Αποσυνδετική διαταραχή ταυτότητας

Ακρόαση άρθρου......

Καθοριστικό χαρακτηριστικό των ατόμων με αποσυνδετική διαταραχή ταυτότητας είναι ότι συμπεριφέρονται σαν να έχουν δύο ή περισσότερες ξεχωριστές ταυτότητες ή προσωπικότητες. Οι πρόσθετες προσωπικότητες είναι γνωστές ως δευτερεύουσες.

Σε αντίθεση με το παρελθόν, όπου τα άτομα με αποσυνδετική διαταραχή της ταυτότητας (ή διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας, όπως ήταν παλαιότερα γνωστή) ανέφεραν σχετικά λίγες δευτερεύουσες προσωπικότητες, σήμερα οι πάσχοντες αναφέρουν κατά μέσο όρο 15 δευτερεύουσες προσωπικότητες, ενώ κάποιοι εμφανίζουν περισσότερες από 100.

Διαγνωστικά κριτήρια αποσυνδετικής διαταραχής ταυτότητας

Σύμφωνα με το DSM-IV-TR, τα διαγνωστικά κριτήρια της αποσυνδετικής διαταραχής της ταυτότητας είναι τα ακόλουθα:

Η παρουσία δύο ή περισσότερων διακριτών ταυτοτήτων ή καταστάσεων προσωπικότητας, καθεμία από τις οποίες έχει τον δικό της σχετικά σταθερό τρόπο να αντιλαμβάνεται, να σχετίζεται και να σκέπτεται για το περιβάλλον και τον εαυτό.

Τουλάχιστον δύο από αυτές τις ταυτότητες ή καταστάσεις προσωπικότητας αναλαμβάνουν επανειλημμένα τον έλεγχο της συμπεριφοράς του ατόμου.

Αδυναμία στην ανάκληση σημαντικών προσωπικών πληροφορών, η οποία είναι τόσο εκτεταμένη ώστε να μην μπορεί να ερμηνευτεί ως σύνηθης διαδικασία λήθης.

Η διαταραχή δεν οφείλεται στις επιπτώσεις άμεσων φυσιολογικών επιδράσεων, σε κάποια ουσία ή σε μια γενική σωματική κατάσταση.

Δευτερεύουσες προσωπικότητες

Ο αριθμός των δευτερευουσών προσωπικοτήτων εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι η σοβαρότητα και η χρονική διάρκεια της κακοποίησης. Η κάθε προσωπικότητα επιτελεί συγκεκριμένο έργο μέσα στο σύστημα.

Οι περισσότερες δευτερεύουσες προσωπικότητες προστατεύουν την κύρια από αναμνήσεις του τραυματικού γεγονότος. Συνήθως η κάθε δευτερεύουσα προσωπικότητα προστατεύει μια συγκεκριμένη ανάμνηση.

Κάποιες δευτερεύουσες προσωπικότητες έχουν επίγνωση των υπολοίπων, ενώ άλλες δεν γνωρίζουν την ύπαρξή τους.

Οι περισσότερες δευτερεύουσες προσωπικότητες δεν βλέπουν το πραγματικό σώμα του εαυτού τους: τα παιδιά βλέπουν τον εαυτό τους πανύψηλο, τα κορίτσια βλέπουν τον εαυτό τους γυναίκα κ.ο.κ.

Δεν αποκλείεται επίσης να ανήκουν σε διαφορετικές εθνότητες και φυλές ή να μιλούν δαφορετικές γλώσσες.

Μπορεί ακόμη να έχουν διαφορετικές εκφράσεις προσώπου και διαφορετικό ύφος.

Τύποι προσωπικοτήτων

Τα είδη προσωπικοτήτων είναι πολλά και όλα τα συστήματα διαφορετικά, υπάρχουν όμως ορισμένοι κοινοί τύποι.

Αυτούς τους τύπους περιγράφει ένας άνθρωπος του οποίου ο σύντροφος έπασχε από αποσυνδετική διαταραχή της ταυτότητας:

Ξενιστής

Το συγκεκριμένο πρόσωπο μπορεί να είναι είτε το πραγματικό παιδί είτε μια προσωπικότητα, η οποία όμως είναι αυτή που παρουσιάζεται στον έξω κόσμο (η κύρια προσωπικότητα).

Το πραγματικό παιδί

Το πρόσωπο αυτό μπορεί να βρίσκεται σε εγρήγορση και να είναι λειτουργικό ή να «κοιμάται». Αυτό αναφέρεται μερικές φορές ως «η κύρια προσωπικότητα».

Δευτερεύουσες προσωπικότητες του παιδιού (ή «μικρά» όπως τα ονομάζουν χαριτολογώντας).

Το πρόσωπο αυτό μπορεί να είναι οποιαδήποτε ηλικίας, από έμβρυο έως ένα μεγαλύτερο παιδί. Οι συγκεκριμένες προσωπικότητες υπέστησαν σημαντικό μέρος της κακοποίησης και συχνά εμφανίζουν μεγάλο αριθμό αναμνήσεων. Επιδεικνύουν συμπεριφορές που αρμόζουν στην ηλικία τους. Συχνά εκδηλώνουν έντονη ψυχική και σωματική οδύνη.

Έφηβοι

Τα περισσότερα συστήματα έχουν τέτοιες δευτερεύουσες εφηβικές προσωπικότητες, οι οποίες φοίτησαν στο σχολείο και έδρασαν κατά τα προηγούμενα χρόνια.

Φύλακες

Κάποια συστήματα έχουν «φύλακες εισόδου», που καθοδηγούν και έχουν τον έλεγχο του σώματος, ενώ συχνά επίσης ελέγχουν το χρονικό διάστημα παραμονής μιας δευτερεύουσας προσωπικότητας στο σώμα. Οι ίδιες οι προσωπικότητες φύλακες δεν εμφανίζονται πολύ συχνά, αλλά μοιάζουν να είναι ευτυχείς παρατηρώντας και καθοδηγώντας τις άλλες.

Εσωτερικοί βοηθοί του εαυτού

Διατηρούν τις δευτερεύουσες προσωπικότητες ασφαλείς. Συνήθως γνωρίζουν όλες τις προσωπικότητες όπως και τις λεπτομέρειες της κακοποίησης που υπέστησαν. Αποδεικνύονται πολύ χρήσιμες στη θεραπεία, καθώς βοηθούν τον θεραπευτή να καταλάβει γιατί μια συγκεκριμένη προσωπικότητα νιώθει αυτά που νιώθει ή δρα έτσι όπως δρα. Αποφασίζουν επίσης ποιες πληροφορίες μεταφέρονται στις άλλες προσωπικότητες αλλά και στον ξενιστή.

Προστάτες

Προστατεύουν το σύστημα από εξωτερικές απειλές. Μπορεί συνήθως να μιλούν άσχημα, να παλεύουν ή να κάνουν οτιδήποτε χρειάζεται προκειμένου να διατηρηθεί το σύστημα ασφαλές.

Συχνά χρησιμοποιούν τον θυμό ως άμυνα. Κατά κανόνα είναι προστατευτικές απέναντι στις δευτερεύουσες προσωπικότητες του παιδιού.

Οι εναλλαγές ανάμεσα στις δευτερεύουσες προσωπικότητες

Οι εναλλαγές ανάμεσα στις δευτερεύουσες προσωπικότητες είναι συχνά αποτέλεσμα κάποιας μορφής στρες ή αναστάτωσης, που οδηγεί στην ανάδυση μιας δευτερεύουσαας προσωπικότητας, συνήθως του προστάτη. Στους στρεσογόνους παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν κάτι τέτοιο ανήκουν τα σχόλια των άλλων ατόμων, η εμφάνιση του θύτη, ένα απρόσμενο άγγιγμα, οι καβγάδες και η επιθετικότητα -ακόμη και η ερωτική επαφή.

Ο Sel (1997) υποστήριξε ότι το άτομο έχει ένα οικοσύστημα με δευτερεύουσες προσωπικότητες που συναγωνίζονται μεταξύ τους προκειμένου να αποκτήσουν τον έλεγχο των συστημάτων «εξόδου» του ψυχισμού.

Η προσωπικότητα που διατηρεί με μεγαλύτερη επιτυχία μια συναισθηματική ισορροπία είναι πιο πιθανό να προσαρμοστεί καλύτερα. Όταν υπάρχει αλλαγή πλαισίου, ενδέχεται να καθίστανται περισσότερο προσαρμοστικά διαφορετικά γνωσιακά σχήματα, οπότε η κυρίαρχη δευτερεύουσα προσωπικότητα μπορεί να αλλάξει.

Διαβάστε ακόμη στο Psychology.gr το σχετικό άρθρο: Διασχιστική Διαταραχή της Ταυτότητας .

Θεωρίες για την αποσυνδετική διαταραχή ταυτότητας

Τόσο η φύση όσο και η ίδια η ύπαρξη της αποσυνδετικής διαταραχής ταυτότητας έχουν αποτελέσει αντικείμενο έντονων αντιπαραθέσεων. Η αντιπαράθεση είναι αρκετά έντονη, γι' αυτό και ορισμένες πειραματικές μελέτες επέλεξαν να τηρήσουν ουδέτερη στάση απέναντι στη φύση και την αιτιολογία της διαταραχής.

Οι Elzinga και συνεργάτες, για παράδειγμα, δήλωσαν ότι υιοθέτησαν μια «ρεαλιστική θέση [...] χωρίς να κάνουν εκ των προτέρων ισχυρισμούς για τη φύση των λεγόμενων ταυτοτήτων».

Μερικοί ειδικοί ισχυρίζονται ότι η ύπαρξη της διαταραχής είναι αυταπόδεικτη και ότι οι άνθρωποι που βιώνουν αυτά τα συμπτώματα είναι πάρα πολλοί για να αμφισβητηθεί η πραγματικότητα του προβλήματος.

Άλλοι απορρίπτουν την έννοια, υποστηρίζοντας ότι τα συμπτώματα επινοούνται από αυτούς που τα αναφέρουν ή είναι προϊόντα υποβολής από θεραπευτές με υπερβάλλοντα ζήλο.

Σύμφωνα με τις δύο κυρίαρχες θεωρίες, η αποσυνδετική διαταραχή ταυτότητας είναι είτε αποτέλεσμα τραυματικών γεγονότων κατά την παιδική ηλικία είτε ένα κοινωνικά κατασκευασμένο σύστημα το οποίο δημιουργήθηκε από το άτομο και πήρε μορφή από τον θεραπευτή.

Θεραπεία της αποσυνδετικής διαταραχής ταυτότητας

Σύμφωνα με τον Glaves, στόχος της θεραπείας πρέπει να είναι η βοήθεια στον πελάτη ώστε να αποδεχθεί ότι οι δευτερεύουσες προσωπικότητες είναι πραγματικές και όχι αυτοδημιουργημένες φαντασιώσεις.

Ο Spanos υποστήριξε το αντίθετο. Πίστευε ότι κεντρικός στόχος της θεραπείας πρέπει να είναι η βοήθεια στο άτομο έτσι ώστε να καταλάβει ότι οι δευτερεύουσες προσωπικότητες είναι στην πραγματικότητα δικά του δημιοργήματα. Ο ίδιος θεωρούσε ότι οι θεραπευτές που δουλεύουν με άτομα τα οποία έχουν αυτή τη διαταραχή θα πρέπει να δίνουν έμφαση στη θεμελιώδη φύση της και την αντιλαμβάνονται ως δυσκολία ενσωμάτωσης των διαφόρων πλευρών της προσωπικότητας παρά ως ένα πλήθος προσωπικοτήτων.

Οι στόχοι της θεραπείας διαφέρουν όμως ακόμη και μεταξύ των θεραπευτών που αποδέχονται την ύπαρξη των πολλαπλών εαυτών. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο στόχος της θεραπείας πρέπει να είναι η ώθηση του ατόμου προς μια αίσθηση ολοκληρωμένης λειτουργικότητας.

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω:

• Της ανάκλησης των απωθημένων αναμνήσεων.
• Του αποτραυματισμού των αναμνήσεων αυτών, ούτως ώστε η ανάκληση να μην καταλήξει στην εμφάνιση των άλλων προσωπικοτήτων.
• Της απαρτίωσης των δευτερευουσών προσωπικοτήτων στην κύρια προσωπικότητα.

Στο πλαίσιο της θεραπείας έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορες τεχνικές, όπως η ψυχοδυναμική θεραπεία και η ύπνωση, προκειμένου να βοηθήσουν το άτομο να ανακαλέσει τις αναμνήσεις του παρελθόντος.

Αυτές οι προσεγγίσεις πρέπει να εφαρμόζονται με προσοχή, επειδή, όταν εκτίθεται σε τραυματικές αναμνήσεις, το άτομο είναι δυνατόν να επιστρέψει σε άλλη δευτερεύουσα προσωπικότητα.

Εκτός αυτού, κάποιες προσωπικότητες μπορεί να αναλάβουν «προστατευτικό» ρόλο και να επιχειρήσουν να προφυλάξουν την κύρια προσωπικότητα από τον πόνο της ανάκλησης των τραυματικών εμπειριών, προσλαμβάνοντας έναν αυτοκαστροφικό ή επιθετικό χαρακτήρα.

Όταν οι αναμνήσεις ανακληθούν, είναι εφικτό να απολέσουν τον τραυματικό τους χαρακτήρα με την χρήση τεχνικών της διαταραχής μετά από τραυματικό στρες.

Επειδή η τυπική αντίδραση του ατόμου με αποσυνδετική διαταραχή της ταυτότητας είναι να αποφύγει την ανάκληση των αναμνήσεων, αυτό το είδος της έκθεσης είναι δύσκολο να εφαρμοστεί, και η τραυματική φύση των αναμνήσεων μπορεί να ελαττωθεί επωφελώς οποιαδήποτε στιγμή.

Οι υπερασπιστές της EMDR ισχυρίζονται ότι η συγκεκριμένη τεχνική μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη, σε συνδυασμό με τις τεχνικές χαλάρωσης, διότι βοηθά τους ανθρώπους να ανακαλέσουν αναμνήσεις χωρίς να βιώσουν πλήρως τις συνέπειες στο συναίσθημά τους.

Για τους περισσότερους θεραπευτές ο υπέρτατος στόχος της θεραπείας είναι η απαρτίωση των διαφόρων προσωπικοτήτων σε μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα, μια διαδικασία γνωστή ως σύντηξη.

Το άτομο που βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση έχει επίγνωση όλων των συμπεριφορών και των σκέψεών του, και τις αποδέχεται ως δικές του.

Οι Oke & Kanigsberg (1991) χρησιμοποίησαν έναν συνδυασμό παιχνιδιού, καθοδηγούμενης φαντασίας, εκπαίδευσης σε δεξιότητες, προβολικών τεχνικών και ομαδικής θεραπείας προκειμένου να προωθήσουν την επίγνωση και κατανόηση των άλλων εαυτών, και μέσω αυτού να επιτύχουν τελικά την απαρτίωση όλων των εαυτών.

Δυστυχώς η αποτελεσματικότητα αυτής της παρέμβασης, καθώς και τεχνικών παρομοίου τύπου, περιορίζεται σε περιγραφές της εφαρμογής χωρίς δεδομένα για την αποτελεσματικότητα, ή σε μελέτες περίπτωσης οι οποίες εκ φύσεως τείνουν να είναι θετικές (λίγοι είναι οι θεραπευτές που τους αρέσει να προβάλλουν δημόσια τις αποτυχίες τους και τα περισσότερα επιστημονικά περιοδικά δεν ευνοούν τη δημοσίευση ερευνών με αρνητικά αποτελέσματα).

Είναι απαραίτητο επομένως να ερευνηθεί πλήρως αν αυτές οι παρεμβάσεις είναι αποτελεσματικές ή όχι. Δεκαπέντε χρόνια μετά την πρώτη αυτή έρευνα, οι παρεμβάσεις για τη θεραπεία της αποσυνδετικής διαταραχής ταυτότητας είναι συνήθως διατυπώσεις ατομικών περιπτώσεων.

Ο Kelle (2005) βρήκε ότι η χρήση της γνωσιακής αναλυτικής θεραπείας αποδείχθηκε αποτελεσματική στη θεραπεία μιας περίπτωσης.

Μια βασική παρατήρηση γι' αυτές τις προσπάθειες προέρχεται από τους ίδιους τους ανθρώπους με αποσυνδετική διαταραχή ταυτότητας: φαίνεται ότι πολλές υποπροσωπικότητες απορρίπτουν τη σύντηξη ως θεραπευτικό στόχο, καθώς τη θεωρούν ένα είδος θανάτου.

Ο Rossel (1998) συμφώνησε με την άποψη αυτή και ισχυρίστηκε ότι σε έναν μεταμορντένο κόσμο, που βρίσκεται σε αποσύνθεση, έχει μικρή αξία η προσπάθεια επίτευξης απαρτίωσης.

Αντίθετα, το άτομο χρειάζεται να είναι ανοιχτό στην εναλλαγή μεταξύ των προσωπικοτήτων, η οποία θα πρέπει να ερμηνεύεται ως θετική και ασφαλής -και όχι ως αρνητική και καταστροφική-εμπειρία.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Κλινική ψυχολογία και ψυχοπαθολογία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.