Κοινωνία με τραύματα: Αναζητώντας τις ρίζες της βίας

Ακρόαση άρθρου......

Στην καθημερινότητά μας, γινόμαστε μάρτυρες περιστατικών που αναδεικνύουν μια πιο σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης: κακοποίηση, βία, γυναικοκτονίες, εκμετάλλευση παιδιών.

Η προσπάθεια κατανόησης αυτών των φαινομένων είναι τόσο αναγκαία όσο και επίπονη, καθώς μας αναγκάζει να στραφούμε στις βαθύτερες αιτίες που διαμορφώνουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου, ατομικά και συλλογικά. 

Η βία και οι κακοποιητικές συμπεριφορές δεν είναι φαινόμενα που εμφανίστηκαν ξαφνικά. Αντίθετα, αποτελούν κομμάτι της ιστορίας μας, της βιολογίας μας και των πολιτισμικών μας πλαισίων.

Πώς εξηγείται όμως ότι μέσα σε κοινωνίες που έχουν θεμελιωθεί πάνω στην ηθική, συνεχίζουμε να βλέπουμε συμπεριφορές που μας προκαλούν αποστροφή και μας σοκάρουν;
Γιατί υπάρχουν άτομα που αποκλίνουν από τις νόρμες και γίνονται φορείς βίας ή κακοποίησης;
Η απάντηση, όπως φαίνεται, δε βρίσκεται μόνο στη φύση μας ή μόνο στην κοινωνία μας. Είναι ο συνδυασμός των δύο που έχει δημιουργήσει αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε μια "κοινωνία με τραύματα."

Η βία δεν είναι κάτι ξένο στη φύση. Στο ζωικό βασίλειο, τα παραδείγματα επιθετικότητας, κυριαρχίας ή ακόμη και παιδοκτονίας είναι άφθονα. Αυτά τα ένστικτα, όσο σκληρά κι αν φαίνονται, εξυπηρετούν συχνά τη βιολογική επιβίωση.

Ο άνθρωπος όμως δε λειτουργεί μόνο με βάση τα ένστικτα. Αν και ανήκουμε στο ζωικό βασίλειο, η εξέλιξή μας έχει προσθέσει ένα μοναδικό στοιχείο στη ζωή μας: τη συνείδηση και την ηθική.

Σε αντίθεση με τα ζώα που λειτουργούν κυρίως ενστικτωδώς, ο άνθρωπος έχει αναπτύξει κώδικες συμπεριφοράς που επιδιώκουν να διασφαλίσουν τη συλλογική ευημερία. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι ακολουθούν αυτούς τους κώδικες ή ότι η ανθρώπινη φύση είναι εντελώς ελεύθερη από βιολογικά και ενστικτώδη κίνητρα.

Οι πράξεις βίας και κακοποίησης που βλέπουμε όλο και περισσότερο πλέον, συχνά αμφισβητούν την εικόνα μας ως "λογικά" και "ηθικά" όντα.
Η σκοτεινή αυτή πλευρά της ανθρώπινης φύσης θέτει το ερώτημα: γιατί κάποιοι άνθρωποι αποκλίνουν τόσο δραματικά από τα κοινωνικά πρότυπα;

Ένα βασικό στοιχείο για την κατανόηση της ανθρώπινης βίας είναι η ύπαρξη διαγενεακών τραυμάτων. Η κακοποίηση, η παραμέληση, η βία και η ανισότητα μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που μοιάζει αδύνατο να σπάσει.

Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα βίας συχνά μαθαίνουν να αναπαράγουν αυτά τα μοτίβα στην ενήλικη ζωή τους. Ο κύκλος της κακοποίησης γίνεται ένας μηχανισμός αναπαραγωγής της δυστυχίας.

Παράλληλα, η φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι ανισότητες ενισχύουν την αίσθηση απελπισίας και θυμού, που μπορεί να οδηγήσουν σε αντικοινωνικές συμπεριφορές.

Αυτό μας οδηγεί σε μια κρίσιμη συνειδητοποίηση: η βία και η κακοποίηση δεν είναι απλώς ατομικά προβλήματα αλλά κοινωνικά φαινόμενα που αντλούν δύναμη από τα συλλογικά μας τραύματα.

Η ψυχολογία και η νευροεπιστήμη μάς βοηθούν να δούμε τη βία από μια πιο εσωτερική σκοπιά. Οι διαταραχές, όπως οι παραφιλικές διαταραχές ή οι αντικοινωνικές προσωπικότητες, συχνά εμφανίζονται ως αποτέλεσμα ενός σύνθετου συνδυασμού βιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Απο την μια, οι ανωμαλίες στον εγκέφαλο ή οι γενετικές διαφοροποιήσεις μπορεί να δημιουργήσουν προδιάθεση για αντικοινωνική ή παραβατική συμπεριφορά.
Απο την άλλη, ένα άτομο που έχει υποστεί κακοποίηση μπορεί να μην έχει τα ψυχολογικά εργαλεία να διαχειριστεί τα τραύματά του, οδηγούμενο στην αναπαραγωγή τους.

Ωστόσο, οι παραπάνω αιτίες δεν αναιρούν την προσωπική ευθύνη. Ένας άνθρωπος που επιλέγει να κακοποιήσει δεν είναι "θύμα" της φύσης του, είναι δράστης που δεν ελέγχει ή επιλέγει να μην ελέγξει τις παρορμήσεις του.

Η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα; Είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε πότε και γιατί ξεκίνησε η ανθρώπινη βία. Είναι μια μορφή εξελικτικής επιβίωσης που παραμένει σε λανθάνουσα μορφή μέσα μας; Ή μήπως είναι το αποτέλεσμα πολιτισμικών και κοινωνικών ανισοτήτων; Η κοινωνία δεν είναι απλώς ένας μηχανισμός που ρυθμίζει τη συμπεριφορά. Είναι ένας οργανισμός που κουβαλάει τα δικά του τραύματα.

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η βία, η εκμετάλλευση και οι ανισότητες έχουν κανονικοποιηθεί σε πολλές περιόδους και πολιτισμούς.

Στην αρχαιότητα, η βία είχε "λειτουργική" σημασία: εξουσία, επιβίωση, έλεγχος των πόρων. Με την πρόοδο του πολιτισμού, τα τραύματα και οι ανισότητες πήραν πιο σύνθετες μορφές, με τη βία να γίνεται λιγότερο άμεση αλλά εξίσου καταστροφική.

Η κοινωνία μας, λοιπόν, δεν είναι απλώς θεατής της βίας, είναι και δημιουργός της, μέσω των δομών και των κανόνων της. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: πώς μπορεί μια κοινωνία με τόσα τραύματα να θεραπεύσει τα μέλη της; 

Η ηθική, όπως τη γνωρίζουμε, είναι μια ανθρώπινη επινόηση που εξελίχθηκε για να εξυπηρετεί την κοινωνική συνοχή. Οι έννοιες του "καλού" και του "κακού" δεν υπάρχουν στη φύση. Αντίθετα, δημιουργήθηκαν από την ανάγκη μας να διατηρούμε την τάξη και να περιορίζουμε τη βία.

Η ύπαρξη ατόμων που κακοποιούν, δολοφονούν ή ασελγούν όμως, μας θυμίζει ότι δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια ικανότητα ή επιθυμία να τηρήσουν τους ηθικούς κανόνες. Είτε λόγω βιολογικών ανωμαλιών είτε λόγω κοινωνικών παραγόντων, κάποια άτομα λειτουργούν με τρόπους που μας σοκάρουν. 

Η ανθρώπινη κοινωνία είναι γεμάτη αντιφάσεις. Από τη μία, έχουμε αναπτύξει υψηλές έννοιες ηθικής και δικαιοσύνης. Από την άλλη, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τις βιολογικές μας ρίζες και τα τραύματα που διαιωνίζονται στις γενιές.

Η κατανόηση της βίας και των κακοποιητικών συμπεριφορών απαιτεί να κοιτάξουμε τόσο μέσα μας όσο και γύρω μας. Είμαστε προϊόντα της φύσης, αλλά έχουμε την ικανότητα να επιλέξουμε την πορεία μας. Το ερώτημα είναι αν μπορούμε, συλλογικά, να σπάσουμε τον κύκλο των τραυμάτων και να δημιουργήσουμε μια κοινωνία που να υποστηρίζει πραγματικά την ανθρώπινη ευημερία. 

Μια κοινωνία με τραύματα δεν χρειάζεται να παραμείνει έτσι.

Μπορούμε να εξελιχθούμε και να σπάσουμε τον κύκλο της βίας. Ωστόσο, αυτό απαιτεί μια συλλογική προσπάθεια, βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης φύσης και μια ειλικρινή δέσμευση να μην αγνοούμε τα θύματα, να μην καλύπτουμε τους θύτες και να θεραπεύουμε τις πληγές που κουβαλάμε.

Η λύση βρίσκεται στη συνεργασία και την παιδεία. Αν αναγνωρίσουμε ότι η βία δεν είναι το φυσιολογικό, αλλά το αποτέλεσμα αποτυχιών, τότε μπορούμε να χτίσουμε μια κοινωνία που θα είναι πραγματικά ανθρώπινη.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Χριστίνα Φλουσκούνη - Ψυχολόγος

Χριστίνα Φλουσκούνη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος, κάτοχος άδειας ασκήσεως επαγγέλματος και εκπ. Ψυχοθεραπεύτρια στη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία. Msc Business Psychology University of East London. Ψυχοθεραπεία Ενηλίκων.

2107473604

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού