Πολυτροπικά αντικαταθλιπτικά

Ακρόαση άρθρου......

Σύμφωνα με την έρευνα των Cipriani et all, (2018) η κατάθλιψη έχει αυξηθεί σημαντικά από το 1990, λόγω της αύξησης του πληθυσμού και της γήρανσης.

Εκτιμάται, ότι περίπου 350 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πάσχουν από αυτήν, ενώ μόνο στις ΗΠΑ, η οικονομία πλήττεται κατά 210 δισεκατομμύρια δολάρια λόγω αυτής.

Συνάμα, η όλη κατάσταση εξασθενεί το σύστημα υγείας στις ανεπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες χώρες, αφού υπάρχει ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη θεραπείας των ασθενών.

Ευρέως χρησιμοποιούμενες θεραπείες της κατάθλιψης, αποτελούν τα αντικαταθλιπτικά, με ελαφρώς διαφορετικούς μηχανισμούς δράσης, οι οποίες είναι διαθέσιμες παγκοσμίως (Cipriani et all, 2018). Παρόλα αυτά, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι υπάρχει μια μακροχρόνια ανησυχία και αφορμή συζήτησης για την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητα τους, επειδή τα βραχυπρόθεσμα οφέλη τους είναι περιορισμένα και έχουν μερικές παρενέργειες.

Ως εκ τούτου, η καινοτομία στην ψυχοφαρμακολογία είναι ζωτικής σημασίας. Ο εντοπισμός νέων φαρμάκων είναι μια δύσκολη διαδικασία, κυρίως λόγω της έλλειψης γνώσεων σχετικά με το πώς δρουν τα αντικαταθλιπτικά.  

Ένα παράδειγμα που δόθηκε στην έρευνα των Kornhuber & Gulbins (2021) είναι ότι μόλις πρόσφατα αποδείχθηκε ένας νέος μηχανισμός δράσης για το πολύ αποτελεσματικό φάρμακο «μετφορμίνη» που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του διαβήτη τύπου 2.

Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε, ότι το ίδιο ισχύει και για τα αντικαταθλιπτικά, τα οποία όπως προ αναφέρθηκε, χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής, ήδη από το 1957.

Ποιά είναι τα πολυτροπικά αντικαταθλιπτικά;

Έτσι, ας αναφέρουμε τα πολυτροπικά αντικαταθλιπτικά. Με λίγα λόγια, σήμερα κυκλοφορούν στην αγορά περίπου 50 φάρμακα κατά της κατάθλιψης, ταξινομημένα με βάση πολλά κριτήρια και πολλούς παράγοντες. Μια πιο νέα διαίρεση αυτών των φαρμάκων, γίνεται ανάλογα με τον αριθμό των μηχανισμών δράσης τους (ονομάζεται και ως μονοτροπικών έναντι πολυτροπικών) (Ceskova , 2016). Ονομάστηκαν φιλόδοξα έτσι βασισμένα στις νευροεπιστήμες, ώστε να αντικαταστήσουν την τρέχουσα ονοματολογία.

Τα περισσότερα πολυλειτουργικά ή πολυτροπικά όπως ονομάζονται, αντικαταθλιπτικά, μοιράζονται άτυπα τον ανταγωνισμό τους στους υποδοχείς 5-HT2A,C που σχετίζονται με την αντικαταθλιπτική διάθεση. Χρησιμοποιούνται κυρίως στην ανθεκτική κατάθλιψη (Muneer, 2018). Παραδείγματα πολυτροπικών αντικαταθλιπτικών είναι ουσίες όπως η trazodone, etoperidone, nefazodone, vilazodone, vortioxetine (Danilov, 2017)

Ας αναλύσουμε μια από αυτές τις ουσίες, την vortioxetine.

Η βορτιοξετίνη πέρα από τον αντικαταθλιπτικό μηχανισμό δράσης της, αυξάνει την ντοπαμίνη στον εγκέφαλο (η οποία είναι υπεύθυνη για την ευχαρίστηση), την νορεπινεφρίνη και βελτιώνει τις γνωστικές ικανότητες. Βελτιώνει τη μνήμη, τη συγκέντρωση και την ικανότητα κάποιος να παραμένει ξύπνιος. Μάλιστα, είναι γνωστό ότι η κατάθλιψη μπορεί να επηρεάσει τον κιρκάδιο ρυθμό μας, οπότε ο μηχανισμός δράσης της είναι ιδιαίτερα βοηθητικός.

Έχει βρεθεί επίσης, ότι είναι μία από τις καλύτερα ανεκτές επιλογές (De Diego-Adeliño et all., 2022) Επίσης, μειώνουν την ανηδονία , που θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η αδυναμία να βιώνει κάποιος ευχάριστηση ή απόλαυση από κάτι που τον ευχαριστεί.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι παράλληλα με την αξιοποίηση νέων μοριακών στόχων και την ανακάλυψη νέων ενώσεων, έχουν βρεθεί νέοι συστηματικοί και κυτταρικοί μηχανισμοί δράσης των αντικαταθλιπτικών.

Τέτοια παραδείγματα, θα μπορούσαν να είναι η νευροπλαστικότητα, η νευρογένεση και η φλεγμονή.

Παρόλα αυτά, δεν είναι ακόμα γνωστό πώς επηρεάζονται οι μοριακοί στόχοι από τη φλεγμονή, τη νευρογένεση και την νευροπλαστικότητα (Kornhuber & Gulbins, 2021)

Πώς τα αντικαταθλιπτικά βοηθούν τη νευρογένεση και τη νευροπλαστικότητα

Όμως, τι είναι η νευρογένεση και τι η νευροπλαστικότητα, και πώς τα αντικαταθλιπτικά αυτά μπορούν να βοηθήσουν σε αυτές τις δύο λειτουργίες του εγκεφάλου;

Με λίγα λόγια, νευρογένεση είναι η διαδικασία γένεσης νέων νευρώνων. Η δημιουργία νέων συνάψεων.

Παράλληλα, η Hallett (2005) ορίζει τη νευροπλαστικότητα ως την ικανότητα του κεντρικού νευρικού συστήματος να παίρνει διαφορετική μορφή. Δηλαδή να αναδιαμορφώνεται.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ότι τις τελευταίες δεκαετίες, γνωρίσαμε ότι η νευροπλαστικότητα όχι μόνο είναι εφικτή και δυνατή, αλλά συμβαίνει συνέχεια. Ναι. Ο εγκέφαλος μας αλλάζει συνεχώς. Κατά συνέπεια, τα αντικαταθλιπτικά βοηθούν τον εγκέφαλο να δημιουργήσει νέες συνάψεις και να αλλάζει.

Όσο αναφορά τις γνωστικές λειτουργίες, τα πολυτροπικά αντικαταθλιπτικά έχουν θετική επίδραση στη ψυχοκινητική ταχύτητα. Γενικά, βελτιώνουν τις γνωστικές αποδόσεις, τις εκτελεστικές λειτουργίες, την προσοχή, την ταχύτητα επεξεργασίας αλλά και την μνήμη όπως προ αναφέρθηκε (De Diego-Adeliño et all., 2022).

Η συνύπαρξη άγχους και κατάθλιψης είναι ένα αρκετά συχνό φαινόμενο. Αυτού του είδους τα αντικαταθλιπτικά, και ιδιαίτερα η vortioxetine, μπορεί σε υψηλές δόσεις να μειώσει τόσο τη σοβαρότητα της κατάθλιψης όσο και τα επίπεδα άγχους σε ανθρώπους με υψηλά επίπεδα.

Η κατάθλιψη που προκαλείται από την εμμηνόπαυση, και μπορεί να έχει ως συμπτώματα εξάψεις, διαταραχές άγχους, αυπνίες και υπερβολική εφίδρωση, δεν είναι ένα σπάνιο φαινόμενο. Σε ανοιχτές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε ασθενείς με κατάθλιψη, οι οποίοι λάμβαναν βορτιοξετίνη, τα αποτελέσματα ήταν αξιοσημείωτά. Τα συμπτώματα μειώθηκαν, όπως και η κατάθλιψη και το άγχος.

Συνοψίζοντας, είδαμε τι είναι τα πολυτροπικά αντικαταθλιπτικά και αναλύσαμε τη vortioxetine. Είδαμε ότι βοηθούν στη θεραπεία του άγχους, της κατάθλιψης αλλά και οξύνουν τις γνωστικές και πνευματικές λειτουργίες.

Βοηθούν στη μνήμη, τη συγκέντρωση, τη προσοχή και τις εκτελεστικές λειτουργίες. Τέλος, λόγω του ότι κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια, χρειάζεται να γίνουν περισσότερες έρευνες και μελέτες για να βρεθεί η αποτελεσματικότητα τους μακροπρόθεσμα. Σίγουρα πάντως, έχει αρκετά μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς ο τομέας της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας συνεχώς εξελίσσεται!

Πηγές:  

Danilov, D. S. (2017). Multimodal serotonergic antidepressants. Zhurnal Nevrologii i Psikhiatrii Imeni SS Korsakova, 117(9), 103-111.

Muneer, A. (2018). Mood Disorders

Cipriani, A., Furukawa, T. A., Salanti, G., Chaimani, A., Atkinson, L. Z., Ogawa, Y., ... & Geddes, J. R. (2018). Comparative efficacy and acceptability of 21 antidepressant drugs for the acute treatment of adults with major depressive disorder: a systematic review and network meta-analysis. Focus, 16(4), 420-429.

Kornhuber, J., & Gulbins, E. (2021). New molecular targets for antidepressant drugs. Pharmaceuticals, 14(9), 894.

Ceskova, E. (2016). Current pharmacotherapy of depression–focused on multimodal/multifunctional antidepressants. Expert Opinion on Pharmacotherapy, 17(14), 1835-1837.

Hallett, M. (2005). Neuroplasticity and rehabilitation. Journal of Rehabilitation Research and Development, 42(4), R17.

De Diego-Adeliño, J., Crespo, J. M., Mora, F., Neyra, A., Iborra, P., Gutiérrez-Rojas, L., & Salonia, S. F. (2022). Vortioxetine in major depressive disorder: from mechanisms of action to clinical studies. An updated review. Expert Opinion on Drug Safety, 21(5), 673-690.