Κατανοώντας το Άγχος Υγείας

Ακρόαση άρθρου......

Όλοι οι άνθρωποι σε αρκετές στιγμές της ζωής μας ανησυχούμε για διάφορα ζητήματα όπως έιναι οι σχέσεις, η δουλειά, τα οικονομικά και φυσικά η υγεία. Κάθε ένας από εμάς κάποια στιγμή θα νιώσει διάφορες αισθήσεις ή αλλαγές στο σώμα του, θα αναρωτηθεί εάν υπάρχει σοβαρό πρόβλημα υγείας και θα ακολουθήσει διάφορα βήματα για να ανακουφιστεί από τις ανησυχίες αυτές.

Παρ' όλα αυτά, υπάρχει διαφορά μεταξύ μιας γενικής ανησυχίας για την υγεία, που όλοι μπορεί να έχουμε κατά καιρούς και του μη λειτουργικού άγχους υγείας.

Αν είσαι ένας άνθρωπος που ανησυχεί ιδιαίτερα για την υγεία του και παρατηρείς ότι η προσπάθειά σου να βρεις απαντήσεις για τα συμπτώματα σου σε επηρεάζει αρνητικά στη ζωή σου, τότε θα ήταν αρκετά χρήσιμο να συνεχίσεις να διαβάζεις το κείμενο μιας και θα σου δώσει κάποιες γενικές πληροφορίες για το άγχος υγείας καθώς και πως το αντιμετωπίζει η γνωσική συμπεριφορική προσέγγιση ψυχοθεραπευτικά.

Στόχος είναι να ενημερωθείς για το άγχος υγείας, να ανακαλύψεις αν το άγχος υγείας είναι πρόβλημα για σένα καθώς και να δεις τις αρνητικές επιπτώσεις του άγχους υγείας.

Η "υγεία" είναι ένας όρος που σημαίνει διαφορετικά πράγματα για τον καθένα. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι είναι υγιείς όταν δεν υπάρχει αρρώστια, τραυματισμός ή αναπηρία. Η έννοια, ωστόσο, της υγείας αλλάζει από άνθρωπο σε άνθρωπο και από κουλτούρα σε κουλτούρα, καθώς και από ήπειρο σε ήπειρο. Για παράδειγμα, ένας εξαιρετικά υγιής αθλητής μπορεί να θεωρήσει τον εαυτό του μη υγιή αν υποφέρει από έναν τραυματισμό που τον αποτρέπει από την προπόνηση. Ένας άλλος άνθρωπος που έχει διαγνωσθεί με διαβήτη ή άσθμα, μπορεί να θεωρήσει τον εαυτό του υγιή αν καταφέρνει να διαχειρίζεται την κατασταση του πολύ καλά (π.χ. με τη φαρμακευτική του αγωγή ή με τη διατροφή του).

Οι περισσότεροι ορισμοί της υγείας κατά συνέπεια δεν γενικεύονται στην παντελή έλλειψη της ασθένειας, του τραύματος ή της αναπηρίας, αλλά περιλαμβάνουν την ικανότητα του ανθρώπου να είναι λειτουργικός τόσο στη φυσική του κατάσταση όσο και στην πνευματική και την κοινωνική. Κυρίως, όμως, αντί να σκέφτεται την υγεία του με όρους άσπρο ή μαύρο (έχουμε ή δεν έχουμε την υγεία μας στους παραπάνω τομείς) οι πιο πολλοί ορισμοί της υγείας θεωρούν ότι αυτές οι περιοχές της λειτουργικότητας είναι ένα συνεχές που κυμαίνεται μεταξύ της πολύ φτωχής λειτουργικότητας μέχρι της εξαιρετικής.

Άν αγχώνομαι για την υγεία μου δε σημαίνει ότι κάτι δεν πάει καλά;

Το άγχος έρχεται σε στιγμές που σκεφτόμαστε ότι κάτι κακό μπορεί να συμβεί ή θα συμβεί. Αυτό είναι κατά βάση ένστικτο επιβίωσης και μπορεί να είναι εξαιρετικά βοηθητικό για έμας σε πραγματικές απειλητικές καταστάσεις της ζωής μας. Για π.χ., εάν είσαστε αντιμέτωπος με ένα επικίνδυνο ζώο είναι πολύ χρήσιμο για τον εγκέφαλο σας να αναγνωρίσει την απειλή και να πει στο σώμα σας να τρέξει, να κρυφτεί ή να ετοιμαστεί να παλέψει. Το σώμα σας κατά συνέπεια θα βιώσει μια σειρά φυσιολογικών αλλαγών γνωστές ως «μάχη ή φυγή», οι οποίες βοηθούν τον οργανισμό να ετοιμαστεί και να μας προστατεύσει από τον κίνδυνο.

Αγχώδη αντίδραση βιώνουμε και όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια δυνητικά απειλητική κατάσταση. Για παράδειγμα, έχετε ποτέ σκεφτεί ότι μπορεί οι άλλοι να μην επιδοκιμάσουν την άποψη σας και να νιώθετε την καρδιά σας να χτυπά πιο γρήγορα; Περπατήσατε πότε σε ένα σκοτεινό δρομάκι κατά τη διάρκεια της νύχτας και νιώσατε ένταση καθώς ανησυχούσατε ότι κάτι κακό μπορεί να συμβεί; Και στις δυο περιπτώσεις κάτι κακό μπορεί να συμβεί ή δεν μπορεί να συμβεί αλλά αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι πιστεύετε ότι υπάρχει κάποιος κίνδυνος οπότε το πιο πιθανό είναι να νιώσετε άγχος.

Το άγχος υγείας κατά συνέπεια αναφέρεται σε εκείνη την εμπειρία της σκέψης ότι μπορεί να απειληθεί η υγεία σας, το οποίο ενεργοποιεί την αγχώδη αντίδραση. Μπορεί να σκεφτόμαστε ή να ανησυχούμε για μια σειρά ζητημάτων που αφορούν στην υγεία, όπως τον καρκίνο, το Alzheimer’s, τη σκλήρυνση κατά πλάκας, την ανακοπή της καρδιάς, ψυχικές νόσους όπως τη σχιζοφρένεια. Βέβαια, δεν είναι απαραίτητο να σκέφτεται κανείς για συγκεκριμένα προβλήματα, μιας και οι φόβοι μπορούν να είναι πιο γενικοί , όπως το να πιστεύει κανείς ότι «κάτι δεν πάει καλά».

Εσείς με ποιούς τρόπους ανησυχείτε για την υγεία σας; Ποιές πιστεύετε ότι είναι οι μεγαλύτερες απειλές στην υγεία σας; Ανησυχείτε για συγκεκριμένα σωματικά συμπτώματα; Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα υγείας που σας ανησυχεί ή είσαστε πεπεισμένος ότι μπορεί να έχετε τώρα ή θα το αναπτύξετε στο μέλλον;

Σε κάποιες περιπτώσεις ο φόβος που έχουμε μπορεί να αφορά στην υγεία ενός αγαπημένου μας προσώπου. Για π.χ. ο γονιός που έχει παρατηρήσει ότι το παιδί του είναι συνέχεια κουρασμένο μπορεί να ανρωτηθεί αν το παιδί του έχει λευχαιμία, ή ένας άλλος που έχει παρατηρήσει ότι ο σύντροφός του βήχει συνέχεια μπορεί να αρχίσει να ανησυχεί ότι έχει καρκίνο πνευμόνων. Παρόλο που αυτές οι πληροφορίες αφορούν στις ανησυχίες που μπορεί να έχετε για τη δικη σας υγεία μπορεί να χρησιμοποιηθούν και στην περίτπωση που αγχώνεστε για την υγεία ενός αγαπημένου σας προσώπου.

Μέχρι ένα συγκεκριμένο σημείο, ήπιες μορφές άγχους υγείας μπορεί να μας επηρεάσουν όλους μας από στιγμή σε στιγμή. Ποιός δεν ανησυχεί όταν περιμένει συγκεκριμένα αποτελέσματα εξετάσεων ή δεν έχει ανήσυχες σκέψεις για ένα νέο εξόγκωμα που παρατήρησε; Ποιός δεν κάνει εξετάσεις και δεν επισκέπτεται το γιατρό; Οπότε, μέχρι ποιό σημείο το ήπιο άγχος υγείας γίνεται πρόβλημα;

Προϋποθέσεις μετατροπής του άγχους για την υγεία σε πρόβλημα

Το άγχος για την υγεία μπορεί να γίνει ένα πρόβλημα όταν:

• Είναι υπερβολικό
• Δεν είναι ανάλογο της ρεαλιστικής πιθανότητας να έχει κανείς ένα πραγματικό και σοβαρό πρόβλημα υγείας
• Είναι επίμονο παρά τα αρνητικά αποτελέσματα εξετάσεων και της διαβεβαίωσης από τον προσωπικό γιατρό
• Οδηγεί σε μη λειτουργικές συμπεριφορές όπως ο υπερβολικός έλεγχος, η αναζήτηση διαβεβαίωσης ότι όλα θα πάνε καλά (π.χ. από το γιατρό, την οικογένεια, τους φίλους) ή την αποφυγή (εξετάσεων, γιατρών, πληροφοριών για την υγεία)
• Όταν προκαλεί σοβαρή δυσφορία ή δημιουργεί προβλήματα στην καθημερινή ζωή

Στο σημείο αυτό οι φυσιολογικές ανησυχίες για την υγεία μετατρέπονται σε άγχος υγείας

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσει κανείς ότι το άγχος υγείας μπορεί να υπάρχει σε ανθρώπους που είναι υγιείς, σε ανθρώπους που βιώνουν αληθινά σωματικά συμπτώματα αλλά χωρίς ιατρική εξήγηση και σε ανθρώπους που έχουν μια υπάρχουσα και διεγνωσμενη ιατρική κατάσταση. Αυτό σημαίνει ότι τα σωματικά συμπτώματα που βιώνετε και είναι στο επίκεντρο του άγχους υγείας σας δεν είναι μόνο στο μυαλό σας.

Είτε έχετε είτε δεν έχετε αληθινά συμπτώματα ή μια πραγματική ιατρική κατάσταση δεν είναι το ζητούμενο στο άγχος υγείας. Το ζητούμενο είναι πώς απαντάτε και διαχειρίζεστε τα συμπτώματα ή την κατάσταση. Εάν απαντάτε με υπερβολική και επίμονη ανησυχία, έλεγχο και αναζήτηση διαβεβαίωσης ή αποφυγή τότε το άγχος υγείας παραμένει πρόβλημα.

Οι πιο συνηθισμένοι τομείς που μπορεί να μας επηρεάσει το άγχος υγείας

Το άγχος υγείας μπορεί να σας επηρεάσει με πολλούς αρνητικούς τρόπους:

Σχέσεις με την οικογένεια/φίλους: Ο χρόνος που αναλώνετε στην ανησυχία για την υγεία ή στην αναζήτηση βοήθειας από επαγγελματίες μπορεί να έχει επίδραση στην ικανότητα σας να κοινωνικοποιείστε ή να ασχολείστε με σημαντικά οικογενειακά ζητήματα.Οι φίλοι και η οικογένεια μπορει να σας συμπονέσουν και να συμμετέχουν στην ανησυχία, οδηγώντας όλους σε έντονη δυσφορία. Από την άλλη πλευρά μπορεί να αρχίζουν να κουράζονται εάν συνεχίζετε να ανησυχείτε παρά τα αρνητικά αποτελέσματα ή τη συνεχή αναζήτηση διαβεβαίωσης.Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να νιώθετε ότι σας απογοητέυει η οικογένεια σας ή να νιώσετε θυμό μαζί τους που δεν καταλαβαίνουν τι περνάτε, ή που δεν βοηθούν τις προσπάθειες σας να μάθετε τι δεν πάει καλά.

Εργασία/διάβασμα: Πολλοί άνθρωποι με άγχος υγείας δυσκολεύονται να σταματήσουν να ανησυχούν και ελέγχουν συνεχώς για σημάδια αρρώστιας. Όλη αυτή η ανησυχία μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση στην ικανότητα σας να συγκεντρώνεστε και να εστιάζετε στην εκάστοτε απασχόληση σας.Ο χρόνος που αφιερώνετε δε στην εργασία ή στο διαβασμα μπορεί επίσης να καταναλωθεί σε ραντεβού στο γιατρό ή σε αναζήτηση στο διαδίκτυο οδηγώντας σας σε αναβολές της εργασίας σας.

Ικανοποίηση και ευχαρίστηση της ζωής σας: Εστιάζοντας σε πιθανούς κινδύνους που αφορούν στην υγεία μπορεί να σας οδηγήσουν σε μια αρνητική εικόνα για τη ζωή και να σας οδηγήσει ακόμα και σε καταθλιπτική διάθεση.Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να εστιάσετε τόσο πολύ στην υγεία σας και να αναζητάτε διαβεβαιώση για την υγεία σας που μπορεί να σταματήσετε να ασχολείστε με πράγματα που στο παρελθόν απολαμβάνατε ή που σας έδιναν μια αίσθηση επιτυχίας (π.χ. κυνήγι, περπάτημα, κοινωνική ζωή, κολύμπι). Αυτή η απόσυρση οδηγεί σε περισσότερο καταθλιπτική διάθεση καθώς μειώνετε τις ευκαιρίες σας για διασκέδαση και επιτυχία.

Σχέσεις με γιατρούς: Επαναλαμβανόμενες επισκέψεις στο γιατρό χωρίς ξεκάθαρα αποτελέσματα μπορεί να σας αφήσει και τους δύο απογοητευμένους. Μπορεί ακόμα να θυμώσετε με το γιατρό σας. Μπορεί σε άλλες περιπτώσεις να βιώσετε ότι ο γιατρός σας δεν σας πιστέυει ή πιστεύει ότι είστε υποχόνδριος. Μπορεί και να σας το έχει πει. Προφανώς αυτό δεν βοηθά κανέναν. Ο ασθενείς επιθυμούν το γιατρό τους να απαντά στις αναγκές τους ενώ οι γιατροί επιθυμούν να μας εξηγήσουν γιατί νιώθουμε έτσι ώστε να μας μειώσουν, εξαφανίσουν ή να μας βοηθήσουν να διαχειριστούμε τις ανησυχίες μας για την υγεία μας.

Οικονομικά: Πολλαπλές ή επαναλαμβανόμενες ιατρικές εξετάσεις, ο χρόνος που καταναλώνεται από την εργασία, τα έξοδα μεταφοράς, σύντομα θα αρχίσουν να επιβαρύνουν τον προυπολογισμό του σπιτιού. Για κάποιους ανθρώπους η ανησυχία, ο έλεγχος και η αναζήτηση διαβεβαίωσης που σχετίζεται με το άγχος υγείας μπορεί να γίνει τόσο εξοντωτικό και να απορροφά τόσο πολύ χρόνο, που να μην μπορεί να δουλέψει πια.

Δυσάρεστα αγχώδη συμπτώματα: Όπως εξηγήσαμε πιο πάνω, κάθε φορά που ανησυχείτε για την υγεία σας, ενεργοποιείτε την αντίδραση μάχης ή φυγής. Οι άνθρωποι που βιώνουν κατά συνέπεια άγχος υγείας μπορεί να νιώθουν ανησυχία, ένταση στο σώμα τους ή ανικάνότητα να χαλαρώσουν. Μπορεί, επίσης, να βιώνουν δυσκολίες στον ύπνο τους, ναυτία, ταχυκαρδίες, πόνο στο στήθος ή πίεση, εφίδρωση, ζαλάδα, μουδιάσματα. Δεδομένου ότι ήδη ανησυχείτε για την υγεία σας, το να έχετε περισσότερα οργανικά συμπτώματα σας ενισχύει την ανησυχία.

Βλέπουμε από τα παραπάνω ότι το να ανησυχεί κανείς για την υγεία του είναι μια φυσιολογική ανθρώπινη εμπειρία. Όταν, όμως, η ανησυχία γίνεται υπερβολική, δυσανάλογη της ρεαλιστικής πιθανότητας να έχει κανείς ένα πραγματικό και σοβαρό πρόβλημα υγείας, οδηγεί σε υπερβολικές μη λειτουργικές συμπεριφορές, όπως ο σωματικός έλεγχος και οι συνεχείς εξετάσεις και οδηγεί σε σοβαρή δυσφορία, ενώ επηρεάζει και τη λειτουργικότητα και συνεπώς την ποιότητα της ζωής του πάσχοντος.

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία ως αντίδοτο για το άγχος υγείας

Η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία έχει αυξήσει τα ποσοστά της αποτελεσματικότητας της στο άγχος υγείας, το οποίο βρίσκεται κάτω από την ομπρέλα των σωματόμορφων διαταραχών (Bouman, 2014), μιας κατηγορίας ψυχικών διαταραχών που μοιράζονται τα εξής κοινά χαρακτηριστικά: κυριαρχούν τα σωματικά συμπτώματα τα οποία είναι ικανά να προκαλέσουν σημαντική έκπτωση στη λειτουργικότητα του ατόμου, δεν είναι ηθελημένα, δηλ. δεν μπορεί συνειδητά να τα ελέγξει το άτομο και προκαλούν έντονη δυσφορία, ώστε το άτομο να αναζητεί απεγνωσμένα ιατρική εξήγηση για να ησυχάσει. Διαφέρουν από τις ψυχοσωματικές παθήσεις μιας και στις τελευταίες διαγιγνώσκεται ασθένεια, π.χ. σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.

Σε αυτήν την κατηγορία ψυχικών διαταραχών, σημαντικό κομμάτι δεν είναι τα συμπτώματα αυτά καθ’εαυτά, αλλά ο τρόπος που παρουσιάζονται και ερμηνεύονται από το άτομο, δηλαδή τόσο οι γνωσίες που εμπεριέχονται σε αυτά, αλλά και η διάθεση και η συμπεριφορά. Η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία δομήθηκε πάνω σε ψυχολογικές θεωρίες της μάθησης και της επεξεργασίας της πληροφορίας, στοχεύει στην αλλαγή των σκέψεων, των συμπεριφορών και των συναισθημάτων του θεραπευόμενου και δίνει σημασία στον τρόπο που αυτά συντηρούνται συν τω χρόνω. Το κλειδί στη θεραπεία της συγκεκριμένης διαταραχής είναι ότι η ερμηνεία των συμπτωμάτων είναι εκείνη που εκλύει τα αρνητικά συναισθήματα, αυξάνει τα σωματικά συμπτώματα και οδηγεί στη δυσλειτουργική συμπεριφορά.

Ένας από τους βασικούς στόχους στη ΓΣΨ είναι να αντιληφθεί ο θεραπευόμενος τον τρόπο διατήρησης του προβλήματος του. Δευτερευόντως, προσφέρει μια εναλλακτική δυνατότητα επεξήγησης των συμπεριφορών, των συμπτωμάτων και των ανησυχιών του θεραπευόμενου μιας και μέχρι να απευθυνθεί στον ειδικό ψυχικής υγείας έχει ταλαιπωρηθεί πολύ με τις «αμφισβητούμενες» ιατρικές διαγνώσεις. Δεν μπορεί να πιστέψει ότι πραγματικά δεν του συμβαίνει τίποτε, αφού το σώμα του καθημερινά αντιδρά σαν να έχει κάτι. Σε αυτό το ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο, ο θεραπευόμενος ενισχύεται να συζητήσει τα προβλήματα του με στόχο να του δοθεί αργότερα -και πάντα συνεργατικά- μια νέα επεξήγηση λιγότερο απειλητική στα συμπτώματα του.

Επίσης, γίνεται σαφές χάρη στην ψυχοεκπαίδευση κατά πρώτον και την καταγραφή της ιστορικότητας των δυσκολιών κατά δεύτερον,  Έτσι, του δίνεται εξήγηση στο γιατί ταλαιπωρείται στο σήμερα και θέτονται στόχοι, οι οποίοι δουλεύονται συνεργατικά ώστε σταδιακά να επανέλθει η καθημερινή λειτουργικότητα του.

Βιβλιογραφικές Πηγές: 

1. Anderson, R., Saulsman, L., & Nathan, P. (2011). Helping Health Anxiety. Perth, Western Australia: Centre for Clinical Interventions.

2. Salkovskis, P.M. (1996). The cognitive approach to anxiety: Threat beliefs, safety seeking behaviour, and the special case of health anxiety obsessions. In P.M. Salkovskis (Ed.) Frontiers of Cognitive Therapy. New York: The Guildford Press.

3. Beck, A.T. (1976). Cognitive therapy and the emotional disorders. New York: International Universities Press.

4. Bouman, T. (2014). Psychological treatments for hypochondriasis: A narrative review. Current Psychiatry Reviews, 10, 58-69.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Γεωργία Στρατάκου - Ψυχολόγος

Γεωργία Στρατάκου: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος-MRes Γνωστική Νευροψυχολογία και Αποκατάσταση University of Birmingham, UK.
Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία, Ατομική Ψυχοθεραπεία Ενηλίκων, Νευροψυχολογική Αξιολόγηση, Εκπαίδευση Μνήμης- Προσοχής, Τρίτη Ηλικία.

2731025853

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού