Τί είναι η Αποσυνδετική Διαταραχή της Ταυτότητας;

Ακρόαση άρθρου......

Οι αποσυνδετικές διαταραχές (dissociative disorders) είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη μεταστροφή των καλά απαρτιωμένων λειτουργιών της προσωπικότητας όπως είναι η συνείδηση, η μνήμη και η ταυτότητα του εαυτού.

Πρωταρχικά, ο Charcot, ο σπουδαίος νευρολόγος του 19ου αιώνα, προσέγγισε αυτά τα φαινόμενα ως τμήμα ενός υστερικού συνδρόμου. Είχε την πεποίθηση, δηλαδή, πως η υστερία είναι μία λειτουργική διαταραχή του εγκεφάλου. Επίσης, μελέτησε τη μεγάλη υστερία «la grande hysterie», η οποία επικεντρώνεται κυρίως στα αισθητικοκινητικά συμπτώματα.

Η ανωτέρω οπτική ερευνήθηκε περαιτέρω από τον μαθητή του, Pierre Janet, ο οποίος ισχυριζόταν πως οι μνημονικές διαταραχές και οι διαταραχές συνείδησης είναι αναπόσπαστο κομμάτι της υστερίας.

Ο Janet υποστήριζε πως οι κληρονομικοί παράγοντες και το ψυχολογικό στρες μπορούν να γίνουν η αιτία ώστε να υπάρξει ένας διαχωρισμός ακόμη και μια αποσύνδεση των αναμνήσεων από τους δεσμούς τους με άλλα νοητικά στοιχεία, γεγονός το οποίο μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση της φυγής, της αμνησίας ή της πολλαπλής προσωπικότητας.

Ο όρος, λοιπόν, «αποσυνδετικές» προτάθηκε από τον Janet, το 1929, προκειμένου να περιγράψει αυτά τα φαινόμενα.

Η αποσυνδετική διαταραχή της ταυτότητας (dissociative identity disorder) είναι μια χρόνια διαταραχή, που οι ρίζες της εμφάνισής της συνδέονται με κάποιο ψυχοτραυματικό γεγονός, το οποίο έχει διαδραματιστεί κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και έχει τη μορφή σωματικής ή και σεξουαλικής κακοποίησης.

Η προσωπικότητα, λοιπόν, του ατόμου που πάσχει από την προαναφερθείσα διαταραχή αποτελείται από δύο ή περισσότερες ταυτότητες.

Είναι καίριο να επισημανθεί πως η κάθε ταυτότητα είναι πλήρως αναπτυγμένη και απαρτιωμένη, δηλαδή η καθεμία αποτελείται από συγκεκριμένες αναμνήσεις και συνήθειες ενώ παράλληλα ελέγχει τη συμπεριφορά του ατόμου σε διαφορετικές χρονικές συνθήκες.

Βάσει πληθώρας επιστημονικών ερευνών διαπιστώνεται πως η αποσυνδετική διαταραχή της ταυτότητας συναντάται κυρίως στο γυναικείο πληθυσμό.

Οι γυναίκες τείνουν να έχουν περισσότερες προσωπικότητες σε σχέση με τους άνδρες. Ακριβέστερα, ο μέσος όρος όσον αφορά στο γυναικείο φύλο αντιστοιχεί σε άνω των 15 προσωπικοτήτων εν αντιθέσει με το ανδρικό φύλο, που έχει ως μέσο όρο τις 8 προσωπικότητες.

Επιπρόσθετα, αρχίζει να εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια της όψιμης εφηβείας και των πρώιμων σταδίων της ενηλικίωσης. 

Η διάγνωση της αποσυνδετικής διαταραχής ταυτότητας

Η διάγνωση της αποσυνδετικής διαταραχής της ταυτότητας (πρώην διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας)  είναι αρκετά απαιτητική. Είναι λογικό επακόλουθο να χαρακτηρίζεται ως «μη εύκολη», διότι εκδηλώνεται με πλήθος ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων, τα οποία μπορούν να λαμβάνουν χώρα και σε άλλες διαταραχές.

Δεν είναι τυχαίο που συχνά τα διαγνωστικά κριτήρια της αποσυνδετικής διαταραχής συγχέονται με τη διάγνωση της σχιζοφρένειας. Ωστόσο, είναι καίριο να επισημανθεί πως κάθε προσωπικότητα που χαρακτηρίζεται από την αποσυνδετική διαταραχή της ταυτότητας διαφυλάττει σε μεγάλο βαθμό την πραγματικότητα και δεν πάσχει από συμπτώματα ψύχωσης.

Επιπλέον, για την ορθή διάγνωση απαιτείται η παρουσία τουλάχιστον δύο ξεχωριστών προσωπικοτήτων. Ενώ, ως βασικό διαγνωστικό κριτήριο ορίζεται η αμνησία του ατόμου για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

Σαφέστερα, το στατιστικό και διαγνωστικό εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας DSM-V-TR καταγράφει τα εξής διαγνωστικά κριτήρια:  

i) Διάσπαση της ταυτότητας που προκύπτει από την ύπαρξη δύο τουλάχιστον διαφορετικών καταστάσεων προσωπικότητας, που ενδέχεται σε ορισμένες κουλτούρες να χαρακτηρίζονται ως «εμπειρία κατοχής». Η διάσπαση της ταυτότητας συνταυτίζεται με την πρόδηλη ασυνέχεια στην αίσθηση του εαυτού και στην αίσθηση κυριότητας του ατόμου και παράλληλα συνδέεται με έντονες μεταβολές στη συνείδηση, στο συναίσθημα, στη συμπεριφορά, στη μνήμη, στην αισθητηριακή-κινητική λειτουργικότητα, στη γνωστική λειτουργία και στην αντιληπτική ικανότητα.

ii) Αδυναμία μνημονικής ανάκλησης σημαντικών, κυρίως, προσωπικών πληροφοριών, η οποία δε δύναται να αιτιολογηθεί και να χαρακτηριστεί ως συνηθισμένη λησμοσύνη. 

iii) Τα συμπτώματα της διαταραχής δεν προκύπτουν από τη φυσιολογική δράση μιας ουσίας, όπως για παράδειγμα κάποιας εξαρτησιογόνας ουσίας ή κάποιας σωματικής κατάστασης.

iv)  Τα συμπτώματα προκαλούν κάμψη στην επαγγελματική, κοινωνική και σε άλλες περιοχές της λειτουργικότητας.

v) Η ενόχληση δεν είναι φυσιολογικό τμήμα μιας ευρέως αποδεκτής πολιτισμικής πρακτικής.  

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η αρχική προσωπικότητα δεν αντιλαμβάνεται τις υπόλοιπες, ούτε διαθέτει κάποια ανάμνησή τους. Επιπροσθέτως, κάθε προσωπικότητα προσαρμόζεται και σχετίζεται με διαφορετικό τρόπο με το περιβάλλον, ενώ παράλληλα έρχονται στο προσκήνιο σε διαφορετική χρονική στιγμή.

Κατά τη διάγνωση, συνήθως, αναγνωρίζονται μόνο δύο με τρεις προσωπικότητες, ενώ ένας μέσος αριθμός προσωπικοτήτων στην αποσυνδετική διαταραχή της ταυτότητας είναι κατά προσέγγιση 5 έως 10.

Οι υπόλοιπες, λοιπόν, διαγιγνώσκονται κατά τη διάρκεια της θεραπείας του ασθενούς. Συγχρόνως, οι προσωπικότητες διακρίνονται σε καταδιωκτικές, οι οποίες έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό την έκφραση επιθετικών συμπεριφορών και σε προστατευτικές, οι οποίες στοχεύουν στην αποφυγή επικίνδυνων καταστάσεων και συχνά επιτίθενται σε οτιδήποτε θεωρούν απειλή προκειμένου να διαφυλάξουν την ισορροπία τους.

Πολλές φορές, η ύπαρξη ενός ψυχοπιεστικού παράγοντα σηματοδοτεί τη μετάβαση από τη μία προσωπικότητα στην άλλη. Επιπλέον, η παραγωγή ψευδαισθήσεων αποτελεί τον κύριο τρόπο, που μια προσωπικότητα χρησιμοποιεί, με απώτερο σκοπό να κατακτήσει και να κυριεύσει τον έλεγχο της συνείδησης του ατόμου. Ο ασθενής, λοιπόν, που πάσχει από την αποσυνδετική διαταραχή της ταυτότητας καταλαμβάνεται από πλήθος διαφορετικών και ανόμοιων προσωπικοτήτων. Το γεγονός αυτό έχει ως απότοκο, να παρουσιάζει μνημονικά κενά και παραποίηση του χρόνου.

Βάσει πληθώρας επιστημονικών ερευνών, διαπιστώνονται και βιολογικές διαφορές μεταξύ των προσωπικοτήτων. Για να γίνω πιο ακριβής, έχει αποδειχθεί ότι υπάρχουν διαφορές όσον αφορά την ακρίβεια της όρασης, τη δραστηριότητας του αυτόνομου νευρικού συστήματος, της αρτηριακής πίεσης και τις αλλεργίες.

Σχετικά με τη θεραπεία της αποσυνδετικής διαταραχής της ταυτότητας

Επιπλέον, μείζονος σημασίας είναι η αναφορά στη θεραπεία της αποσυνδετικής διαταραχής της ταυτότητας. Μετά από πολλές μελέτες, η επιστημονική κοινότητα έχει καταλήξει πως η πιο αποτελεσματική προσέγγιση είναι η εναισθητικού τύπου ψυχοθεραπεία σε συνδυασμό, πολλές φορές, και με την υπνοθεραπεία.

Η πλειοψηφία των πασχόντων αναδεικνύει ότι ως αφετηρία για την εμφάνιση της συγκεκριμένης διαταραχής ευθύνεται κάποιο σημαντικό τραύμα κατά την παιδική ηλικία.

Ακριβέστερα, το 83% ανέφεραν σεξουαλική κακοποίηση και 75% σωματική κακοποίηση, που προέρχεται από κάποιο πρόσωπο αναφοράς, όπως για παράδειγμα είναι η μητέρα, ο πατέρας, ο παππούς.

Όσο νωρίτερα ηλικιακά γίνεται η έναρξη της διαταραχής, τόσο περισσότερες προσωπικότητες έρχονται στο φως.

Πιο αναλυτικά, ως πρωταρχικό μέλημα της ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης είναι να επιβεβαιωθεί η διάγνωση καθώς και τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε προσωπικότητας.

Έπειτα, σκοπός της θεραπείας είναι να ενοποιήσει τις διαφορετικές προσωπικότητες σε έναν ολοκληρωμένο εαυτό, μέσω της αποδοχής και της συμφιλίωσης των διαφορετικών συναισθημάτων και συμπεριφορών. Καταληκτικά, σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία η φαρμακευτική αγωγή, και δη η χορήγηση αγχολυτικών και αντικαταθλιπτικών φαρμάκων συνεισφέρει επικουρικά της ψυχοθεραπείας.  
  
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

Παπαδημητρίου, Γ.Ν., Λιάππας, Ι.Α., Λύκουρας, Ε. (2013). Σύγχρονη Ψυχιατρική. Αθήνα: Εκδόσεις ΒΗΤΑ. 
Χριστοπούλου, Α. (2020). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του ενήλικα. Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος.