Φτιάξε τη δυστυχία μόνος σου και ο παράδοξος στόχος

Γιατί να πάνε όλα καλά, αφού μπορούν να πάνε όλα χάλια; Φτάνει πια με την προκατάληψη ότι όλοι πρέπει να είμαστε ευτυχισμένοι!

Θέλεις να είσαι δυστυχισμένος; Μπορείς! Φτιάξε τη δυστυχία σου μόνος σου!

Αυτό θα μπορούσε να είναι το μότο που συνοψίζει το βιβλίο του ψυχολόγου και ενός βασικού εκπροσώπου της θεωρίας της επικοινωνίας και της συστημικής προσέγγισης, Πωλ Βατζλάβικ με τον τίτλο «Φτιάξε τη δυστυχία μόνος σου» (εκδόσεις Αλήστου Μνήμης).

Τι είναι ακριβώς αυτό το βιβλίο;

Το "Φτιάξε τη δυστυχία σου μόνος σου" είναι κείμενο χιουμοριστικό μεν, σοβαρότατο δε, και πρόκειται για ένα εγχειρίδιο της δυστυχίας, που δίνει οδηγίες βήμα βήμα στο πως να βιώσουμε στον απόλυτο βαθμό την δυστυχία μας. 

Αφενός η δυστυχία, ισχυρίζεται ο Βατζλάβικ χρειάζεται την κρατική παρέμβαση και εξωτερικούς παράγοντες για να δημιουργηθεί ( πχ η κατάχρηση της εξουσίας, η φτώχεια, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η ανεργία, σοβαρές ασθένειες κ.ο.κ) αλλά αφετέρου, χρειάζεται και το δικό μας «χεράκι», την δική μας θέληση να αφεθούμε και να κατευθυνθούμε σε αυτό το δρόμο, προδιαγράφοντας μαζί και με τα δύο μία εγγυημένη κατάκτηση της δυστυχίας.

Το βιβλίο δημιουργήθηκε σε μία περίοδο που πολλά βιβλία πρότειναν «τρόπους και οδηγίες εγγυημένης αποτελεσματικότητας και ευτυχίας» οπότε μέσα σε αυτό το κλίμα, ο Βατζλάβικ σκέφτηκε να προτείνει και έναν παρόμοιο οδηγό.

Οπότε τι γίνεται πρακτικά σε αυτό το βιβλίο;

Μέσω αυτού, δίνονται ακριβείς και με λεπτομέρειες οδηγίες για να επιτύχουμε τον σκοπό μας, δηλαδή να δυστυχήσουμε εγγυημένα!

Μέσα σε αυτές τις οδηγίες δυστυχίας υπάρχει η ιστορία της Κα ΛΩΤ που έγινε στήλη άλατος, κοιτώντας πίσω στο παρελθόν, τα Σόδομα και Γόμορα που ζούσε και ξέφυγε καθώς και σε αυτά που άφηνε πίσω και όχι στο παρόν που είχε –  μία ιστορία βγαλμένη από την Παλαιά διαθήκη- μιλώντας στην ουσία για το γεγονός ότι το να εστιάζουμε εμμονικά και μόνο στο παρελθόν που είχαμε κάποτε μας βοηθά να χάνουμε το παρόν, δηλαδή σε αυτό που έχουμε τώρα και κατεπέκταση…να καλλιεργούμε τη δυστυχία!

Μία άλλη οδηγία αποτελεί η γνωστή ιστορία (και σε ανέκδοτο στην καθημερινότητα με το τίτλο «ο γρύλος») «η ιστορία του σφυριού» όπου ένας άνθρωπος που θέλει για να ζητήσει κάτι από κάποιον αλλά φοβάται μην απορριφθεί έχει ήδη διαμορφώσει αρνητικές προκαταλήψεις στο πρόσωπό του εξαρχής χωρίς καν να δει αν θα πάρει βοήθεια.

Συνεπώς όταν φτάνει έξω από το σπίτι του ανθρώπου, επηρεασμένος από αυτές τις προκαταλήψεις και τους φόβους καταλήγει να συμπεριφέρεται αρνητικά και με θυμό πριν καν…ζητήσει αυτό που θέλει και λάβει μία οποιαδήποτε απάντηση!

Μάλλον θα απορείτε γιατί το έβγαλε ο Βατζλάβικ αυτό το βιβλίο και πώς γίνεται ένας ψυχολόγος να επιχειρήσει ένα τέτοιο συγγραφικό εγχείρημα προτείνοντας στους ανθρώπους ακριβείς τρόπους για τον δρόμο που ήδη έχουν χαράξει, της δυστυχίας, της απαισιοδοξίας και ακόμη και του εκμηδενισμού!

Στην ουσία το βιβλίο προτείνοντας ακριβείς οδηγίες πως να νιώσει κάποιος χειρότερα, πιο απαισιόδοξα, με μεγαλύτερη επιτυχία στην δυστυχία και απελπισία, μας καθρεφτίζει και μέρος της δική μας συμβολής στην διαδικασία της δυστυχίας.

Πολλά από τα γεγονότα είναι έξω από τον δικό μας έλεγχο, σε κάποια δεν μπορούμε να παρέμβουμε για να τα εξαφανίσουμε ή για να μην συμβούν.

Όμως ο τρόπος που εμείς επεξεργαζόμαστε και αντιλαμβανόμαστε τα γεγονότα κατά μία έννοια αποτελεί μία δική μας επιλογή και στάση, που θα καθορίσει ένα σετ από επόμενες συμπεριφορές, συναισθήματα, πεποιθήσεις και το πως σχετιζόμαστε με τους άλλους και τον κόσμο στην καθημερινότητά μας.

Πως συμβαίνει αυτό πρακτικά;

Με την ιστορία της Κα Λωτ, συμβαίνει όταν εστιάζουμε μόνο σε αυτά που είχαμε κάποτε, είτε υλικά αγαθά είτε ανθρώπους και αρνούμαστε να αποδεχτούμε ότι τα πράγματα, είτε με δική μας ευθύνη είτε όχι, έχουν αλλάξει και χρειάζεται να προσαρμοστούμε.

Πολλοί άνθρωποι τείνουν να αφηγούνται συνεχώς «ποιοι ήταν κάποτε ή τι είχαν κάποτε» και αρνούνται πεισματικά να δουν στο που βρίσκονται στο παρόν, με στόχο να σχεδιάσουν μία ζωή όπως είναι τώρα και να ζήσουν με μεγαλύτερη γαλήνη ή μία πιο θετική ματιά.

Συνεπώς καταλήγουν να αναμασούν γεγονότα του παρελθόντος, να γίνονται απαισιόδοξοι με το παρόν, να φτιάχνουν φαύλους κύκλους αρνητισμού, να αντιστέκονται στο να δουν ένα οποιοδήποτε θετικό γεγονός και να εκτιμήσουν κάποια ίσως θετικά στοιχεία που υπάρχουν γύρω τους.

Με την ιστορία του σφυριού, οι άνθρωποι όταν “κλειδώνουμε” σε αρνητικές προκαταλήψεις και φόβους για υποθετικές συμπεριφορές άλλων ανθρώπων, στην ουσία δεν τους γνωρίζουμε πραγματικά και δημιουργούμε επίσης αρνητικούς και άγονους τρόπους συμπεριφοράς, επικοινωνίας και στάσεων που μας κάνουν να νιώθουμε περισσότερο αρνητικά, ματαιωτικά ή ακόμη και να βιώνουμε απορριπτικά χωρίς κάν να έχει στην πραγματικότητα συμβεί κάτι δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο αρνητισμού και απαισιοδοξίας!

Άρα με αυτά τα δύο παραδείγματα γίνεται σαφές πως και το ίδιο το άτομο με την δική του στάση μπορεί να συμβάλλει στο να προκαλέσει περαιτέρω την δυστυχία του ή ακόμη και να την ενθαρρύνει.

Το βιβλίο όμως αυτό αποτελεί ένα παράδοξο στην πραγματικότητα. Λειτουργεί ως μία παραδοξολογία, που στην πραγματικότητα θέλει να διακινήσει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιφανειακά σκοπεύει και με το βαθύτερο νόημά του θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί μία από τις τεχνικές που χρησιμοποιούμε ευρύτερα στο χώρο της συστημικής θεραπείας, με την έννοια του παραδόξου!

Παράδοξο και παράδοξη παρέμβαση

Τι κάνει ουσιαστικά το παράδοξο; Σε ορισμένες περιπτώσεις- και όχι πάντα- λειτουργώντας με παράδοξο τρόπο π.χ “συνταγογραφώντας” στην ουσία μία αρνητική ή δυσλειτουργική ή μη επιθυμητή συμπεριφορά που ήδη κάνει ένα άτομο (π.χ μπορεί να του προτείνουμε να κάνει μία δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά που θέλει να αλλάξει μία συγκεκριμένη μόνο ώρα της ημέρας) ή “συμμαχώντας” σε αυτό που κάνει και δεν είναι επιθυμητό για αυτόν, ή λέγοντάς του να συνεχίσει να κάνει την ίδια προβληματική συμπεριφορά «αφού δεν μπορεί αλλιώς ή δεν γίνεται κάτι διαφορετικά», όλως παραδόξως, έχει μεγάλη επιρροή στο να μειώσει ή και να διακόψει αυτή τη συμπεριφορά και να μειώσει την αντίσταση στην αλλαγή!

Το παράδοξο και η παράδοξη παρέμβαση χρησιμοποιήθηκε ως τεχνική σε ψυχοθεραπευτικά πλαίσια κυρίως από σχολές της συστημικής θεραπείας ξεκινώντας από την στρατηγική προσέγγιση, στην οποία ανήκει και ο Βατζλάβικ.

Η χρήση της παράδοξης παρέμβασης απαιτεί από τους συμμετέχοντες στη θεραπεία να εμπλακούν σε δραστηριότητες οι οποίες είναι παράδοξες ή αντιτίθενται στην κοινή λογική με στόχο βασικά την μείωση της συμπτωματολογίας, της δυσχερούς επικοινωνίας και ό,τι αποτελεί αίτημα για βοήθεια. 

Τότε λοιπόν με αυτή την "παράδοξη" λογική, υποψιαζόμαστε ότι το βιβλίο του Βατζλάβικ αποτελεί ένα αυθεντικό παράδοξο στο να κινητοποιήσει τους ανθρώπους να σταματήσουν το μερίδιο της δυστυχίας που άπτεται της δικής τους ευθύνης, στάσης, συμπεριφοράς ή τρόπου σκέψης και να μετακινηθούν για να δουν το παρόν, να προσαρμοστούν σε πιθανά νέα δεδομένα, να αφήσουν το παρελθόν και ό,τι χάθηκε και να αναγνωρίσουν και ορισμένα ίσως θετικά στοιχεία στην κατάσταση που αντιμετωπίζουν με σκοπό να αλλάξουν και έτσι να μπορέσουν με την νέα στάση τους να επηρεάσουν και τον τρόπο που ζουν, τις επιλογές, τις σχέσεις τους και γενικότερα τη ζωή τους.

Δύσκολα πράγματα, άσχημα, άδικα, πληγωτικά γεγονότα συμβαίνουν γύρω μας ή και σε εμάς. Η δυστυχία ως ένα μεγάλο ή σημαντικό βαθμό αποτελεί πρωτίστως έναν εξωτερικό παράγοντα που μας προκαλεί πόνο, θλίψη, απογοήτευση και άλλα δύσφορα συναισθήματα.

Όμως όπως λέει ο Βατζλάβικ, για να νιώσουμε την απόλυτη δυστυχία χρειαζόμαστε και την δική μας συμβολή ή όπως θα αναπλαισίωνε διαφορετικά ένας άλλος ψυχίατρος και εκφραστής της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας και επιβιώσαντας σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ο Βίκτορ Φράνκλ:  «μεταξύ ερεθίσματος και απάντησης υπάρχει ένας κενός χώρος.

Σε αυτό το κενό χώρο βρίσκεται η δύναμή μας να επιλέξουμε την απάντησή μας. Στην απάντησή μας, βρίσκεται η ανάπτυξή μας και η ελευθερία μας».

Άρα και η απόλυτη δυστυχία για να παγιωθεί ως τέτοια αποτελεί και μέρος της δική μας συμβολής. 

Βιβλιογραφία
Φτιάξε τη δυστυχία μόνος σου. Πωλ Βατζλάβικ. Εκδόσεις Αλήστου Μνήμης.