Διαχείριση της αυτοκτονικότητας σε ασθενείς με οριακή διαταραχή προσωπικότητας

Ακρόαση άρθρου......

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας (ή μεταιχμιακή) είναι ίσως η συχνότερη διαταραχή προσωπικότητας. Σύμφωνα με το DSM-V η οριακή διαταραχή προσωπικότητας ανήκει στη δραματική, συναισθηματική και ασταθής ομάδα (Cluster B) μαζί με την αντικοινωνική, την ιστριονική και τη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας.

Εμφανίζεται περίπου στο 2% του γενικού πληθυσμού και στο 20% των νοσηλευόμενων ασθενών. Είναι πιο συχνή στις γυναίκες. Παλιότερα επικρατούσε η άποψη πως η οριακή διαταραχή ήταν συνέπεια κακής ή ανεπαρκούς γονεϊκής φροντίδας. Ωστόσο, είναι πλέον γνωστό πως η κληρονομικότητα παίζει σημαντικό ρόλο. Συγκεκριμένα το ποσοστό κληρονομικότητας κυμαίνεται στο 55%. Το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο σε σχέση με την κληρονομικότητα της κατάθλιψης αλλά μικρότερο συγκριτικά με τη σχιζοφρένεια.

Κάποια νευροπεπτίδια όπως τα οπιοειδή, η οξυτοκίνη και η βασοπρεσίνη ή αντιδιουρητική ορμόνη (ADH) ίσως συνδέονται με την οριακή διαταραχή προσωπικότητας.

Συμπτώματα οριακής διαταραχής

Τα συμπτώματα χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες οι οποίες περιλαμβάνουν τις διαπροσωπικές δυσκολίες, τη συναισθηματική απορρύθμιση, τις συμπεριφορικές διαταραχές και τις διαταραχές νόησης και ταυτότητας. Πιο συγκεκριμένα οι ασθενείς έχουν έντονες και ασταθείς σχέσεις, φόβο εγκατάλειψης και ένα χρόνιο αίσθημα κενού.

Παρουσιάζουν συναισθηματική αστάθεια και έντονες εκρήξεις θυμού. Συχνή είναι και η παρορμητικότητα, οι αυτοκαταστροφικές τάσεις και οι απόπειρες αυτοκτονίας. Περίπου το 10% των ασθενών αυτοκτονεί. Τέλος, σε περιόδους έντονου στρες πιθανόν να εμφανίσουν παρανοειδή ιδεασμό ο οποίος διαρκεί για ένα σύντομο χρονικό διάστημα και έπειτα υποχωρεί.

Αυτοκτονικός ιδεασμός στην οριακή διαταραχή

Το σημαντικότερο πρόβλημα που συνοδεύει την οριακή διαταραχή προσωπικότητας και θα πρέπει αμέσως να εξετάζεται από τον θεραπευτή είναι οι απόπειρες αυτοκτονίας που αρκετά συχνά πραγματοποιούν αυτοί οι ασθενείς. Αρχικά, σημειώνουμε πως ο κίνδυνος για απόπειρα είναι πολύ μειωμένος όταν ο ασθενής αισθάνεται πως τον αγαπούν και τον στηρίζουν οι άνθρωποι του περιβάλλοντός του.

Όμως, λόγω των έντονων και χαοτικών σχέσεών του, οι άνθρωποι του περιβάλλοντος του είτε τον εγκαταλείπουν είτε σταδιακά απομακρύνονται.

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την πρόκληση συναισθημάτων φόβου, εγκατάλειψης, θυμού, αδυναμίας και ευαλωτότητας. Ο ασθενής αισθάνεται μόνος του, ανίκανος να αγαπηθεί και πιστεύει πως δεν υπάρχει λόγος να ζει. Σε αυτό το σημείο ο θεραπευτής καλείται να τον βοηθήσει να δει έστω ένα μικρό φως στο τούνελ και να ανακτήσει τον έλεγχο του εαυτού του και της κατάστασης.

Διαχείριση αυτοκτονικών τάσεων

Το νοσοκομείο του McLean σε συνεργασία με το Harvard προτείνουν κάποιες οδηγίες για τη διαχείριση αυτοκτονικών τάσεων στα πλαίσια της Γενικής Ψυχιατρικής Διαχείρισης της οριακής διαταραχής προσωπικότητας. Σε πρώτο στάδιο ο θεραπευτής δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να αγνοήσει τα λεγόμενα του ασθενούς περί απόπειρας αυτοκτονίας.

Θα είναι λάθος να θεωρήσει πως ο ασθενής το λέει απλά για να τραβήξει την προσοχή του και πως αγνοώντας τον η εικόνα θα βελτιωθεί. Τις περισσότερες φορές οι ασθενείς εκφράζουν προειδοποιητικά σημάδια και είναι μείζονος σημασίας να ληφθούν σοβαρά υπόψη από τον θεραπευτή.

Ακόμα και αν ο ασθενής θέλει να τραβήξει την προσοχή του θεραπευτή, ο δεύτερος θα πρέπει να εκφράσει το ειλικρινές ενδιαφέρον του και να ερευνήσει τους λόγους που κρύβονται πίσω από αυτά τα λεγόμενα.

Το δεύτερο βήμα είναι η αξιολόγηση της βάσης των  αυτοκτονικών ιδεασμών. Ο θεραπευτής πρέπει να ερευνήσει εις βάθος το πρόβλημα και την ανησυχία του ασθενούς και τι σκοπεύει να κάνει. Το ρίσκο για αυτοκαταστροφική συμπεριφορά αυξάνεται όταν αυξάνεται και η αναστάτωση που νιώθει ο ασθενής.

Συχνά πιστεύει πως ο μόνος τρόπος να ξεφύγει από τα αρνητικά συναισθήματα και το αίσθημα κενού είναι κάνοντας κακό στον εαυτό του. Φυσικά η εσωτερική αναστάτωση έχει διάφορα επίπεδα. Ο θεραπευτής σε συνεργασία με τον ασθενή θα πρέπει να διαπιστώσει πόσο ψηλά είναι αυτά τα επίπεδα στη δεδομένη στιγμή. Άλλωστε υπάρχει διαφορά μεταξύ σκέψεων και πράξεων και θα πρέπει να αξιολογηθεί κατά πόσο συμβαδίζουν κάθε φορά.

Σχέδιο δράσης θεραπευτή-θεραπευόμενου

Στη συνέχεια θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα σχέδιο ασφάλειας, το οποίο θα βοηθάει τον ασθενή κάθε φορά που βρίσκεται σε τέτοιο κρίσιμο στάδιο. Είναι πολύ σημαντικό να τον ενθαρρύνουμε να καταγράφει ποιος ή τι θα μπορούσε να τον βοηθήσει και να τον στηρίξει. Ο θεραπευτής τονίζει πως είναι διαθέσιμος σε περιπτώσεις απόλυτης ανάγκης αλλά όχι πάντα.

Ο/Η ασθενής θα πρέπει να μάθει να αναζητάει υποστήριξη μόνος του είτε από τους φίλους ή από τα μέλη της οικογένειάς του είτε από τον/την σύντροφό του/της. Φυσικά ο θεραπευτής είναι παρών σε αυτή την προσπάθεια του ασθενούς και διαμορφώνουν μαζί το καλύτερο σχέδιο δράσης για τέτοιες περιπτώσεις.

Μην ξεχνάμε ότι πρέπει πάντα να διερευνάται τι ήταν αυτό που οδήγησε σε προηγούμενες απόπειρες, αν και εφόσον υπήρξαν. Αν υπήρξαν κάποια συγκεκριμένα γεγονότα, τα οποία τροφοδότησαν αυτή την ενέργεια θα πρέπει να συζητηθούν το συντομότερο δυνατό ώστε να διαλευκανθούν και την επόμενη φορά να αντιμετωπιστούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Η νοσηλεία ως ύστατη λύση

Όταν ένας ασθενής εκφράζει αυτοκτονικό ιδεασμό η πρώτη κίνηση δεν θα πρέπει να είναι η νοσηλεία. Το ενδεχόμενο της νοσηλείας αποτελεί την ύστατη λύση και θα πρέπει να διερευνάται σε περιπτώσεις που το ρίσκο αυτοκτονίας είναι πολύ υψηλό.

Ο λόγος είναι ο εξής: Η νοσηλεία μπορεί να θεωρηθεί η εύκολη λύση. Ο ασθενής μπορεί να αισθάνεται ασφάλεια και σιγουριά στα πλαίσια του νοσοκομείου γεγονός που δεν βοηθά στην προσαρμογή του στον έξω κόσμο.

Ακόμα και όταν γίνεται η νοσηλεία, αυτή θα πρέπει αφενός να εξασφαλίζει την ασφάλεια του ασθενούς και αφετέρου να προετοιμάζει το έδαφος ώστε να προσαρμοστεί στον κοινωνικό περιβάλλον.

Τα όρια στη θεραπευτική σχέση

Ο θεραπευτής καλείται να βάλει κάποια όρια. Θα πρέπει να τονίσει πως δεν διαθέτει κάποιες μαγικές δυνάμεις, οι οποίες θα λύσουν άμεσα τα προβλήματα του ασθενούς. Με αυτό τον τρόπο ο ασθενής καλείται να αναλάβει και ο ίδιος δράση. Μόνο αν υπάρξει μια εποικοδομητική συνεργασία και προσπάθεια κι από τις δυο πλευρές θα επιτευχθούν τα καλύτερα αποτελέσματα.

Τέλος, σε περιπτώσεις που δεν σημειώνεται κάποια βελτίωση όσο περνάει ο χρόνος και οι αυτοκαταστροφικές τάσεις δεν έχουν περιοριστεί η θεραπεία θα πρέπει να επαναξιολογηθεί.

Διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία

Να σημειώσουμε πως κάποιες προσεγγίσεις, όπως η διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία, ίσως είναι πιο αποτελεσματικές για τη θεραπεία της οριακής διαταραχής προσωπικότητας, χωρίς αυτό να σημαίνει πως άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις δεν μπορούν να προσφέρουν κάποια πλεονεκτήματα. Θα πρέπει να εξετάζεται η πορεία της θεραπείας από τον θεραπευτή σε συνεργασία με τον ασθενή και πιθανόν να χρειάζονται ορισμένες τροποποιήσεις.

Εν κατακλείδι, η οριακή διαταραχή προσωπικότητας είναι μια συχνή και πολύπλοκη διαταραχή η οποία όμως μπορεί να θεραπευτεί. Η αυτοκαταστροφικότητα και οι απόπειρες αυτοκτονίας δυστυχώς συναντώνται συχνά στα πλαίσια της ασθένειας και αποτελούν πρόκληση για κάθε θεραπευτή η διαχείριση και η εξάλειψή τους. Σε περίπτωση που ο θεραπευτής προβληματίζεται για το πώς θα αντιμετωπίσει τέτοιο περιστατικό συνίσταται στο να ζητήσει τη γνώμη άλλων πιο έμπειρων θεραπευτών ώστε να διαχειριστεί και το δικό του άγχος και να βοηθήσει τον ασθενή.