Αναπτυξιακή Ψυχολογία

Ακρόαση άρθρου......

Η συμπεριφορά και η νόηση του ανθρώπου δεν είναι κάτι στατικό, αλλά κάτι που αλλάζει, όχι μόνο, ιστορικά, αλλά και κατά τη διάρκεια της ζωής.

Ο Κλάδος της Ψυχολογίας, γνωστός, ως «Αναπτυξιακή Ψυχολογία», ασχολείται με την περιγραφή και την εξήγηση των αλλαγών της συμπεριφοράς του ανθρώπου από τη σύλληψη, έως τον θάνατο.

Καταρχάς οι Ψυχολόγοι προσπαθούν να καταλάβουν ποια, ακριβώς, είναι τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς και της νόησης που αλλάζουν στον άνθρωπο και πώς εμφανίζονται σε διαφορετικές ηλικιακές περιόδους. Προσπαθούν, επίσης, να εξηγήσουν τις αλλαγές στη συμπεριφορά του ανθρώπου και να καταλάβουν την ακολουθία τους.

Μερικά από τα ερωτήματα, με τα οποία ασχολούνται οι Αναπτυξιακοί Ψυχολόγοι, είναι τα εξής,

• «Πότε ένα παιδί αρχίζει να περπατά;»,
• «Πότε αρχίζει να μιλά;»,
• «Γιατί τα περισσότερα παιδιά αρχίζουν να περπατούν στο τέλος του πρώτου έτους της ζωής τους;»,
• «Γιατί δε μαθαίνουν να σχηματίζουν προτάσεις, πριν γίνουν, περίπου, δύο ετών;»,
• «Τι προηγείται της ανάπτυξης των παραπάνω κινητικών και γλωσσικών ικανοτήτων;»,
• «Πώς μπορεί η ανάπτυξη να επιταχυνθεί;»,
• «Ποιοι είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην ομαλή ή την ανώμαλη ανάπτυξη;».

Η μελέτη της ψυχολογικής ανάπτυξης του ανθρώπου παρουσιάζει ιδιαίτερο θεωρητικό ενδιαφέρον, διότι διερευνά το πώς οι διάφορες ψυχολογικές διεργασίες που εμφανίζονται στους ενήλικες (π.χ., ψυχολογικές διεργασίες, όπως η συναισθηματική συμπεριφορά, η αντίληψη, η μάθηση, η μνήμη κ.ά.), παρουσιάζονται στην αρχή της ζωής, πώς εξελίσσονται, και ποιες είναι οι μεταβλητές που τις καθορίζουν.

Για πολλούς Αναπτυξιακούς Ψυχολόγους, μάλιστα, όπως τον Jean Piaget (1896 – 1980) και τον Lev Semyonovitch Vygotsky (1896 – 1934), η αναπτυξιακή προσέγγιση στην Ψυχολογία δεν είναι, μόνο, η ψυχολογία της ανάπτυξης του παιδιού, αλλά κι ο ίδιος ο πυρήνας της μεθοδολογίας στην Επιστήμη της Ψυχολογίας.

Αξίζει να σημειωθεί, ακόμη, ότι, εκτός από το θεωρητικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει το ζήτημα της ερμηνείας της ανάπτυξης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της νόησης, η καλύτερη κατανόηση των παραγόντων που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του ανθρώπου, έχει, επίσης, σημαντικές εκπαιδευτικές και πρακτικές συνέπειες.

Παραδείγματος χάριν, πολλά από τα προβλήματα που μαστίζουν, σήμερα, την κοινωνία μας, προβλήματα, όπως ο αναλφαβητισμός και η σχολική αποτυχία, η επιθετικότητα και η εγκληματικότητα, οι αυτοκτονίες και οι ψυχικές διαταραχές, θα μπορούσαν να αντιμετωπισθούν, πιο αποτελεσματικά, εάν είχαμε μία καλύτερη κατανόηση των μεταβλητών που τα επηρεάζουν, και των τρόπων, με τους οποίους, οι γονείς, το εκπαιδευτικό σύστημα και η κοινωνία, γενικότερα, επιδρούν στην ψυχολογική ανάπτυξη του ανθρώπου.

Βιολογική ωρίμανση vs Μάθηση

Σημαντικό θέμα διαφωνίας, τώρα, μεταξύ των Ψυχολόγων, αφορά στο κατά πόσο η ανάπτυξη είναι αποτέλεσμα βιολογικής ωρίμανσης ή μάθησης.

Το ζήτημα αυτό, μάλιστα, έχει απασχολήσει τους ερευνητές της ανάπτυξης για πάρα πολλά χρόνια.

Σήμερα, όλοι, σχεδόν, οι Ψυχολόγοι συμφωνούν ότι η ανάπτυξη δεν είναι αποτέλεσμα, μόνο, γενετικών ή μόνο, περιβαλλοντικών επιδράσεων, αλλά αποτέλεσμα μίας πολύπλοκης αλληλεπίδρασης και των δύο. Συνεχίζουν, όμως, να διαφωνούν στην έμφαση που δίνουν στον ένα ή τον άλλο παράγοντα και στον τρόπο, με τον οποίο, ερμηνεύουν τους μηχανισμούς αλληλεπίδρασής τους.

Οντογενετικές Αλλαγές

Όσον αφορά, τώρα, στις οντογενετικές αλλαγές που συμβαίνουν στον άνθρωπο, κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης, αυτές περιγράφονται, ακολούθως.

Κατά την προγεννητική φάση, η οποία διαρκεί από τη σύλληψη του εμβρύου, έως τη γέννηση του βρέφους, παρατηρείται ραγδαία ανάπτυξη του νευρικού συστήματος και του σώματος.

Κατά τη νηπιακή φάση, η οποία διαρκεί από τη γέννηση του βρέφους, έως την ηλικία των 5 ετών, παρατηρείται ανάπτυξη του εγκεφάλου, κινητική και γνωστική ανάπτυξη, καθώς και προσκόλληση του νηπίου, προς τη μητέρα.

Κατά την παιδική φάση, η οποία διαρκεί από την ηλικία των 6 ετών, έως την ηλικία των 11 ετών, παρατηρούνται η ανάπτυξη της γλώσσας, της κοινωνικής συμπεριφοράς και της γνώσης, η εξειδίκευση των κινητικών δεξιοτήτων και οι επιδράσεις της παρέας των συνομηλίκων.

Κατά την εφηβική φάση, τώρα, η οποία διαρκεί από την ηλικία των 12 ετών, έως την ηλικία των 17 ετών (ή κατά άλλους Ψυχολόγους, έως την ηλικία των 21 ετών), παρατηρείται ανάπτυξη της λογικής σκέψης, κρίση ταυτότητας και συνέχιση των επιδράσεων της παρέας των συνομηλίκων.

Κατά την ενήλικη φάση, η οποία διαρκεί από την ηλικία των 18 ετών (ή κατά άλλους Ψυχολόγους, από την ηλικία των 22 ετών), έως την ηλικία των 64 ετών, παρατηρείται σταθερότητα στην ανάπτυξη, αναπτύσσεται, έντονα, το συναίσθημα της αγάπης, δίνεται έμφαση στην καριέρα και τη σύναψη γάμου – δημιουργία οικογένειας και στη συνέχεια, με την πάροδο των χρόνων, παρατηρείται μείωση των φυσικών ικανοτήτων.

Κατά τη γεροντική φάση, η οποία είναι η τελευταία και πραγματοποιείται από την ηλικία των 65 ετών και άνω, γίνεται κριτική αναπόληση των γεγονότων της ζωής, στη συνέχεια, παρατηρείται επιδείνωση της υγείας, μετέπειτα, γίνεται προετοιμασία για τον θάνατο, και τέλος, έρχεται ο θάνατος.

Στάδια Ψυχοκοινωνικής Ανάπτυξης

Όσον αφορά, τώρα, στα στάδια της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του ανθρώπου, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, σύμφωνα και με τον γνωστό Αμερικανό Ψυχολόγο Erik Erikson (1902 – 1994), αυτά περιγράφονται, ακολούθως.

Κατά το στάδιο του πρώτου έτους ζωής (ηλικία 1 έτους), παρατηρούνται ψυχοκοινωνικές κρίσεις, όπως η βασική εμπιστοσύνη ή η δυσπιστία, και σημαντικός κοινωνικός παράγοντας θεωρείται η μητέρα ή η μητρική επιρροή.

Κατά το στάδιο του δεύτερου έτους ζωής (ηλικία 2 ετών), παρατηρούνται ψυχοκοινωνικές κρίσεις, όπως η αυτονομία ή η αμφιβολία, και σημαντικοί κοινωνικοί παράγοντες θεωρούνται οι γονείς.

Κατά το στάδιο της προσχολικής ηλικίας (3 ετών – 5 ετών), παρατηρούνται ψυχοκοινωνικές κρίσεις, όπως η πρωτοβουλία ή η ενοχή, και σημαντικός κοινωνικός παράγοντας θεωρείται η οικογένεια.

Κατά το στάδιο της σχολικής ηλικίας (6 ετών – 11 ετών), τώρα, παρατηρούνται ψυχοκοινωνικές κρίσεις, όπως η φιλοπονία ή η κατωτερότητα, και σημαντικοί κοινωνικοί παράγοντες θεωρούνται το σχολείο και η γειτονιά.

Κατά το στάδιο της εφηβείας (12 ετών – 17 ετών ή κατά άλλους Ψυχολόγους, 21 ετών), παρατηρούνται ψυχοκοινωνικές κρίσεις, όπως η δημιουργία ταυτότητας ή η σύγχυση ρόλων (π.χ., ρόλος του τέκνου σε μία οικογένεια, ρόλος του μαθητή σε ένα σχολείο, ρόλος του φίλου σε μία παρέα συνομηλίκων), και σημαντικοί κοινωνικοί παράγοντες θεωρούνται η παρέα των συνομηλίκων και το μοντέλο του «αρχηγού».

Κατά το στάδιο της νεανικής ηλικίας (18 ετών ή κατά άλλους Ψυχολόγους, 22 ετών – 40 ετών), παρατηρούνται ψυχοκοινωνικές κρίσεις, όπως η οικειότητα ή η απομόνωση, και σημαντικοί κοινωνικοί παράγοντες θεωρούνται οι φίλοι, οι ερωτικοί σύντροφοι και οι έννοιες του «ανταγωνισμού» και της «συνεργασίας».

Κατά το στάδιο της μέσης ηλικίας (41 ετών – 64 ετών), τώρα, παρατηρούνται ψυχοκοινωνικές κρίσεις, όπως η δημιουργικότητα ή η αδράνεια, και σημαντικοί κοινωνικοί παράγοντες θεωρούνται η οικογένεια και η κοινωνία.

Κατά το στάδιο της γεροντικής ηλικίας (65 ετών και άνω), το οποίο είναι το τελευταίο, παρατηρούνται ψυχοκοινωνικές κρίσεις, όπως η ικανοποίηση ή η απόγνωση, και σημαντικοί κοινωνικοί παράγοντες θεωρούνται η κοινωνία και η ανθρωπότητα.

Να σημειωθεί, γενικά, ότι σε όλα τα παραπάνω στάδια της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του ανθρώπου, ο όρος «ψυχοκοινωνικές κρίσεις» που αναφέρεται, διατυπώνεται από τον Ψυχολόγο Erik Erikson, διότι ο ίδιος πιστεύει ότι η ψυχολογική ανάπτυξη του ανθρώπου επηρεάζεται από ορισμένες κρίσιμες κοινωνικές σχέσεις, οι οποίες λαμβάνουν χώρα, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, σε διαφορετικές ηλικίες.

Καταληκτικά, γίνεται κατανοητό το γεγονός, ότι η συμπεριφορά και η νόηση του ανθρώπου είναι κάτι που αλλάζει, με την πάροδο των χρόνων. Μέσα από τον Κλάδο, μάλιστα, της Αναπτυξιακής Ψυχολογίας, δίνονται χρήσιμες πληροφορίες, σχετικά με την περιγραφή και την εξήγηση των αλλαγών της συμπεριφοράς του ανθρώπου, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.