Τι είναι οι δυνητικοί εαυτοί;

Ακρόαση άρθρου......

Μια από τις συνέπειες της ζωής σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες είναι η διαπραγμάτευση των διαφορετικών ταυτοτήτων. Η ένταξη σε υπερεθνικές ομάδες παρέχει στους ανθρώπους την ευκαιρία να παίζουν με διαφορετικές ταυτότητες και να κατασκευάζουν διάφορους δυνητικούς εαυτούς (Markus & Nurus 1986, 1987).

Δυνητικοί εαυτοί

Οι δυνητικοί εαυτοί αντιπροσωπεύουν τις ιδέες των ανθρώπων για το τι μπορεί να γίνουν, γι' αυτό που θα ήθελαν να γίνουν και γι' αυτό που φοβούνται να γίνουν.

Οι δυνητικοί εαυτοί προέρχονται από τις αναπαραστάσεις του εαυτού κατά το παρελθόν και περιλαμβάνουν τις αναπαραστάσεις του εαυτού στο μέλλον.

Επιπλέον, σύμφωνα με τη θεωρία της βέλτιστης ιδιαιτερότητας (Brewer 1991), οι άνθρωποι προσπαθούν μέσω των ταυτίσεών τους να συμβιβάσουν τις αντικρουόμενες ανάγκες της αφομοίωσης και της διαφοροποίησης. Επομένως, θα ορίζουν τον εαυτό τους κατά τρόπο που θα τους εξασφαλίζει την ένταξή τους σε μια κατηγορία και ταυτόχρονα θα επιτρέπει τη διατήρηση της ατομικότητάς τους.

Η ένταξη σε υπερκείμενες ομάδες ενδέχεται να διαταράξει αυτή την ισορροπία και να τους παροτρύνει να την επανακτήσουν αλλάζοντας τους αυτοπροσδιορισμούς τους.

Πολλαπλές ταυτότητες

Το γεγονός ότι οι άνθρωποι διαθέτουν πολλαπλές ταυτότητες δεν είναι καινούριο. Ανήκουμε σε διάφορες ομάδες και αποδίδουμε διάφορα χαρακτηριστικά στον εαυτό μας και στους άλλους. Αλλά οι ταυτότητες που υιοθετούμε και τα χαρακτηριστικά που αποδίδουμε δεν είναι τυχαία.

Οι ταυτότητές μας ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένα προτάγματα και οι αποδόσεις χαρακτηριστικών που κάνουμε προέρχονται από συγκεκριμένες θεωρίες προσωπικότητας, αναπαραστάσεις ομάδων ή πολιτισμικά πρότυπα. Όμοια, είναι πιθανό να υπάρχει μια κοινή διάσταση στον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τις σχέσεις μεταξύ των διάφορων ταυτοτήτων τους (Chryssochoou, 2003).

Ο Freeman (2001), για παράδειγμα, εξέτασε την εσωτερίκευση διάφορων ταυτοτήτων σε μια συγκεκριμένη κοινωνική δομή, τη Σρι Λάνκα.

Διατύπωσε διάφορες υποθέσεις όσον αφορά την προδηλότητα έντεκα διαφορετικών ταυτοτήτων σε σχέση με την κοινωνική θέση, την αριθμητική μειοψηφική θέση, τη διαδικασία της αστικής ανάπτυξης-εκβιομηχάνισης και τη διομαδική επαφή.

Έτσι, συνδέει μεταβλητές σε επίπεδο κουλτούρας με την προδηλότητα συγκεκριμένων ταυτοτήτων. Αν και τα ευρήματά του επαληθεύουν τη διαφορά της έμφασης στις ταυτότητες στο πλαίσιο μιας κουλτούρας, εντοπίστηκαν επίσης σημαντικές σταθερές. Για παράδειγμα, ο Freeman σημειώνει τη σημασία που έχουν το έθνος, η φυλή και η θρησκεία για όλο το δείγμα της έρευνάς του.

«Ο συνεχιζόμενος εμφύλιος πόλεμος, που περιγράφεται με θλίψη ως η μάνα όλων των προβλημάτων σε αυτή την αναπτυσσόμενη χώρα, εξακολουθεί να τροφοδοτεί και να τροφοδοτείται από την έμφαση που δίνεται σε αυτές τις ταυτότητες σε ατομικό επίπεδο» (Freeman 2001).

Συνεπώς, υπάρχει μια διπλή κίνηση μεταξύ της σημασίας αυτών των ταυτοτήτων και του κοινωνικού πλαισίου. Αυτό που υποστηρίζω εδώ είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τις ταυτότητες και τις σχέσεις μεταξύ των ταυτοτήτων μπορεί να είναι κοινός.

Μοντέλο διττής κατηγοριοποίησης

Πρόκειται για ένα σημαντικό θέμα όσον αφορά την εμφάνιση νέων υπερκείμενων ομάδων στις οποίες, όπως έχουν υποστηρίξει οι Hornsey & Hogg (2000), οι ταυτότητες των υποομάδων θα πρέπει να διατηρηθούν στο πλαίσιο της υπερκείμενης ταυτότητας.

Σκοπός του μοντέλου διττής κατηγοριοποίησης το οποίο προτείνουν είναι να αναγνωρίζονται και να ενισχύονται συγχρόνως και οι δύο ταυτότητες.

Φανταστείτε λοιπόν να θεωρούνται αυτές οι ταυτότητες ασύμβατες.

Για να ακολουθήσει κάποιος την πρόταση των Hornsey & Hogg, είναι σημαντικό να καλλιεργηθεί ένα ήθος εντός των υπερκείμενων ομάδων στο οποίο δεν θα υπάρχει καμία αντιληπτή ασυμβατότητα μεταξύ των ταυτοτήτων: κατά τον ίδιο τρόπο που κάποια μπορεί να είναι γυναίκα και χειρούργος, κάποιος θα μπορούσε να είναι πακιστανικής καταγωγής και Ευρωπαίος πολίτης, καθολικός και Έλληνας πολίτης, μαύρος και Ευρωπαίος πολίτης, Μαροκινός και Ιταλός ή Γάλλος πολίτης.

Κανένα από τα προαναφερθέντα παραδείγματα δεν επιλέχτηκε επιπόλαια.

Υπήρξε μια εποχή κατά την οποία το να είναι κάποια γυναίκα ήταν ασύμβατο με το να είναι χειρουργός.

Σήμερα, κάποιος που δηλώνει ότι είναι Έλληνας-καθολικός μπορεί να αντιμετωπίζεται με περιέργεια από τους Έλληνες, έναν μαύρο με ευρωπαϊκό διαβατήριο ενδέχεται να τον καθυστερήσουν περισσότερο στον έλεγχο διαβατηρίων, σε ένα άτομο μαροκινής καταγωγής που γεννήθηκε στη Γαλλία ή στην Ιταλία μπορεί να αρνηθούν την υπηκοότητα, ένας Βρετανός πακιστανικής καταγωγής μπορεί να δει την αφοσίωσή του στην ομάδα να αμφισβητείται.

Οι αντιδράσεις στην αντίληψη της ασυμβατότητας των ταυτοτήτων μπορεί να κυμαίνονται από την έκπληξη έως τον αποκλεισμό από μια ταυτότητα και τις διακρίσεις. Οι ταυτότητες που μπορεί κάποιος να διεκδικήσει ή να δηλώσει αποτελούν μέρος της αναπαράστασης που έχει για τον εαυτό του (Chryssochoou 2003).

Η πολυπλοκότητα της κοινωνικής ταυτότητας

Οι Roccas & Brewer (2002) προτείνουν την έννοια της πολυπλοκότητας της κοινωνικής ταυτότητας για να εξηγήσουν την υποκειμενική αναπαράσταση που έχει κάποιος για τις αλληλεξαρτήσεις των πολλαπλών ταυτοτήτων του.

Αυτή η προσέγγιση μας βοηθά να κατανοήσουμε ποιες ομάδες ενδέχεται να αποτελέσουν ενδοομάδα ή εξωομάδα για ένα συγκεκριμένο άτομο σε μια δεδομένη κατάσταση.

Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, το είδος της υποκειμενικής αναπαράστασης για την πολυπλοκότητα της κοινωνικής ταυτότητας επηρεάζει τις αντιδράσεις του ατόμου ως προς τους άλλους, με τους οποίους μπορεί να μοιράζεται την ίδια ένταξη σε μια ομάδα.

Μια από τις απαιτήσεις που θέτουν οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες είναι η ανάγκη διαπραγμάτευσης των παλιών ταυτοτήτων και η δημιουργία νέων (Chryssochoou 2000).

Εκείνοι που μεταναστεύουν χρειάζεται να προσαρμοστούν σε νέα περιβάλλοντα, και εκείνοι των οποίων η εθνοτική ή οποιαδήποτε άλλη ταυτότητα τονίζεται επιπλέον λόγω της μειονεκτικής κοινωνικής θέσης τους χρειάζεται να διαπραγματευτούν αυτές τις ταυτότητες εντός του ευρύτερου κοινωνικού πλαισίου.

Κατά τον ίδιο τρόπο, όσοι βρίσκονται σε μια κυρίαρχη θέση πιέζονται να επανεξετάσουν τόσο τον εαυτό τους όσο και τις κοινωνίες τους, έτσι ώστε να συμπεριληφθεί σε αυτά η πολυπολιτισμική διαφορετικότητα του περιβάλλοντός τους. Όπως προτείνουν οι Ethier & Deaux (1994), αυτές οι αναπροσαρμογές δεν σημαίνουν κατ' ανάγκη στο βαθμό ταύτισης με συγκεκριμένες ταυτότητες ή μείωση της σπουδαιότητάς τους.

Απαιτείται μάλλον αλλαγή του νοήματος αυτών των ταυτοτήτων μέσω της επαναγκίστρωσής τους σε υποστηρικτικά στοιχεία που υπάρχουν στο νέο περιβάλλον. Μια τέτοια επαναγκίστρωση ενδέχεται ακόμη και να διατηρήσει αυτές τις ταυτότητες και να τις ενισχύσει.

Έτσι, η διαδικασία αναδόμησης της γνώσης για τον εαυτό λαμβάνει χώρα σε καταστάσεις σημαντικών αλλαγών της ζωής.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Πολυπολιτισμική πραγματικότητα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.