Οριακή διαταραχή προσωπικότητας: Η ζωή στο μεταίχμιο

Ακρόαση άρθρου......

Ως οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας (borderline personality disorder‎) ορίζεται μία δυσλειτουργική δομή, τα χαρακτηριστικά της οποίας βρίσκονται στο «μεταίχμιο» νεύρωσης και ψύχωσης. Οι ασθενείς εμφανίζουν αστάθεια στο συναίσθημα, στις διαπροσωπικές σχέσεις και ως προς την εικόνα εαυτού.

Μεταιχμιακή προσωπικότητα

Οι μεταιχμιακοί ασθενείς χαρακτηρίζονται από έντονη παρορμητικότητα στη συμπεριφορά τους, ζητήματα ταυτότητας, διχοτομική σκέψη και μεγάλη δυσκολία σε θέματα εμπιστοσύνης. Περιγράφουν ένα συναισθηματικό και υπαρξιακό κενό, μια δυσκολία ουσιαστικά να νιώσουν. Η διάθεσή τους, πέρα από ασταθής, χαρακτηρίζεται και από έντονες συναισθηματικές εκρήξεις, τις οποίες το άτομο δεν μπορεί να ελέγξει και να διαχειριστεί.

Φαινόμενα αυτοτραυματισμού και αυτοκτονικότητας είναι πολύ συχνά. Όλα αυτά, συνθέτουν μία πολύπλοκη δομή προσωπικότητας, η οποία πολλές αποτελεί συχνά μία θεραπευτική πρόκληση.

Ο Μorey, στα πλαίσια του ερωτηματολογίου εκτίμησης της προσωπικότητας, περιγράφει τη μεταιχμιακή διαταραχή ως ένα σύνδρομο με τέσσερα βασικά στοιχεία:

1. Δυσκολίες στην εδραίωση μιας ασφαλούς ταυτότητας,

2. Έλλειψη εμπιστοσύνης

3. Παρορμητική και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά

4. Δυσκολία στον έλεγχο του θυμού και άλλων συναισθημάτων (PAI-BOR; Morey, 1991).

Αποκτήστε το βιβλίο Μιλώντας για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

DSM-V και μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας

Με βάση το διαγνωστικό σύστημα κατάταξης ψυχιατρικών ασθενειών, DSM- V, προκειμένου να θέσουμε τη διάγνωση της μεταιχμιακής διαταραχής προσωπικότητας, πρέπει να πληρούνται τουλάχιστον πέντε από τα ακόλουθα κριτήρια:

• Απεγνωσμένη προσπάθεια του ατόμου να αποφύγει κάθε μορφή πραγματικής ή νοητής- φανταστικής εγκατάλειψης.
  
  
• Ένα μοτίβο ασταθών και έντονων διαπροσωπικών σχέσεων, οι οποίες χαρακτηρίζονται από εναλλαγές μεταξύ των ακραίων στάσεων εξιδανίκευσης και υποτίμησης.
  
  
• Διαταραχή ταυτότητας με έντονη και επίμονη αστάθεια της εικόνας ή της αντίληψης εαυτού.
  
  
• Παρορμητικότητα σε τουλάχιστον δύο δυνητικά αυτοκαταστροφικούς τομείς, όπως ξόδεμα χρημάτων, σεξουαλικότητα, κατάχρηση ουσιών, απρόσεκτη οδήγηση, επεισόδια υπερφαγίας.
  
  
• Επαναλαμβανόμενη αυτοκτονική συμπεριφορά, με αυτοκτονικές χειρονομίες ή απειλές ή συμπεριφορές αυτοτραυματισμού.
  
  
• Συναισθηματική αστάθεια, οφειλόμενη σε έντονη αντιδραστικότητα της διάθεσης (π.χ. έντονη επεισοδιακή δυσφορία, ευερεθιστότητα ή άγχος, που συνήθως διαρκούν λίγες ώρες και μόνο σπάνια περισσότερο από λίγες μέρες.)
  
  
• Χρόνιο αίσθημα κενού.
  
  
• Απρόσφορος, έντονος θυμός ή δυσκολία ελέγχου του θυμού (π.χ. συχνά ξεσπάσματα θυμού, συνεχής θυμός, επαναλαμβανόμενοι σωματικοί διαπληκτισμοί.
  
  
• Παροδικός, σχετιζόμενος με κάποια επιβάρυνση, παρανοϊκός ιδεασμός ή σοβαρά διασχιστικά συμπτώματα.

Η μεταιχμιακή δομή προσωπικότητας

Οι ασθενείς με μεταιχμιακή δομή προσωπικότητας έχουν ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ασταθή εικόνα εαυτού ή αλλιώς, μια σύγχυση ταυτότητας. Παρουσιάζουν έντονη αυτοκριτική παρόλο που σε επιφανειακό επίπεδο μπορεί να επιδεικνύουν σχεδόν αλαζονικά στοιχεία. Έχουν πολύ μικρή επίγνωση της συμπεριφοράς τους και εμφανίζουν αιφνίδιες αλλαγές γνώμης αναφορικά π.χ. με επαγγελματικές επιλογές, αξίες, σεξουαλική ταυτότητα.

Σε συναισθηματικό επίπεδο, εμφανίζονται συχνά αισθήματα φόβου, θυμού, αγχώδεις εκδηλώσεις, έντονη θλίψη αλλά και αισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης. Τα άτομα εκφράζουν τα συναισθήματά τους με υπερβολικό και θεατρικό τρόπο, εκδραματίζοντας και θέλοντας πολλές φορές απεγνωσμένα να προκαλέσουν το θυμό, το ενδιαφέρον ή έστω την απλή αντίδραση του άλλου.

Ο ασθενής δεν είναι σε θέση να αντέξει ή να διαχειριστεί έντονα στρεσογόνες καταστάσεις. Η ανωριμότητα των ψυχικών αμυντικών μηχανισμών του μπορεί να οδηγήσει σε έντονα διασχιστικά επεισόδια ή σε παροδικά ψυχωσικά συμπτώματα, προκειμένου ο ασθενής να αποσχιστεί από τον πραγματικό κόσμο, στον οποίο νιώθει ότι βάλλεται.

Στον αντίποδα αυτών των έντονων συναισθηματικών εκφάνσεων υπάρχει πολλές φορές ένα συναισθηματικό και υπαρξιακό κενό. Πολύ συχνά μάλιστα προβαίνουν σε αυτοτραυματισμούς προκειμένου ακριβώς να μπορέσουν να νιώσουν κάτι ξανά.

Τα άτομα με οριακή διαταραχή εμφανίζουν έντονη παρορμητικότητα και έλλειψη αναστολών. Οδηγούνται συχνά σε επιβλαβείς πράξεις- συμπεριφορές, όπως η χρήση ουσιών, η επικίνδυνη σεξουαλική ζωή κ.α. Επιδιώκουν μία άμεση ικανοποίηση ή ανακούφιση χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις πιθανές μελλοντικές συνέπειες.

Αστάθεια στις διαπροσωπικές σχέσεις

Οι σχέσεις είναι ένας τομέας που πλήττεται αναπόφευκτα στα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Η αστάθεια του συναισθήματος έχει σαν άμεσο αποτέλεσμα και την αστάθεια στις διαπροσωπικές σχέσεις. Επιπλέον, το άτομο έχει την τάση για εκρηκτική ή και εριστική συμπεριφορά και συγκρούσεις, καθώς αδυνατεί να βιώσει την απόλυτη κατανόηση ως προς την ασταθή συμπεριφορά και την παρορμητικότητά του.

Ο φόβος της μοναξιάς και της εγκατάλειψης τους οδηγούν σε εξαρτητικές διαπροσωπικές σχέσεις. Κινούνται ανάμεσα στα άκρα της εξειδανίκευσης και της υποτίμησης του άλλου, καθώς η διχοτομική τους σκέψη διακρίνει μόνο τα άκρα καλό-κακό και δεν μπορεί να συνθέσει ένα αντικείμενο που να περιέχει και τις δύο πλευρές. Τα όρια ανάμεσα στον εαυτό και στους άλλους δεν υπάρχουν για εκείνους.

Τα άτομα με μεταιχμιακή δομή προσωπικότητας έχουν βιώσει πολλές φορές κάποια τραυματική εμπειρία σε επίπεδο διαπροσωπικών σχέσεων.

Ως ενήλικες αναπτύσσουν εξαιτίας αυτού μία δυσπιστία τόσο απέναντι στους άλλους αλλά όσο και απέναντι στον εαυτό τους. Υπάρχει μία βαθύτατα ριζωμένη πεποίθηση ότι είναι ανάξια να αγαπηθούν.

Μπλέκονται έτσι σε ένα φαύλο κύκλο μίας λεγόμενης «αυτοεκπληρούμενης προφητείας»: Άλλοτε θυματοποιούνται και άλλοτε επιτίθενται.

Διώχνοντας μακριά με τη συμπεριφορά τους τους ανθρώπους που γνωρίζουν, επιβεβαιώνουν την εσωτερικευμένη τους πεποίθηση ότι όλοι είναι ανάξιοι εμπιστοσύνης αλλά και οι ίδοι ανάξιοι αγάπης, βιώνοντας κάθε διακοπή σχέσης ως εγκατάλειψη.

Αιτίες οριακής διαταραχής

Η αιτιολογία της οριακής (μεταιχμιακής) διαταραχής είναι πιθανότατα πολυπαραγοντική. Επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι ενδέχεται να υπάρχει κάποια κληρονομούμενη γονιδιακή επιβάρυνση- προδιάθεση για συναισθηματική υπερδραστηριότητα. Νευροχημικοί παράγοντες που αφορούν στα επίπεδα σεροτονίνης ή/και νορεπινεφρίνης στον εγκέφαλο ενδέχεται να παίζουν επίσης κάποιο ρόλο.

Ορισμένες έρευνες υποστηρίζουν την ύπαρξη υπερδραστηριότητας στην αμυγδαλή, το τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει τις αυτόνομες αντιδράσεις που σχετίζονται με το φόβο, τη διέγερση και τις συναισθηματικές αντιδράσεις. Επίσης, η μειωμένη δραστηριότητα του προμετωπιαίου και κογχομετωπιαίου φλοιού, έχει σχετιστεί με μειωμένη ικανότητα ελέγχου των συναισθημάτων και αναστολής της παρορμητικότητας.

Δεδομένου βέβαια ότι πρόκειται για μία δομή προσωπικότητας, οι ψυχολογικοί παράγονες διαδραματίζουν το σημαντικότερο ρόλο.

Οι τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία, όπως η μητρική ή πατρική εγκατάλειψη, καθώς και η σεξουαλική κακοποίηση, αποτελούν πολύ συχνά φαινόμενα.

Τα άτομα φαίνεται να υποφέρουν από τις συνέπειες κάποιου πρώιμου τραύματος χωρίς να μπορούν να επεξεργαστούν γνωστικά τις εμπειρίες τους. Υπάρχουν μάλιστα υποθέσεις ότι η μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας είναι μέρος της μετατραυματικής διαταραχής.

Η θέση του J. Bowlby για τις οριακές προσωπικότητες

Με βάση τη θεωρία προσκόλλησης του J. Bowlby, διατυπώθηκε η θεωρία ότι η συναισθηματική και κατ’ επέκταση συμπεριφορική και διαπροσωπική αστάθεια που χαρακτηρίζει τους μεταιχμιακούς ασθενείς, οφείλεται στην έλλειψη ασφαλούς συναισθηματικού δεσμού στην πρώιμη παιδική ηλικία. Η ποιότητα της πρώιμης σχέσης που είχαμε με τον πρωταρχικό φροντιστή μας καθορίζει την ποιότητα των σχέσεων της ενήλικης ζωής μας.

Η δημιουργία ενός συναισθηματικού δεσμού μεταξύ μητέρας και παιδιού εγγυάται στο παιδί ασφάλεια και επιβίωση. Με βάση την επαναλαμβανόμενη εμπειρία της έγκαιρης καθησυχαστικής ανταπόκρισης της μητέρας, τα μωρά αναπτύσσουν την προσδοκία ότι τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής τους είναι πηγή βοήθειας και ανακούφισης. Στα άτομα με οριακή δομή προσωπικότητας έχει διαταραχτεί η ανάπτυξη αυτών των χαρακτηριστικών λόγω ανασφαλών δεσμών με τους φροντιστές της πρώιμης παιδικής ηλικίας.

Ο Kernberg συγκεκριμένα υποστήριξε ότι τα άτομα με μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας είχαν πρώιμες σχέσεις, οι οποίες δεν χαρακτηρίζονταν από συναισθηματική υποστήριξη και ζεστασιά.

Το γεγονός αυτό τους οδήγησε στην ανάπτυξη ενός εύθραυστου εγώ που αναζητά συνεχώς την επιβεβαίωση από τους άλλους.

Θεραπευτική αντιμετώπιση της οριακής διαταραχής

H θεραπευτική αντιμετώπιση της οριακής διαταραχής βασίζεται στην ψυχοθεραπεία αλλά και στη φαρμακοθεραπεία.

Η φαρμακευτική αγωγή έχει σαν στόχο τη συμπτωματική αντιμετώπιση και αφορά κυρίως στα αγχώδη, στα καταθλιπτικά συμπτώματα, στις συναισθηματικές διακυμάνσεις αλλά και στις εκρήξεις οργής, επιθετικότητας και αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών. Ως εκ τούτου, οι φαρμακευτικές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν αντικαταθλιπτικά (πρωτίστως σεροτονινεργικά), νεότερα άτυπα νευροληπικά (ολανζαπίνη, κουετιαπίνη, αριπιπραζόλη), σταθεροποιητές της διάθεσης, καθώς και ηρεμιστικά- αγχολυτικά.

Στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία, οι οριακές δομές προσωπικότητας χρειάζονται μια σταθερή και υποστηρικτική θεραπευτική σχέση σε μακροχρόνια βάση, με ξεκάθαρα και σταθερά όρια. Ο μεταιχμιακός ασθενής προκαλεί συχνά το θεραπευτή, ώστε εκείνος να τον απορρίψει και να επιβεβαιώσει έτσι το γνωστό στον ασθενή μοτίβο εγκατάλειψης.

Προσπαθεί επίσης να προκαλέσει και να καταπατήσει διαρκώς τα θεραπευτικά όρια. Ο ψυχοθεραπευτής οπότε πρέπει να έχει υπομονή και να αντέχει τις προσπάθειες παραβίασης-δοκιμασίας των ορίων της σχέσης, διατηρώντας τα σαφή και άκαμπτα. Η θεραπεία πρέπει να είναι προσανατολισμένη στην εκμάθηση πιο ώριμων μηχανισμών αντιμετώπισης των συνθηκών ζωής, στην αποτροπή αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών, στη δόμηση μίας σταθερής ταυτότητας, στην ενσυναίσθηση.

Από την άλλη, η ύπαρξη και μόνο μίας σταθερής και ξεκάθαρης σχέσης αποτελεί ένα θεραπευτικό κέρδος για τον μεταιχμιακό ασθενή. Μόνο σε δεύτερο χρόνο θα μπορούσαμε να στοχεύσουμε στην επεξεργασία πρώιμων τραυματικών εμπειριών, όταν καταφέρουμε να δομήσουμε μία σταθερή προσωπικότητα, ικανή να αγγίξει τα τραύματα του παρελθόντος.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

1. Morey, L. C. (1991). The Personality Assessment Inventory professional manual. Odessa, FL: Psychological Assessment Resources.
2. Bohus, M. (2002) Borderline-Störung. Hogrefe Verlag.
3. Gunderson, J. (2004): Borderline. Diagnostik, Therapie, Forschung. Verlag Hans Huber.
4. Bohus M, Schmahl CH, Lieb K: New developments in the neurobiology of borderline personality disorder. Curr Psychiatry Rep. 2004; 6(1): 43–50.
5. Lieb K, Linehan M, Schmahl Ch, Zanarini M, Bohus M: Borderline personality disorder. Lancet 2004; 364: 453–61.
6. Zanarini MC, Williams AA, LewisRE, Reich RB. Reported pathological childhood experiences associated with the development of borderline personality disorder. Am J Psychiatry 1997; 154: 1101–6.
7. Linehan MM : Cognitive-Behavioral Treatment of Borderline-Personality Disorder. Guilford, New York- London (dt. Ausg.: Dialektisch-behaviorale Psychotherapie der Borderline-Störung. München: CIP-Medien 1996.
8. Clarkin J, Foelsch PA, Levy KN et al.: The development of a psychodynamic treatment for patients with borderline personality disorder: a preliminary study of behavioral change. J Personal Disord 2001; 15: 487–95.
9. Bateman A, Fonagy P: Treatment of borderline personality disorder with psychoanalytically oriented partial hospitalization: An 18-month follow-up. Am J Psychiatry 2001; 158 (1): 36–42.
10. Kernberg, O. (1975). Borderline conditions and pathological narcissism. New York: Jason Aronson.
11. Kernberg, Otto F., Severe personality disorders: psychotherapeutic strategies. Yale University Press, 1993, 395p, ISBN 978-0-300-05349-4.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Βαϊζίδου Χριστίνα - Ψυχίατρος

Βαϊζίδου Χριστίνα: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχοφαρμακολογική και ψυχοθεραπευτική παρακολούθηση για όλο το φάσμα των ψυχιατρικών παθήσεων ενηλίκων.Το θεραπευτικό πλάνο διαμορφώνεται εξατομικευμένα αναλόγως των αναγκών του ασθενούς.

6908458345

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού