Πώς συνδέεται το ανοίκειο συναίσθημα με τους ετεροτοπικούς και τους βιωμένους χώρους;

Ακρόαση άρθρου......

Ο Harvey (1973) ανέφερε ότι οι βιωμένοι χώροι είναι συνυφασμένοι με ιστορικά, πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα που επέφεραν αλλαγές και ανατροπές στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Οι ανθρώπινες εμπειρίες, σε συνδυασμό με την κοινωνικοϊστορική πορεία του χώρου, τον διαφοροποιούν από τους τυπικούς χώρους.

Βιωμένοι χώροι

Το συνηθέστερο συναίσθημα που προκαλούν οι βιωμένοι χώροι είναι το ανοίκειο. Το αίσθημα του φόβου αποτρέπει την επαφή με άγνωστα ερεθίσματα και τόπους (Αυδίκος, 2010). Η επαφή με τους βιωμένους χώρους προκαλεί συναισθήματα οικειότητας, καθώς πρόκειται για χώρους που έχουμε δεθεί συναισθηματικά (Χαϊδεμένου – Βρυχέα, 2016). Για παράδειγμα βιωμένος χώρος μπορεί να θεωρηθεί το σπίτι ή ο χώρος εργασίας μας.

Επιπρόσθετα, βιωμένοι χώροι όπως προαναφέρθηκε θεωρούνται και τοποθεσίες που έχει συμβεί κάποιο κοινωνικοΐστορικό ή πολιτικό γεγονός ή τοποθεσίες που έχουν συμβολική σημασία.

Η περιοχή των Εξαρχείων για παράδειγμα αποτελεί βιωμένο χώρο λόγω των κοινωνικοπολιτικών γεγονότων που συντελούνται εκεί. Η Ακρόπολη ανήκει επίσης στους βιωμένους χώρους λόγω της ιστορικής της σημασίας.

Ετεροτοπικοί χώροι

Ετεροτοπικοί καθίστανται οι χώροι οι οποίοι είναι τοπογραφικά προσδιορισμένοι, όμως σε αντίθεση με άλλους τόπους μετεωρίζουν μεταξύ κανονικότητας και ενός φαντασιακού – ουτοπικού κόσμου. Αποτελούν δηλαδή τον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στους δύο χώρους. Ο Foucault συμπεριέλαβε στο έργο του την έννοια της ετεροτοπίας (Beckett et al., 2016). Ο ίδιος διέκρινε της ετεροροπίες σε δύο κατηγορίες, αυτή της απόκλισης και αυτή της κρίσης.

Στην πρώτη κατηγορία συμπεριλαμβάνονται χώροι όπου συμβαίνουν παραβατικές συμπεριφορές. Στη συγκεκριμένη κατηγορία ανήκουν οι φυλακές, οι ψυχιατρικές κλινικές, οι χώροι ενασχόλησης με τα τυχερά παίγνια και οι χώροι όπου γίνεται χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών. Η δεύτερη κατηγορία συμπεριλαμβάνει ιερούς και απαγορευμένους τόπους (Foucault, 1984). Όπως αναφέρει η Massey (2001) ο χώρος αλληλεπιδρά με τα φαινόμενα και τους ανθρώπους που βρίσκονται σε αυτόν και για το λόγο αυτό πρέπει να διερευνηθεί η κοινωνικοοικονομική πορεία του στο χρόνο.

Επιπρόσθετα, στους ετεροτοπικούς χώρους ανήκουν, τα νεκτροταφεία, χώροι όπου πραγματοποιούνται γιορτές, οι βιβλιοθήκες, τα μουσεία και γενικότερα τόποι οι οποίοι ναι μεν υφίστανται φυσικά, όμως αν κάποιος περιηγηθεί μέσα σε αυτούς βρίσκεται μεταξύ του φυσικού χρόνου και του άπειρου.

Οι συγκεκριμένοι χώροι ονομάζονται αλλιώς και χώροι ψευδαίσθησης [1].

Απλουστεύοντας τη διαπίστωση του Φουκώ αυτό σημαίνει ότι αν κάποιος βρεθεί σε έναν ετεροτοπικό χώρο βρίσκεται μεταξύ του παραδοσικού χρόνου που όλοι γνωρίζουμε και ενός χρόνου φαντασιακού, που έχει άπειρη θεωρητικά διάρκεια.

Γι’ αυτό και ορισμένες φορές όταν βρισκόμαστε σε έναν χώρο που θεωρείται ετεροτοπικός δεν έχουμε την αίσθηση του χρόνου. Συνήθως οι χώροι αυτοί έχουν ελάχιστη επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τις βιβλιοθήκες, τα μουσεία, τους χώρους λατρείας και τους χώρους, όπου οι άνθρωποι «δοκιμάζουν την τύχη τους».

Τι προκαλεί το «ανοίκειο» συναίσθημα;

Το ανοίκειο συναίσθημα σύμφωνα με τον Freud (1919) ταυτίζεται με το φόβο για το άγνωστο, το οποίο με τη σειρά του δημιουργεί αγχογόνα συναισθήματα. Στην πραγματικότητα το ανοίκειο συναίσθημα δεν είναι άγνωστο, αποτελείται από γνωστά συναισθήματα. Ο Freud (1919) στο έργο του για το ανοίκειο παρατηρεί ότι τέτοιου είδους συναισθήματα εμφανίζονται όταν ένα σύμβολο αναλύεται ως προς τη σημασία και το ρόλο που επιτελεί.

Ο έλεγχος των αρνητικών συναισθημάτων που πυροδοτεί το ανοίκειο, συνιστά αποτελεσματικό τρόπο αντιμετώπισης της άγνωστης εμπειρίας. Ανοίκεια συναισθήματα εκτός από την επαφή με πρωτόγνωρες εμπειρίες αναδύονται και στην περίπτωση που κάτι φανταστικό μετατραπεί σε πραγματικό γεγονός (Freud, 1919).

Η επαφή με βιωμένους και ετεροτοπικούς χώρους δημιουργεί συναισθήματα άγνωστα, αλλά ταυτόχρονα γνωστά στο άτομο. Η επαφή με ένα ερέθισμα μη οικείο δημιουργεί αυτόματα φόβο. Οι υλικοί χώροι επομένως, ανάλογα με το συμβολισμό που έχουν μπορούν να δημιουργήσουν και τα αντίστοιχα συναισθήματα.

Πηγές:

Αυδίκος, Β., (2010). «Ο χώρος ως σχέση. Μεθοδολογικές Προσεγγίσεις και Πλαίσιο Έρευνας», Γεωγραφίες, Νο. 17. σ.33-47

Χαϊδεμένου-Βρυχέα (2016). «Η υπεράσπιση του βιωμένου χώρου. Καθημερινότητα και κοινωνικά κινήματα πόλης/περιφέρειας»

Freud, S. (1919). «Το Ανοίκειο». Μτφρ. Βαϊκούση, Ε. Αθήνα: Πλέθρον

Beckett, A., Bagguley, P., Campbell, T., (2016). “Foucault, social movements and heterotopic horizons: rupturing the order of things” Journal of Social, Cultural and Political Protest Doi: 10.1080/14742837.2016.1252666

Foucult, M., (1984) «Of Other Spaces: Utopias and Heterotopias» Architecture /Mouvement/ Continuité Μτφρ. Jay Miskowiec.

Harvey, D., (1973). “Classics in human geography revisited: Harvey, D. 1973: Social justice and the city. London : Edward Arnold Commentary 1. Progress in Human Georgraphy 16(1) p.71-74

Massey, D. (2001), «Talking of space-time»   Transactions of the Institute of British Geographers Vol. 26, No. 2 p. 257-261

[1] An Outline of Foucault's Six Principles of Heterotopia