Σύνδρομο Hikikomori, ένα αμφιλεγόμενο σύνδρομο

Ακρόαση άρθρου......

Κατά γενική ομολογία, η εφηβεία αποτελεί μία περίοδο μετάβασης και το χρονικό σημείο κατά το οποίο εμφανίζονται πολλές ψυχιατρικές διαταραχές. Συνήθως, τα πρώιμα συμπτώματά τους δεν διακρίνονται εύκολα, ωστόσο προοδευτικά είναι σε θέση να προκαλέσουν βλαβερές συνέπειες, όπως  κοινωνική απόσυρση και απομόνωση.

Σε μία εποχή όπου οι νέες τεχνολογίες διαταράσσουν τη ζωή των ανθρώπων και τα συνηθισμένα μέσα επικοινωνίας με τους άλλους, μπορεί να είναι δύσκολο να γίνει μία σαφής διάκριση μεταξύ εκείνου που θεωρείται αναπτυξιακά φυσιολογικό και εκείνου που καταδεικνύει την έναρξη ενός ευρέως φάσματος διαταραχών, συμπεριλαμβανομένης της κατάθλιψης, της κοινωνικής φοβίας, των διαταραχών της προσωπικότητας, της σχιζοφρένειας ή του εθισμού στο διαδίκτυο.

Σε όλα τα παραπάνω, έρχεται να προστεθεί και το σύνδρομο Hikikomori.

Πρόκειται για μία ιδιαίτερου τύπου σοβαρή κοινωνική απόσυρση που παρατηρήθηκε αρχικά στην Ιαπωνία από τη δεκαετία του 1970 και προέρχεται από μία ιαπωνική λέξη που περιγράφει την ψυχοκοινωνική και οικογενή παθολογία.

Η διαταραχή αυτή επηρεάζει κυρίως τους εφήβους ή τους νεαρούς ενήλικες που ζουν αποκομμένοι από τον κόσμο, απομονωμένοι στα σπίτια των γονιών τους και κλειδωμένοι στα υπνοδωμάτια τους για ημέρες, μήνες ή και χρόνια. Αρνούνται να επικοινωνήσουν ακόμα και με την οικογένειά τους, χρησιμοποιούν κατά κόρον το διαδίκτυο και βγαίνουν από τον προσωπικό τους χώρο μόνο για την ικανοποίηση των πιο επιτακτικών σωματικών τους αναγκών.

Πολλά άτομα με το σύνδρομο αυτό περνούν περισσότερες από δώδεκα ώρες  την ημέρα μπροστά από τον υπολογιστή τους. Κατά συνέπεια, περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς βρίσκονται σε κίνδυνο εθισμού στο διαδίκτυο και περίπου το ένα δέκατο εξ αυτών θα ανταποκρινόταν θετικά σε διαγνωστικά κριτήρια για έναν τέτοιο εθισμό.

Η ιδέα του Hikikomori είναι αμφιλεγόμενη, κάτι που προκύπτει και από την απουσία σαφούς ορισμού καθώς και από την απουσία συναίνεσης σε όλες τις σχετικές μελέτες που αφορούν τα διαγνωστικά κριτήρια.

Η συζήτηση επικεντρώνεται γύρω από το εάν αυτό το σύνδρομο σηματοδοτεί μία πολιτισμικής φύσεως αντίδραση απέναντι στην κοινωνική αλλαγή που λαμβάνει χώρα στην Ιαπωνία ή εάν πρόκειται για μία αναδυομένη ψυχιατρική διαταραχή που μπορεί να παρουσιάζεται και αλλού.

Επίσης, ένα άλλο σημείο που εξετάζεται είναι εάν πρέπει κάποιος να διαγιγνώσκεται με αυτό το σύνδρομο στην περίπτωση που μία άλλη ψυχιατρική διαταραχή μπορεί να αιτιολογήσει τα συμπτώματα.

Χαρακτηριστικά Συνδρόμου Hikikomori

Σύμφωνα με μία ιαπωνική ομάδα εμπειρογνωμόνων, το άτομο που παρουσιάζει το εν λόγω σύνδρομο έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• Περνά τον περισσότερο χρόνο του στο σπίτι.
• Δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον για το σχολείο, το πανεπιστήμιο ή την εργασία.
• Η εμμονή στην κοινωνική απόσυρση διαρκεί για περισσότερο από έξι μήνες.
• Δεν παρουσιάζει σχιζοφρένεια, νοητική καθυστέρηση ή διπολική διαταραχή.

Το σύνδρομο αυτό περιγράφηκε αρχικά στην Ιαπωνία, αλλά στη συνέχεια αναφέρθηκαν περιπτώσεις στο Ομάν, στην Ισπανία, στην Ιταλία, στη Νότια Κορέα, στο Χονγκ Κονγκ, στη Γαλλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αίτια Συνδρόμου Hikikomori

Τα αίτια που προκαλούν το σύνδρομο αυτό δεν έχουν ακόμη διασαφηνιστεί πλήρως και υπάρχουν αρκετές πιθανές εξηγήσεις που συζητούνται. Σε ψυχολογικό επίπεδο, πολυάριθμες αναφορές και άρθρα κάνουν λόγο για συσχέτιση του συνδρόμου αυτού με τραυματικές παιδικές εμπειρίες.

Φαίνεται ότι πολλές από τις περιπτώσεις ατόμων που παρουσίασαν το Hikikomori αντιμετώπισαν τον κοινωνικό αποκλεισμό ως παιδιά, συχνά ως θύματα σχολικού εκφοβισμού, ή βίωσαν άλλες μορφές απόρριψης από τους συνομηλίκους τους.

Μία εσωστρεφής προσωπικότητα, μία ιδιοσυγκρασιακή συστολή και ένας αμφιλεγόμενος τρόπος προσκόλλησης μπορεί επίσης να προδιαθέτει την ανάπτυξη του συνδρόμου.

Στο επίπεδο της οικογένειας και του κοινωνικού περιβάλλοντος, ίσως να εντοπίζεται μία σχέση μεταξύ της εμφάνισης της διαταραχής και της δυσλειτουργικής οικογενειακής δυναμικής, της γονικής απόρριψης ή της υπερπροστασίας και της ψυχοπαθολογίας των γονέων.

Τα ανεπαρκή ακαδημαϊκά επιτεύγματα, σε συνδυασμό με τις υψηλές προσδοκίες και μερικές φορές με την επακόλουθη απόρριψη του σχολείου, φαίνεται επίσης να είναι παράγοντες που οδηγούν στην ανάπτυξη του συνδρόμου αυτού.

Οι κοινωνικοπολιτισμικές επεξηγήσεις, συμπεριλαμβανομένης της διάσπασης της κοινωνικής συνοχής, της αστικοποίησης, της τεχνολογικής προόδου, της παγκοσμιοποίησης και της καθοδικής κοινωνικής κινητικότητας, μπορούν επίσης να διαδραματίσουν ρόλο στην εμφάνιση του Hikikomori.

Οι αλλαγές αυτές μπορεί να οδηγήσουν τα άτομα που εμφανίζουν σχετική προδιάθεση στην αποστασιοποίηση από την κοινωνία ως μία μορφή ψυχικής αντίδρασης σε επώδυνα συναισθήματα.

Η εφεύρεση του διαδικτύου και οι μεταγενέστερες αλλαγές που επέφερε στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι επικοινωνούν μπορεί επίσης να αποτελεί σημαντικό παράγοντα που συμβάλλει στην ανάπτυξη της εν λόγω διαταραχής.

Σύνδρομο Hikikomori και άλλες Ψυχιατρικές Διαταραχές

Η διαφοροποίηση μεταξύ του Hikikomori και των πρώιμων σταδίων άλλων ψυχιατρικών διαταραχών μπορεί να αποδειχθεί δύσκολη, καθώς πολλά από τα συμπτώματά του, όπως η απομόνωση, η απώλεια κινήτρων, η δυσφορική διάθεση, οι διαταραχές του ύπνου και η μειωμένη συγκέντρωση, μπορεί να εντοπιστούν και σε διάφορες άλλες ψυχιατρικές καταστάσεις.

Όπως και το Hikikomori, ο εθισμός στο διαδίκτυο αποτελεί μία αναδυόμενη ψυχιατρική διάγνωση, με τον ορισμό και τα κλινικά χαρακτηριστικά της να εξακολουθούν να αποτελούν θέμα συζήτησης. Η επιλογή του όρου «εθισμός» υπογραμμίζει μία υποθετική σχέση μεταξύ της προβληματικής χρήσης του διαδικτύου και άλλων εξαρτήσεων συμπεριφοράς, όπως τα τυχερά παιχνίδια και η εξάρτηση από ουσίες.

Τα εθισμένα στο διαδίκτυο άτομα είναι τρεις φορές πιο πιθανό από τους μη εθισμένους σε αυτό να κάνουν κατάχρηση οινοπνευματωδών ποτών.

Το Hikikomori και ο εθισμός στο διαδίκτυο παρουσιάζουν κάποια κοινά στοιχεία, όπως η απώλεια ενδιαφέροντος για τις σπουδές ή την εργασία, οι δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, η απώλεια ενδιαφέροντος για άλλες δραστηριότητες και η χρήση του διαδικτύου ως διαφυγή από μία δυσφορική διάθεση.

Μία σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο αυτών διαταραχών, ανεξάρτητα από τον ορισμό τους, είναι η εμφάνιση στερητικού συνδρόμου που παρουσιάζει ο εθισμός στο διαδίκτυο και η υπόθεση ότι η λειτουργική ανεπάρκεια προέρχεται από το πρόβλημα της εξάρτησης και όχι το αντίστροφο.

Επιπλέον, το 56% των ατόμων που παρουσιάζουν το σύνδρομο Hikikomori ενδέχεται να διατρέχουν τον κίνδυνο εθισμού στο διαδίκτυο.

Συνήθως, η συζήτηση για την ύπαρξη του συνδρόμου αυτού σε ένα άτομο δεν ξεκινά στα πρώιμα στάδια της διαταραχής εν μέρει λόγω της φύσης της νόσου και εν μέρει λόγω της διστακτικότητας της οικογένειας να αντιμετωπίσει το θέμα κυρίως για λόγους ντροπής, φόβου, κοινωνικού στίγματος και έλλειψης γνώσης.

Στην Ιαπωνία, υπάρχουν τρεις δρόμοι αντιμετώπισης του συνδρόμου αυτού:

• τα κέντρα ψυχικής υγείας που χρησιμοποιούν ψυχολογικές και κλινικές προσεγγίσεις,
• οι κοινωνικές δράσεις που χρησιμοποιούν μη κλινικές και μη ψυχολογικές προσεγγίσεις και
• μία ποικιλία εναλλακτικών θεραπευτικών δράσεων, όπως η θεραπεία που υποστηρίζεται από άλογα κλπ.

Το γενικό πλάνο αντιμετώπισης της διαταραχής αυτής επικεντρώνεται στο να διαταράξει τη φυσική και κοινωνική απομόνωση του ατόμου, να το ωθήσει να αναλάβει έναν ενεργό ρόλο στην κοινωνία, είτε αυτό σχετίζεται με την επιστροφή στις σπουδές είτε με την ένταξη στην αγορά εργασίας.

Η θεραπευτική διαδικασία μπορεί να έχει μακρά χρονική διάρκεια καθώς η πλήρης και συνεχής αφοσίωση στις θεραπευτικές πρακτικές είναι ασυνήθιστη και μόνο ένα μειοψηφικό ποσοστό των περιπτώσεων επιτυγχάνει πλήρη κοινωνική συμμετοχή.

Δείτε αναλυτική λίστα βιβλίων για την ψυχολογία εφήβων  στο Εξειδικευμένο Βιβλιοπωλείο της Πύλης Ψυχολογίας

Πηγή: Το παρόν άρθρο στηρίχθηκε στην επιστημονική εργασία των Emmanuel Stip, Alexis Thibault, Alexis Beauchamp-Chatel και Steve Kisely για το σύνδρομο Hikikomori.