Αξιολογώντας την εργαζόμενη μνήμη: Εργαλεία και Μέθοδοι

Ακρόαση άρθρου......

Η εργαζόμενη μνήμη είναι ευρέως γνωστή και ως βραχύχρονη μνήμη, αποτελώντας κεντρική έννοια στην Γνωστική Ψυχολογία, την Νευροεπιστήμη και την Νευροψυχολογία.

Διαθέτει μικρή χωρητικότητα, συγκρατεί πληροφορίες προσωρινά, η ικανότητά της αυξάνεται κατά την παιδική ηλικία , ενώ μειώνεται στην τρίτη ηλικία (Gathercole et al., 2004 ∙ Miyake & Shah, 1999 ∙ Salthouse, 1994).  Αποθηκεύει δεδομένα από 20΄΄ έως λίγα λεπτά μέσω της επανάληψης. Στη συνέχεια, τα δεδομένα αποθηκεύονται και μεταφέρονται στην μακρόχρονη μνήμη μέσω της επανάληψης ή απλά διαγράφονται (Engle, 2002) .

Ο όρος εργαζόμενη μνήμη επινοήθηκε από τον Miller και τους συνεργάτες του. Ειδικότερα, ο Miller πρότεινε το 1956 τον «μαγικό αριθμό επτά», προσδιορίζοντας την χωρητικότητα της εργαζόμενης μνήμης και υποστηρίζοντας πως μπορεί να αποθηκεύσει μέχρι επτά στοιχεία (± 2), ανεξαρτήτως ψηφίων, λέξεων, σχημάτων κλπ (Miller, 1956 ∙ Miller et al., 1960).

Το Digit Span αποτελεί ένα εργαλείο μέτρησης της ικανότητας της προσοχής, της μνήμης εργασίας και της άμεσης λεκτικής ανάκλησης σε νευροψυχολογικές έρευνες και κλινικές αξιολογήσεις (Hale et al., 2002). Μάλιστα, συνιστά υποδοκιμασία της κλίμακας αξιολόγησης της νοημοσύνης Wechsler Adult Intelligence Scale-WAIS, που μετράει το πηλίκο νοημοσύνης των ενηλίκων (Wechsler, 1939).Έχει αποδειχθεί πως η ηλικία, η εκπαίδευση και ο πολιτισμός επηρεάζουν την επίδοση στο εργαλείο (Ostrosky-Solis & Lozano, 2006).

Οι οδηγίες του νευροψυχολογικού εργαλείου διακρίνονται σε προχωρητικό και οπισθοδρομικό επίπεδο. Ο/η εξεταστής/τρια ενημερώνει τον/την εξεταζόμενο/η να τον/την ακούει προσεκτικά και να επαναλάβει την σειρά των αριθμών. Έργο του/της συμμετέχοντα/ούσης είναι να επαναλάβει με την σειρά είτε από την αρχή προς το τέλος (ευθεία ανάκληση) είτε από το τέλος προς την αρχή (αντίστροφη ανάκληση). Αν ο/η εξεταζόμενος/η πει σωστά τις 2 από τις ακολουθίες της ίδιας δυσκολίας βαθμολογείται με 2 , ενώ αν πει σωστά την μία βαθμολογείται με 1 και με 0 αν αποτύχει και στις 2 (Hale et al., 2002).

Ένα ακόμη νευροψυχολογικό εργαλείο αξιολόγησης της οπτικό-χωρικής εργαζόμενης μνήμης είναι το Corsi block-tapping task (Kessels et al., 2000). Ξεκίνησε να χορηγείται την δεκαετία το ΄70 και περιελάμβανε αρχικά 9 πανομοιότυπα ξύλινα μπλοκ πάνω σε σανίδα (Corsi, 1972). Εξέταζε στην αρχή την πλευρική λειτουργία σε επιληπτικούς ασθενείς, οι οποίοι υποβλήθηκαν σε μονόπλευρη εγκεφαλική εγχείρηση στο δεξιό ημισφαίριο και παρουσίασαν χαμηλές επιδόσεις στο συγκεκριμένο εργαλείο, ενώ ασθενείς με το αριστερό ημισφαίριο είχαν αντίστοιχα χαμηλά αποτελέσματα στο Digit Span (Milner, 1997).

Είναι αξιοσημείωτο ότι πλέον διαθέτει και ψηφιακή έκδοση, το eCorsi, συμβάλλοντας στην ακρίβεια του χρόνου της παρουσίασης των κύβων και την αυτόματη μέτρηση του εύρους και του χρόνου αντίδρασης, αλλά και επιτρέποντας στον/στην εξεταστή/τρια να ελέγχει εξ΄αποστάσεως τις επιδόσεις των εξεταζομένων (Brunetti et al., 2014).

Από την έρευνα του Monaco και των συνεργατών του (2013) αποδείχθηκε πως η επίδοση στο εργαλείο επηρεάζεται από την ηλικία και την εκπαίδευση. Ιδιαίτερα, χρησιμοποιείται για την απώλεια μνήμης, τον έλεγχο των ασθενών με εγκεφαλική βλάβη, την οπισθοχωρητική μνήμη και την μη λεκτική μνήμη εργασίας.

Ο/η εξεταστής/τρια παρουσιάζει 9 κύβους και κάθε φορά δείχνει μία συγκεκριμένη σειρά κύβων, ζητώντας από τον/την εξεταζόμενο/η να την επαναλάβει είτε με την σειρά που το είδε (προχωρητική) είτε με την ανάποδη σειρά (οπισθοχωρητική). Κάθε φορά βαθμολογεί τον αριθμό των σωστών επαναλήψεων. Σταδιακά αυξάνονται οι σειρές των κύβων έως 9. Corsi ονομάζεται η μεγαλύτερη σειρά κύβων, που μπορεί να θυμηθεί σωστά ο/η συμμετέχοντας/ουσα. Αυτή η εκδοχή μπορεί να διαφοροποιηθεί ως προς το μέγεθος, την θέση και τον αριθμό των κύβων (Kessels et al., 2000) .

Όσον αφορά στο Rey Auditory Verbal Learning Test,  αυτό συνιστά ένα εργαλείο αξιολόγησης της επεισοδιακής μνήμης, της βραχύχρονης ακουστικής μνήμης, των στρατηγικών εκμάθησης, της ικανότητας διατήρησης της προσοχής και της πληροφορίας, καθώς και της ικανότητας της ανάκλησης (Ματζιαράκη, 2016). Είναι σύντομο και εύκολο στην πράξη (Malloy-Diniz et al., 2007), είναι ιδιαίτερα αξιόπιστο και έγκυρο, και η χορήγησή του διαρκεί περίπου 10-15 λεπτά.

Η μελέτη των Τσολάκη και Κουντή το 2010 οδήγησε στο συμπέρασμα πως ασθενείς που βρίσκονται σε πρώτο στάδιο της νόσου Alzheimer παρουσιάζουν χαμηλή επίδοση στην πρώτη δοκιμή και καταφέρνουν να μάθουν περίπου 6 λέξεις μέχρι την τελευταία δοκιμή.

Επιπλέον, φαίνεται πως το φύλο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, δηλαδή οι γυναίκες έχουν καλύτερες επιδόσεις στην δοκιμασία (Malloy-Dinizet al., 2007). Σχετικά με την ηλικία και την εκπαίδευση, έχει αποδειχθεί πως επιδρούν αρνητικά και θετικά αντίστοιχα στην επίδοση. Με άλλα λόγια, οι νεαροί ενήλικες με περισσότερα χρόνια εκπαίδευσης εμφανίζουν καλύτερες επιδόσεις. Η ικανότητα ανάκλησης μειώνεται, καθώς οι άνθρωποι μεγαλώνουν, ενώ η τριτοβάθμια εκπαίδευση βελτιώνει την ικανότητα αποθήκευσης πληροφοριών (Van Der Elst et al., 2005). 

Ο/η εξεταστής/τρια παρουσιάζει στον/στην συμμετέχοντα/ουσα 15 λέξεις άσχετες μεταξύ τους και του/της ζητά να τις επαναλάβει, διαδικασία που πραγματοποιείται πέντε φορές (κατάλογος Α). Έπειτα, του/της διαβάζει 15 διαφορετικές λέξεις και του/της ζητά να τις ανακαλέσει άμεσα μόνο μία φορά (Κατάλογος Β). Αφού περάσουν 30 λεπτά, του/της ζητά να ανακαλέσει καθυστερημένα τον Κατάλογο Α, ενώ καλείται και να τις αναγνωρίσει μέσα σε έναν κατάλογο 30 λέξεις (Ματζιαράκη, 2016). Η βαθμολόγηση πραγματοποιείται μέσω της καταγραφής του αριθμού των σωστών λέξεων που ανακαλεί ή αναγνωρίζει αντίστοιχα (Τσολάκη & Κουντή, 2010).

Η εργαζόμενη μνήμη, λοιπόν, είναι ένα κρίσιμο και ευρύ πεδίο της Γνωστικής Ψυχολογίας, εστιάζοντας στην προσωρινή αποθήκευση και επεξεργασία πληροφοριών. Η περιορισμένη χωρητικότητά της δεν παρεμποδίζει τον ρόλο της στη διαδικασία της μάθησης και τη νοητική λειτουργία.

Είναι σαφές πως η λειτουργία της μνήμης εργασίας δεν είναι δυνατόν να κατανοηθεί χωρίς την νευροψυχολογική αξιολόγηση. Έτσι, μέσω των εργαλείων μέτρησής της, δύναται να αξιολογηθούν διάφοροι τύποι της, όπως η ακουστική και η οπτικοχωρική εργαζόμενη μνήμη σε κλινικό και ερευνητικό επίπεδο.

Βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία

1. Brunetti, R., Del Gatto, C., & Delogu, F. (2014). eCorsi: implementation and testing of the Corsi block-tapping task for digital tablets. Frontiers in psychology, 5, 939.
2. Corsi, P. (1972). Memory and the medial temporal region of the brain (Unpublished doctoral dissertation). McGill University, Montreal, QB.
3. Engle, R. W. (2002). Working memory capacity as executive attention. Current Directions in Psychological Science, 11(1), 19–23. doi.org/10.1111/1467-8721.00160 
4. Gathercole, S. E., Pickering, S. J., Ambridge, B., & Wearing, H. (2004). The structure of working memory from 4 to 15 years of age. Developmental psychology, 40(2), 177-190. doi.org/10.1037/0012-1649.40.2.177
5. Hale, J.B., Hoeppner, J.A.B., & Fiorello, C.A.(2002). Analyzing digit span components for assessment of attention processes. Journal of psychoeducational assessment, 20(2), 128-143. doi.org/10.1177/073428290202000202  
6. Kessels, R.P., Van Zandvoort, M.J. , Postma, A., Kappelle, L.J., & De Haan, E.H. (2000). The Corsi block-tapping task: standardization and normative data. Applied neuropsychology, 7(4), 252-258. doi.org/10.1207/S15324826AN0704_8  
7. Malloy-Diniz, L. F., Lasmar, V. A. P., Gazinelli, L. D. S. R., Fuentes, D., & Salgado, J. V. (2007). The Rey auditory-verbal learning test: Applicability for the Brazilian elderly population. Brazilian Journal of Psychiatry, 29(4), 324–329. doi.org/10.1590/S1516-44462006005000053 
8. Miller, G. A. (1956). The magical number seven, plus or minus two: Some limits on our capacity for processing information. Psychological Review, 63(2), 81–97. doi.org/10.1037/h0043158 
9. Miller, G. A., Galanter, E., & Pribram , K. H. (1960). Plans and the Structure of Behavior. Henry Holt and Co. doi.org/10.1037/10039-000  
10. Milner, B. (1971). Interhemispheric differences in the localization of psychological processes in man. British Medical Bulletin, 27(2), 272–277. doi.org/10.1093/oxfordjournals.bmb.a070866 
11. Monaco, M., Costa, A., Caltagirone, C., & Carlesimo, G.A. (2013). Forward and backward span for verbal and visuo-spatial data: Standardization and normative data from an Italian adult population. Neurological Sciences, 34(5), 749-754 doi.org/10.1007/s10072-012-1130-x  
12. Miyake, A., & Shah, P. (Eds.). (1999). Models of working memory: Mechanisms of active maintenance and executive control. Cambridge University Press.
13. Ostrosky-Solis, F., & Lozano, A. (2006). Digit span: Effect of education and culture. International Journal of Psychology, 41(5), 333–341. doi.org/10.1080/00207590500345724 
14. Salthouse, T. A. (1994). The aging of working memory. Neuropsychology, 8(4), 535–543. doi.org/10.1037/0894-4105.8.4.535 
15. Van Der Elst, W. I. M., Van Boxtel, M. P., Van Breukelen, G. J., & Jolles, J. (2005). Rey's verbal learning test: Normative data for 1855 healthy participants aged 24–81 years and the influence of age, sex, education, and mode of presentation. Journal of the International Neuropsychological Society, 11(3), 290–302. doi.org/10.1017/S1355617705050344 
16. Wechsler, D. (1939). Wechsler-Bellevue Intelligence Scale. The Psychological Corporation.

Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία

1. Ματζιαράκη, Λ. (2016). Μνήμη: Θεωρητικά μοντέλα και νευροψυχολογική εκτίμηση (Πτυχιακή εργασία, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου, Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας, Τμήμα Λογοθεραπείας).
2. Τσολάκη, Μ., & Κουντή, Φ. (2010). Δοκιμασίες και κριτήρια για την εκτίμηση     εγκεφαλικών δυσλειτουργιών. Εκδόσεις Γιαχούδη.