Ο κόσμος των ονείρων, των ονειροπολήσεων και των παραισθήσεων

Ακρόαση άρθρου......

Όταν ο άνθρωπος κοιμάται, ο εγκέφαλός του παράγει κάποιες εικόνες και ήχους που μοιάζουν αληθινοί. Θα έχετε ίσως βρεθεί και εσείς στη θέση που βλέπατε ένα όνειρο και σας πήρε λίγο χρόνο προτού το ξεχωρίσετε από την πραγματικότητα.

Η εικόνα μοιάζει αρκετά πραγματική και μεταξύ των δύο καταστάσεων -ξύπνιος και κοιμώμενος- σταδιακά έρχεται η συνειδητοποίηση ότι ο άλλος κόσμος" είναι ένα όνειρο. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και όταν ονειροπολούμε στη διάρκεια της ημέρας.

Συχνά, τα όρια μεταξύ ονείρου, φανταστικού και πραγματικότητας είναι θολά. Όταν εισέρχεστε όμως στον πραγματικό κόσμο, οι εικόνες και οι ήχοι δεν υπάρχουν πλέον.

Πρόκειται για όνειρο, φαντασία ή παραισθήσεις;  Με ποιον τρόπο ο εγκέφαλος δημιουργεί αυτές τις εικόνες και ήχους;

Ο φανταστικός εγκέφαλος

Όταν ξυπνάμε, οι εμπειρίες αυτές είναι κοινές και φυσιολογικές στους ανθρώπους. Μάλιστα, τα όρια μεταξύ των δύο "κόσμων" δεν καθορίζονται εύκολα. Οι εναλλακτικές αυτές πραγματικότητες που δημιουργούνται από τον εγκέφαλο είναι αρκετά πειστικές και συχνά θα χρειαστούν αρκετά δευτερόλεπτα πριν διακρίνουμε αν οι εικόνες αυτές είναι αληθινές.

Όλες οι καταστάσεις του εγκεφάλου στο παραπάνω παράδειγμα -τα όνειρα, η ονειροπόληση (ή η ονειροπόληση), οι παραισθήσεις-συχνά θεωρούνται «ανεξάρτητα από ερεθίσματα». Αυτό σημαίνει ότι προκύπτουν ανεξάρτητα από τα ερεθίσματα στο περιβάλλον σας.

Αυτές οι διαδικασίες μας δείχνουν πώς η μάζα του ιστού ανάμεσα στα αυτιά μας πάλλεται με ηλεκτρική δραστηριότητα για να χτίσει μοντέλα του κόσμου μέσα στο κεφάλι μας. Και, η μελέτη των σχέσεων μεταξύ αυτών των εγκεφαλικών καταστάσεων μπορεί να μας πει πολλά για το πώς λειτουργούν τα πολύπλοκα μυαλά μας.

Τα όνειρα, οι παραισθήσεις και η ονειροπόληση θεωρούνται συχνά ανεξάρτητα από ερεθίσματα. Δηλαδή, αυτές οι καταστάσεις προκύπτουν είτε υπάρξει ερέθισμα από το περιβάλλον, είτε όχι.

Αν λοιπόν το εξετάσουμε οργανικά, τα μοντέλα του κόσμου που δημιουργούνται σε περιπτώσεις ονείρων αποτελούν προϊόν της μάζας του ιστού ανάμεσα στα αυτιά, όπου πάλλεται με ηλεκτρική δραστηριότητα. Μελετώντας αυτές τις καταστάσεις, μπορούμε να γνωρίσουμε ακόμη περισσότερα για τον περίπλοκο ανθρώπινο εγκέφαλο.

Δείτε στο εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του PSYCHOLOGY.GR: Δύο προτεινόμενα βιβλία για την ψύχωση και τις ψευδαισθήσεις.

Παραισθήσεις 

Παραίσθηση είναι η αίσθηση ότι κάτι συμβαίνει, ενώ δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα, όπως αναφέρει ο Ford, μελετητής ασθενών με ψυχωσικές διαγνώσεις. Οι ασθενείς αυτοί, αναφέρουν συχνά ακουστικές παραισθήσεις, όμως σύμφωνα με τις εκτιμήσεις στον γενικό πληθυσμό εμφανίζονται σε ποσοστό από 2 ως 5%. Ωστόσο, άλλες εκτιμήσεις δείχνουν διαφορετικά αποτελέσματα. Όπως και να έχει οι έρευνες σκοπεύουν στην νευρολογική τους εξήγηση.

Ο Ford και η ομάδα του, μελετούν την πιθανότητα οι παραισθήσεις να είναι μια αποτυχημένη προσπάθεια του μυαλού για αυτό-παρακολούθηση. Η παραίσθηση έχει ίσως παραμείνει εξελικτικά, αφού ένας homo sapiens, χρειάζεται τη δυνατότητα αυτή για να επιβιώσει.

Ο εγκέφαλός του, στην προσπάθειά του να τον προστατεύσει, δημιουργεί ένα ακουστικό ερέθισμα ή ακούει ένα τέτοιο ερέθισμα πολύ δυνατότερα. Αν δε το κάνει, μπορεί να σημαίνει και κίνδυνος, όπως ένα αρπακτικό. Αυτό συμβαίνει σε όλα τα πλάσματα.

Αυτός ο μηχανισμός διαταράσσεται συχνά σε άτομα με ψύχωση και οι παραισθήσεις  δημιουργούνται πλέον στην κανονική ροή της ζωής τους. Ο Ford ισχυρίζεται ότι οι ακουστικές παραισθήσεις  αφορούν στο ότι ο εγκέφαλος δεν κατανοεί ότι η φωνή προέρχεται από τον εαυτό. Το αισθητήριο σύστημα δε μπορεί να αναγνωρίσει ότι το ερέθισμα είναι από τον εαυτό, συνεπώς η φωνή θα ακούγεται σαν κάτι εξωτερικό και όχι εσωτερικό. Σε τυπική λειτουργία του αισθητηριακού συστήματος, η φωνή αναγνωρίζεται και καταστέλλεται όταν προέρχεται από τον εαυτό.

Εσωτερικά μοντέλα του νου

Τα εσωτερικά μοντέλα του νου είναι μια ευρύτερη έννοια που περιέχει κάποιες εσωτερικές καταστάσεις του εγκεφάλου, όπως η ονειροπόληση και οι εσωτερικές σκέψεις. Αυτές οι εσωτερικές καταστάσεις έχουν αρκετές ομοιότητες, όπως η ελλιπής προσοχή στα εξωτερικά ερεθίσματα.

Ψηφιακό Marketing για Ψυχολόγους: Κύκλος 11 Σεμιναρίων με Βέλτιστες Πρακτικές και Εργαλεία Διαχείρισης διαδικτυακής παρουσίας | Διοργάνωση: PSYCHOLOGY.GR

Ο γνωστικός νευροεπιστήμονας του Queen’s University, Jonathan Smallwood μελέτησε τα φαινόμενα των εσωτερικών κόσμων και κατέληξε στο ότι οι άνθρωποι σε εσωτερικές καταστάσεις σκέφτονται για τον εαυτό τους και τους γύρω του σε μελλοντικό ή παρελθοντικό χρόνο.

Αυτές οι αυτόματες σκέψεις έχουν συσχετιστεί με την εξελικτική ικανότητα του εγκεφάλου να προβλέπει και να ανταποκρίνεται στα περιβαλλοντικά γεγονότα. Δημιουργεί λοιπόν αυτά τα εσωτερικά μοντέλα ως ένα μέτρο προστασίας του ατόμου. Αν λάβουμε υπόψη την πολυπλοκότητα των πολιτισμών μας, η περιπλάνηση του μυαλού θα περιλαμβάνει κοινωνικές περιστάσεις αλλά και τους ρόλους των ανθρώπων σε αυτές. Ο εγκέφαλος προσπαθεί να συνθέσει αυτά τα μοντέλα για προβλέψει συμπεριφορές των άλλων ανθρώπων και να δημιουργήσει προτάσεις ανταπόκρισης σε αυτά.

Γνωρίζουμε ήδη από προηγούμενες μελέτες ότι το Δίκτυο Προεπιλεγμένης Λειτουργίας (DMN) ενεργοποιείται κατά τη διάρκεια της ονειροπόλησης και περιπλάνησης του μυαλού. Οι μετρήσεις των Smallwood και των συνεργατών του, υποδεικνύουν ότι περιοχές DMN βρίσκονται σε κατάλληλη τοποθεσία για να χρησιμοποιηθούν κατά τη διάρκεια αυτών. Απέχουν ίσα μεταξύ ρου κινητικού και οπτικού φλοιού, μεγάλα αισθητηριακά συστήματα του εγκεφάλου.

Η υπόθεση των ερευνητών είναι πως αυτές οι ιδιαίτερες τοποθεσίες δεν είναι τυχαίες, αλλά χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία εσωτερικών κόσμων. Λόγω τοποθεσίας, οι εισροές του εξωτερικού κόσμου δεν επηρεάζονται.    

Το DMN έχει εξεταστεί για την περίπτωση δημιουργίας ονείρων, αν το όνειρο θεωρηθεί εντατικοποιημένη περιπλάνηση του μυαλού. Ωστόσο, άλλοι μελετητές διαφωνούν. Ο Benjamin Baird, γνωστικός νευροεπιστήμονας παρατηρεί ότι οι απεικονιστικές μελέτες του εγκεφάλου εμφανίζουν απενεργοποίηση του DMN κατά τη διάρκεια του ύπνο σε κατάσταση Γρήγορης κίνησης ματιών (REM), το οποίο έχει συνδεθεί με το όνειρο.

Ο Baird, μελετώντας την περιπλάνηση του μυαλού και τα όνειρα, επισημαίνει μια σημαντική διαφοροποίηση: στο όνειρο δημιουργείται ένας τρισδιάστατος, διαδραστικός κόσμος, ενώ στην ονειροπόληση και την περιπλάνηση όχι. Οι νευροβιολογικές τους βάσεις, φαίνεται να είναι διαφορετικές.

Όνειρα και παραίσθηση

Τα όνειρα δε μπορούν να επαναληφθούν και η μνήμη συντηρεί ένα πολύ μικρό ποσοστό τελικά. Ο Stickgold, γνωστικός ερευνητής, υποστηρίζει ότι τα όνειρα δεν είναι ονειροπολήσεις, αλλά παραισθήσεις.

Βλέπουμε, ακούμε, νιώθουμε και δοκιμάζουμε πράγματα που δεν είναι πραγματικά. Ο  Smallwood θεωρεί ότι η περιπλάνηση του μυαλού έχουν ένα κοινό με τα όνειρα: Εξυπηρετούν στην κατανόηση και ανταπόκριση του περιβάλλοντός μας. Από την άλλη, ο Stickgold προτείνει ότι τα όνειρα αποτελούν έναν δημιουργικό τρόπο εξερεύνησης πιθανών λύσεων για τον εγκέφαλο.

Οι Stickgold και Zadra υποθέτουν ότι κατά τη διάρκεια του στάδιο REM, όπου ο εγκέφαλος παράγει όνειρα, συμβαίνουν μακρινότερες συσχετίσεις από ότι κατά τη διάρκεια της αφύπνισης. Αυτές ‘χτίζονται’ ως μια αφήγηση, που ονομάζουμε όνειρο, εξηγούν οι ερευνητές. Είναι πιθανό αυτές οι τροποποιήσεις να συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της REM λόγω νευροβιολογικών αλλαγών.

Όμως πλέον γνωρίζουμε ότι όνειρα παράγονται και σε άλλα στάδια ύπνου που δεν περιέχουν REM. Ο Stickgold επισημαίνει ότι τα όνειρα εκτός REM δημιουργούν συσχετίσεις που είναι πιο κοντά σε σκέψεις. Συνεπώς, πλάθεται η υπόθεση ότι οι αυτοπαραγόμενες καταστάσεις του εγκεφάλου μπορεί κάπως να συσχετίζονται.

Ακόμη, μπορεί να σχετίζονται πιο απλά: Μέσω αυτών των λειτουργιών, ο ενεργός εγκέφαλος κατασκευάζει ένα μοντέλο του κόσμου, της πραγματικότητας και του εαυτού.