Η τέχνη του να μην έχεις πάντα δίκιο

Ακρόαση άρθρου......

Η έμπνευση για τον τίτλο αυτού του άρθρου αντλείται από το έργο του Γερμανού Φιλοσόφου Schopenhauer  «Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο». Στόχος δεν είναι μια κριτική ματιά του περιεχομένου του, αλλά να αναδειχθεί ο αρνητικός ρόλος που παίζει στις σημερινές κοινωνίες η ανάγκη του να έχουμε πάντα δίκιο.

Αλλάζοντας τον τρόπο επικοινωνίας μας

Ίσως αν αποδομήσουμε αυτήν την ανάγκη να μάθουμε έναν διαφορετικό τρόπο επικοινωνίας, που θα μας επιτρέπει να εκφράζουμε αμεσότερα τα συναισθήματα μας και παράλληλα να σεβόμαστε και να ακούμε ουσιαστικότερα τον άλλον.

Αν εισβάλλοντας σε μία κουβέντα δεν έχουμε μοναδικό στόχο το δίκιο μας, αλλά στοχεύουμε στο να αντλήσουμε νέες πληροφορίες, που μέχρι πρότινος αγνοούσαμε, και να ακούσουμε διαφορετικές (από τις δικές μας) οπτικές, τότε επιτυγχάνουμε να καταφέρουμε κάτι πολύ σημαντικό: τη μετακίνηση μας.

Η αξία της μετακίνησης φανερώνεται αν σκεφτούμε τη σημασία της οπτικής γωνίας: ανάλογα με το που βρίσκομαι αντιλαμβάνομαι αντίστοιχα τις καταστάσεις. Είμαι απλώς παρατηρητής ή εμπλεκόμενος;

Κι αν είμαι εμπλεκόμενος, εμπλέκομαι άμεσα ή έμμεσα; Κι αν όντως εμπλέκομαι άμεσα, στερούμαι τη δυνατότητα να βλέπω την κατάσταση ως παρατηρητής;

Θέτοντας αυτά τα ερωτήματα βοηθάμε τον εαυτό μας να αναρωτηθεί σχετικά με το ζήτημα της αντικειμενικότητας και της αλήθειας.

Ο Derrida, όμως, μας έχει πει ότι η αλήθεια πρέπει να βρίσκεται σε αριθμό πληθυντικό: υπάρχουν πολλές αλήθειες, λοιπόν, κυρίως όταν περιγράφουμε καταστάσεις που αφορούν τις ανθρώπινες σχέσεις.

Μη βίαιη επικοινωνία

Η κάθε πλευρά (και δεν είναι πάντα μόνο δύο) έχει τη δική της αλήθεια. Η μία αναιρεί την άλλη ή δύναται να συνυπάρχουν;

Πώς, τη στιγμή που επικοινωνούμε με τους άλλους (λεκτικά ή μη), μπορούμε να εκφραστούμε με έναν τρόπο που θα δώσει την ευκαιρία να ακουστούν ισάξια και οι δύο πλευρές και να καλυφθούν αμφότερες οι ανάγκες;

Πώς, δηλαδή, θα μπορέσουμε να διεκδικήσουμε χωρίς να απαιτήσουμε και πώς δεν θα τα παρατήσουμε υιοθετώντας μία παθητική στάση;

Η επικοινωνία δεν είναι ένα παιχνίδι του ποιος φταίει και ποιος όχι, με τελικό νικητή αυτόν που έχει δίκιο. Ας βγούμε, με άλλα λόγια, από το δίπολο «όλα ή τίποτα», «μαύρο ή άσπρο». Υπάρχει και το «κάτι», υπάρχει και το «γκρι». 

Δεν υπάρχει πιο κατάλληλος ειδικός για αυτό το θέμα από τον Αμερικανό ψυχολόγο Marshall Rosenberg και την θεωρία του με όνομα «Μη βίαιη επικοινωνία». Στο ομότιτλο βιβλίο του μας βοηθά να αντιληφθούμε τα γλωσσικά, κυρίως, λάθη που κάνουμε και ενναλακτικούς τρόπους μη βίαιης επικοινωνίας.

Αυτή την εναλλακτική γλώσσα που διδάσκει την ονομάζει «η γλώσσα της καμηλοπάρδαλης», καθώς η καμηλοπάρδαλη, όπως λέει και ο ίδιος, είναι το θηλαστικό με τη μεγαλύτερη καρδιά. Αντιθέτως, η γλώσσα με την οποία έχουμε μάθει από μικροί να επικοινωνούμε είναι η «γλώσσα του τσακαλιού», μία γλώσσα άγρια και επιθετική, όπως και η συμπεριφορά ενός τσακαλιού.

Βίαιη επικοινωνία

Τι είναι η επικοινωνιακή βία; Πότε μια επικοινωνία γίνεται βίαιη;

1. Όταν λέμε «με πλήγωσες» αντί για «πληγώθηκα».

2. Όταν αντί να εκφράσουμε τι νιώθουμε κρίνουμε τις πράξεις του άλλου: αντί δηλαδή να πούμε «όταν το κάνεις αυτό νιώθω νευριασμένος ̸ η» λέμε «αυτό που κάνεις δεν είναι σωστό». Προτού βιαστούμε να χαρακτηρίσουμε, για παράδειγμα, κάποιον ως τεμπέλη ας αναρωτηθούμε μήπως απλώς έκανε πράγματα που εμείς τα λέμε τεμπελιά.

3. Όταν μετά το ρήμα «νιώθω» βάζουμε το σύνδεσμο «ότι» και όχι το συναίσθημα μας. Το «ότι» εκφράζει μία γνώμη, μία προσωπική κρίση και ακολουθεί ρήμα όπως το «νομίζω», «πιστεύω» κτλ. Τη στιγμή που λέμε «νιώθω ότι με αγνοείς» κάνουμε μία δική μας διάγνωση. Αν αντικαταστήσουμε το «νιώθω» με το «νομίζω» τα αποτελέσματα είναι μαγικά: «νομίζω ότι με αγνοείς και αυτό με κάνει να νιώθω ανασφάλεια».

Ας δούμε πως το αποτυπώνει ο ίδιος ο Rosenberg:

«Πες μου ότι απογοητεύτηκες με τις δουλειές που έμειναν στη μέση, αλλά το να με αποκαλείς ανεύθυνο δεν είναι τρόπος να με κινητοποιήσεις». Ας μην πετάμε, λοιπόν, τις λέξεις σαν σκουπίδια χρησιμοποιώντας τους άλλους ως κάδους απορριμμάτων.

4. Όταν, αντί να δώσουμε ένα κίνητρο, λέμε «αν δεν το κάνεις, η μαμά θα στεναχωρηθεί», υπονοώντας ότι οι πράξεις του παιδιού ευθύνονται για την στεναχώρια του γονιού. Αυτό ο Rosenberg το ονομάζει συναισθηματική σκλαβιά: να πιστεύει κάποιος ότι είναι υπεύθυνος για τα συναισθήματα του άλλου.

5. Όταν χρησιμοποιούμε διατυπώσεις που λειτουργούν ως αυτοεκπληρούμενες προφητείες: «παντρεύτηκα ένα ντουβάρι», και ο άντρας έμεινε άπραγος και αμίλητος, μιμούμενος τέλεια το ντουβάρι.

Εξάσκηση στο να ακούμε πραγματικά

Ας μάθουμε, λοιπόν, να επικοινωνούμε ουσιαστικά, διότι το να έχουμε δίκιο προσφέρει μόνο μία παροδική ευχαρίστηση, και η ευχαρίστηση δεν ταυτίζεται με την ευτυχία. Αντίθετα, αν δεν έχουμε δίκιο, μετακινούμαστε, εξελισσόμαστε και πάμε ένα βήμα παρακάτω, έχοντας μάθει πια να εκφράζουμε τις ανάγκες μας.

Να εξασκηθούμε στο να ακούμε όχι για να απαντήσουμε αλλά για να καταλάβουμε, διότι πέρα από στόμα, έχουμε και αυτιά. Και πέρα από τις ανάγκες μας, υπάρχουν και οι ανάγκες των άλλων, που ψάχνουν αυτιά που να μπορούν να τις ακούσουν. Χρειαζόμαστε περισσότερη ενσυναίσθηση και λιγότερο δίκιο.