχνίδι ενοχών, μπορούμε να τον αναγκάσουμε να κάνει αυτό που θέλουμε χειραγωγώντας τον. Όταν δεν ανταπεξέρχεται στις πεποιθήσεις, τις προσδοκίες και τις αξίες μας, χρησιμοποιούμε τις ενοχές για να τον «σωφρονίσουμε». Αυτοί είναι κάποιοι τρόποι μέσω των οποίων χρησιμοποιούμε την ενοχή σε μια ρομαντική σχέση.

Κοινωνική ενοχή

Αυτού του είδους η ενοχή πρωτοεμφανίζεται στο σχολείο, όταν αποτυγχάνετε να ικανοποιήσετε το δάσκαλό σας. Σας κάνουν να νιώσετε ενοχές για τη συμπεριφορά σας λέγοντάς σας ότι μπορούσατε να τα πάτε καλύτερα ή ότι απογοητεύσατε το δάσκαλό σας. Αντί να φτάσει στη ρίζα του προβλήματος -που είναι η δυσλειτουργική συνειδητότητα του μαθητή- είναι ευκολότερο για το δάσκαλο να δημιουργεί ενοχές που λευτουργούν ως αποτελεσματικό μέσο ελέγχου.

Τα αισθήματα ενοχής που σχετίζονται με την κοινωνική συμπεριφορά σάς μαθαίνουν να ανησυχείτε για το τι λένε ή σκέφτονται οι άλλοι για τις πράξεις σας. Γι' αυτό τα πρότυπα καλής συμπεριφοράς τηρούνται με τόση αυστηρότητα. Μας απασχολεί τόσο πολύ η γνώμη των άλλων ή το να είμαστε πολιτικά ορθοί, ώστε αναγκαζόμαστε να ελέγχουμε όσα λέμε και κάνουμε ώστε να μην προσβάλουμε κανέναν.

Σεξουαλική ενοχή

Οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν σεξουαλικές ενοχές. Η κυριότερη αιτία της σεξουαλικής ενοχής είναι η θρησκεία. Η θρησκεία έχει αποφασίσει ποιες μορφές σεξουαλικής έκφρασης είναι «καλές» ή «κακές», «φυσικές» ή αμαρτωλές. Αυτές οι ηθικές αξιολογικές κρίσεις έχουν κληροδοτηθεί από γενιά σε γενιά σαν μεταδοτική ασθένεια.

Αν το σύστημα αξιών σας περιλάμβανε οποιαδήποτε μορφή σεξουαλικής έκφρασης που θεωρούνταν «ηθικά απαράδεκτη», σας έκαναν να αισθάνεστε ενοχές και ντροπή. Πράγματα όπως ο αυνανισμός, οι προγαμιαίες σχέσεις, η πορνογραφία, η ομοφυλοφιλία, η έκτρωση και άλλα παρόμοια, θεωρούνται όλα «κακά» και «αμαρτίες». Το αποτέλεσμα είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι παρουσιάζουν ποικίλα σεξουαλικά προβλήματα και καταπιεσμένα αισθήματα ενοχής.

Έχοντας μάθει από την παιδική μας ηλικία για τα κακά του σεξ, είναι αδύνατον για το μέσο άτομο να απολαύσει συγκεκριμένες μορφές σεξουαλικής ηδονής χωρίς να αισθάνεται ενοχές.

Αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει έως ότου μάθουμε αυτό το βασικό και πολύτιμο μάθημα: Δεν χρειάζεται να αισθανόμαστε ενοχές για κάποια μορφή σεξουαλικής έκφρασης που βρίσκεται εντός του αξιακού μας συστήματος και δεν βλάπτει σωματικά τους άλλους.

Να θυμάστε ότι η ενοχή δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια αξιολογική κρίση που μας έχει επιβληθεί από κάποια μορφή αυθεντίας.

Αυτο-επιβαλλόμενη ενοχή

Η πιο καταστροφική μορφή ενοχής είναι η αυτο-επιβαλλόμενη. Πρόκειται για ενοχές που επιβάλλουμε στον εαυτό μας όταν θεωρούμε ότι έχουμε παραβιάσει τον προσωπικό ηθικό μας κώδικα ή εκείνον της κοινωνίας.

Ξεκινά όταν, εξετάζοντας την παλαιότερη συμπεριφορά μας, διαπιστώνουμε ότι έχουμε κάνει κάποια ασύνετη επιλογή ή πράξη. Εξετάζουμε ό,τι κάναμε τότε - είτε επρόκειτο για άσκηση κριτικής στους άλλους, κλοπή, εξαπάτηση, ψέματα, υπερβολές, παραβίαση θρησκευτικών κανόνων ή οποιαδήποτε άλλη πράξη που θεωρούμε λανθασμένη - υπό το φως του παρόντος συστήματος αξιών μας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ενοχές που αισθανόμαστε αποτελούν προσπάθεια να αποδείξουμε ότι νοιαζόμαστε και ότι έχουμε μετανοήσει για τις πράξεις μας.

Ουσιαστικά αυτό που κάνουμε είναι να αυτομαστιγωνόμαστε για τις πράξεις μας και να προσπαθούμε να αλλάξουμε την ιστορία. Αυτό που δεν συνειδητοποιούμε είναι ότι το παρελθόν δεν αλλάζει.

Υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ του αισθάνομαι ενοχές και του μαθαίνω από το παρελθόν. Η πάλη με τις ενοχές είναι ένα νευρωτικό ταξίδι που πρέπει να σταματήσετε αν επιθυμείτε να αναπτύξετε απόλυτη αυτοπεποίθηση. Το αίσθημα ενοχής δεν χτίζει την αυτοπεποίθησή σας. Το μόνο που κάνει είναι να σας κρατά φυλακισμένους στο παρελθόν και να σας παραλύει στο παρόν. Με το να τρέφετε αισθήματα ενοχής αποφεύγετε την ευθύνη που έχετε να ζείτε στο παρόν και να κατευθύνεστε προς το μέλλον.

Μάθετε από το παρελθόν και εστιάστε στο τώρα

Με το να αισθάνεστε ενοχές για κάτι που κάνατε, δεν μαθαίνετε από το παρελθόν. Μαθαίνω από το παρελθόν σημαίνει αναγνωρίζω τα λάθη μου και αποφασίζω, κατά το δυνατόν και σύμφωνα με την ικανότητα και τη συνειδησιακή μου αντίληψη, να μην τα επαναλάβω.

Το να αυτοτιμωρείστε νοητικά γι' αυτό που κάνατε ή να σπαταλάτε πολύτιμο χρόνο και ενέργεια νιώθοντας ενοχές, ντροπή ή ότι είστε ανάξιοι, δεν αποτελούν μέρος του συγκεκριμένου μαθήματος. Το μόνο που κάνουν αυτά τα αρνητικά συναισθήματα είναι να σας αποτρέπουν να αλλάξετε την παρούσα εμπειρία της ζωής σας, επειδή εστιάζετε το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής σας στο παρελθόν.

Κανείς δεν μπορεί να ζει στο παρελθόν και να λειτουργεί δημιουργικά στο παρόν. Το μυαλό σας δεν μπορεί να αντεπεξέλθει σε δύο πραγματικότητες ταυτόχρονα.

Η ζωή σας αντανακλά αυτό που απασχολεί το σημαντικότερο μέρος της προσοχής σας. Αν αφιερώνετε το μέρος αυτό στο τι θα έπρεπε να είχατε πει ή κάνει, το παρόν σας θα είναι γεμάτο απογοήτευση, άγχος και σύγχυση. Το τίμημα αυτό παραείναι υψηλό για να το πληρώσετε. Είναι πολύ καλύτερο να συγχωρήσετε τον εαυτό σας και να προχωρήσετε με θετική διάθεση προς το μέλλον.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Τα μυστικά της απόλυτης αυτοπεποίθησης που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.