Πένθος και Κατάθλιψη: Συγκλίσεις και Αποκλίσεις

Ακρόαση άρθρου......

Το Πένθος και η Κατάθλιψη εκκινούν από μια κοινή κοίτη, την Απώλεια. Ακόμη και αν μας φαίνεται περίεργο ή ασυνήθιστο, η Απώλεια είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη ζωή, καθώς από την γέννηση μας έως και το τέλος της ζωής μας, βιώνουμε Απώλειες.

Το πένθος

Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, ο χωρισμός από μια σχέση φιλική ή ερωτική, η απώλεια της υγείας μας, ενός αγαπημένου ζώου, μιας ιδιότητας ή ενός ρόλου, όπως πχ. του γονέα, ή  μιας δουλειάς, αποτελούν μερικές μόνο από τις πιο συχνές απώλειες στην διαδρομή της ανθρώπινης ζωής. 

Οι Απώλειες, ειδικά όταν αφορούν κάτι που αγαπάμε, μπορούν να προκαλέσουν  έντονες αντιδράσεις, όπως θλίψη, θυμό, απελπισία, φόβο και ενοχές. Όπως μπορούμε να σκεφτούμε, η ικανότητα μας να αντιμετωπίζουμε την Απώλεια, είναι όχι μόνο κρίσιμη, αλλά και αναγκαία για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε την ζωή μας, να ελπίζουμε και να επενδύουμε σε νέες σχέσεις και εμπειρίες. Η ικανότητα μας αυτή εκδηλώνεται με το Πένθος, το οποίο αποτελεί μια φυσική διαδικασία, που μας μας επιτρέπει να αποχαιρετήσουμε αυτό που χάθηκε.

Το Πένθος λοιπόν, αποτελεί μια πανανθρώπινη συνθήκη, η οποία βιώνεται και εκφράζεται είτε σε ατομικό/προσωπικό, είτε σε συλλογικό/κοινωνικό επίπεδο. Οι εκφράσεις και οι εκδηλώσεις του ποικίλουν ανάλογα με την κουλτούρα, την εποχή, την θρησκεία, τα πρότυπα και άλλους παράγοντες.

Η λειτουργία του Πένθους έχει ως σκοπό την αναγνώριση και αποδοχή των απωλειών, αποτελεί το μονοπάτι που χρειάζεται να διαβούμε για να αναπτυχθούμε ψυχικά μέσα από αυτές.

Τι συμβαίνει όμως όταν η διαδικασία του Πένθους αποτύχει; Όταν δεν εκπληρωθεί ο σκοπός του, που είναι ο καλός αποχαιρετισμός του απολεσθέντος «αντικειμένου»;
Αυτή είναι η περίπτωση που κάποιας μορφής Κατάθλιψης δύναται να εμφανιστεί.

Η Κατάθλιψη

Η Κατάθλιψη λοιπόν προκύπτει από ένα ανεπίλυτο πένθος, όταν δηλαδή η διεργασία του καλού αποχαιρετισμού έχει εμπλοκή και έχει μείνει ανολοκλήρωτη. 

Η Κατάθλιψη, σε αντιδιαστολή με το Πένθος, δεν είναι ένα πανανθρώπινο και καθολικό φαινόμενο, διότι ενώ όλοι/ες μας κάποιες στιγμές στη ζωή μας πενθούμε, οι καταθλίψεις είναι ένα μερικό φαινόμενο το οποίο εμφανίζεται κάτω από ειδικές συνθήκες.

Σύμφωνα μάλιστα με τον Παγκόσμιο Οργανισμός Υγείας το 5% των ενηλίκων αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή κάποιας μορφής Κατάθλιψη, περίπου 300 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως, εκ των οποίων η πλειοψηφία είναι γυναίκες.

Όπως θα δούμε, το Πένθος και η Κατάθλιψη παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες, καθώς διαθέτουν ένα κοινό κορμό ψυχικών εκδηλώσεων και αρκετά συχνά τείνουμε να τα συγχέουμε. Βαθιά θλίψη, οδύνη, θρήνος, ατονία, κούραση, απόσυρση και αναστολή κάθε ενδιαφέροντος για τον εξωτερικό κόσμο, αποτελούν μερικές από τις κοινές εκφάνσεις κατά τη διάρκεια ενός Πένθους ή μιας Κατάθλιψης.

Όταν πενθούμε ή αντιμετωπίζουμε Κατάθλιψη έχουμε την τάση να κλεινόμαστε στον εαυτό μας, εγκαταλείπουμε σχέσεις, χάνουμε το ενδιαφέρον και το κίνητρο μας για συμμετοχή σε δραστηριότητες που συνηθίζαμε να απολαμβάνουμε πριν συμβεί η απώλεια.

Παρατηρούμε μια γενικότερη έκπτωση της ποιότητας της καθημερινότητας μας, μπορεί να διαταραχθεί ο ύπνος, η όρεξη μας για φαγητό και η επιθυμία μας για να έχουμε σεξουαλικές σχέσεις.

Φυσιολογικό Πένθος vs Παθολογική κατάθλιψη

Είναι όμως σημαντικό να διακρίνουμε αυτές τις δύο ψυχικές συνθήκες, τη φυσιολογική διαδικασία του Πένθους από την παθολογική κατάσταση της κατάθλιψης. 

Πριν αναφερθούμε στις διαφορές ανάμεσα τους χρειάζεται να υπογραμμισθεί, ότι η διάκριση τους δεν γίνεται στη βάση της ποσότητας, δηλαδή της συχνότητας και της έντασης των εκδηλώσεων τους. Η Κατάθλιψη δεν έχει αναγκαστικά πιο «βαριά» ή «έντονα» στοιχεία από το Πένθος, συχνά μάλιστα μια Απώλεια μπορεί να οδηγήσει σε ένα ανεξέλεγκτο και βίαιο Πένθος όπως πχ. η άμεση αυτοκτονία λόγω απόλυσης από μια εργασία ή ένας χωρισμού. Επίσης, όταν η Κατάθλιψη λαμβάνει χώρα σε ένα ανεπίλυτο Πένθος, τα συμπτώματα της εμφανίζονται συνήθως σταδιακά και με πιο αργό τρόπο.

Ας δούμε λοιπόν τις δύο βασικές και ειδοποιείς διαφορές μεταξύ Πένθους και Κατάθλιψης που θα μας βοηθήσουν να τις διακρίνουμε καλύτερα.

Η πρώτη ειδοποιός διαφορά εντοπίζεται στην «αυτοεκτίμηση», τη γνώμη δηλαδή που έχουμε για τον εαυτό μας. Στο Πένθος η «αυτοεκτίμηση» μας παραμένει αλώβητη και άθικτη από την Aπώλεια του αγαπημένου όντος. Αντιθέτως στην κατάθλιψη, η αυτοεκτίμηση μας δέχεται βαρύ πλήγμα, νιώθουμε ενοχές, κατηγορούμε τον εαυτό μας, έχουμε αισθήματα κατωτερότητας και τείνουμε να πιστεύουμε ότι μας αξίζει κάποια τιμωρία. Η χαρακτηριστική φράση του Freud  είναι ότι, ενώ στο πένθος φτωχαίνει ο κόσμος, στην μελαγχολία φτωχαίνει το εγώ.

Σύμφωνα λοιπόν με τον Freud, στην κατάθλιψη βιώνουμε τον εαυτό μας ως ανάξιο και ποταπό.

Η δεύτερη ειδοποιός διαφορά αφορά την πτυχή του «χρόνου». Στο Πένθος ο χρόνος κυλάει  βοηθώντας την επούλωση της πληγής από την απώλεια. Η λειτουργία του χρόνου μας επιτρέπει να μαλακώσει ο πόνος, να καταλαγιάσει ο θρήνος και η οδύνη, να ενταχθεί η απώλεια στην ιστορία της ζωή μας και να μπορέσουμε να προχωρήσουμε.

Ο χρόνος στο Πένθος λειτουργεί κανονικά ως μια αλληλουχία συναισθημάτων, εμπειριών και καταστάσεων επιτρέποντας στο άτομο που πενθεί να επενδύσει ξανά στη ζωή. Σε αντίθεση, στην Κατάθλιψη η λειτουργία του χρόνου παγώνει, σαν το ρολόι να σταμάτησε την ώρα της απώλειας.

Είναι σαν να βιώνουμε την ημέρα της Μαρμότας, τίποτα δεν αλλάζει, αντιμετωπίζουμε μια λιμνάζουσα θλίψη που δεν μετακινείται. Μένουμε προσκολλημένοι στην απώλεια, αρνούμαστε και αδυνατούμε να συνεχίσουμε την πορεία της ζωής.

Η Κατάθλιψη αποκτά έναν άχρονο χαρακτήρα, σαν ένα ασάλευτο τοπίο, η πληγή της απώλειας παραμένει ανοιχτή σαν ένα τραύμα που δεν κλείνει.

Το ποίημα του Ντίνου Χριστιανόπουλου «Βρόχος» μας δίνει μια πολύ καλή αναπαράσταση του ανεπίλυτου Πένθους που έχει μετατραπεί σε Κατάθλιψη:

Τώρα ποὺ σ᾿ ἔχω διαγράψει ἀπ᾿ τὴν καρδιά μου,
ξαναγυρνᾷς ὅλο καὶ πιὸ πολὺ ἐπίμονα,
ὅλο καὶ πιὸ πολὺ τυραννικά.
Δὲν ἔχουν ἔλεος τὰ μάτια σου γιὰ μένα,
δὲν ἔχουν τρυφερότητα τὰ λόγια σου,
τὰ δάχτυλά σου ἔγιναν τώρα πιὸ σκληρά,
ἔγιναν πιὸ κατάλληλα γιὰ τὸ λαιμό μου.

Τέλος, ας κρατήσουμε την παρακάτω φράση, που δίνει με τρόπο λιτό, απλό και άμεσο το νόημα και την αξία του Πένθους: «Για να μπορείς να ζεις, μάθε να πενθείς.»

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Δούκας Πρωτόγηρος - Ψυχολόγος

Δούκας Πρωτόγηρος: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος, κάτοχος άδειας ασκήσεως επαγγέλματος (Αρ. Πρωτ. 1536) και τακτικό μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων (ΣΕΨ). Aπόφοιτος του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, καθώς και του τετραετούς εκπαιδευτικού προγράμματος της Ψυχαναλυτικής/Ψυχοδυναμικής Ψυχοθεραπείας στο Ινστιτούτο ΔΙ.ΚΕ.Ψ.Υ.

6979245913

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού