Μια ματιά στο παρελθόν

Ακρόαση άρθρου......

Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τα ψυχικά τραύματα σαν το σκάψιμο στο έδαφος, αφήνοντας βαθιές ουλές καθώς τραβάμε προς τα πίσω, όπως ακριβώς κάνουμε έναν περίπατο χωρίς κατεύθυνση όταν είμαστε κολλημένοι στο παρελθόν, με βαθιά και ευδιάκριτα σημάδια.

Τα τραύματα είναι οδοντωτές αναμνήσεις που δυσκολευόμαστε να τις τοποθετήσουμε στο κόσμο που έχουμε δημιουργήσει, που δεν μπορούμε να ονομάσουμε, που δεν μπορούμε να βγάλουμε νόημα και που δεν μπορούμε να τις τακτοποιήσουμε δίπλα σε άλλες αναμνήσεις. Αυτές οι αναμνήσεις που αιωρούνται και μας λεηλατούν κάθε φορά.

Πολυπληθής οι ορισμοί για το φαινόμενο ζωή. Οι φυσικές επιστήμες, η φιλοσοφία και οι κοινωνικές επιστήμες έχουν διαφορετικούς ορισμούς της έννοιας της ζωής. 

Δίνουν έμφαση στην κίνηση και τη συνέχεια της. Η ζωή είναι εύθραυστη. Αυτή η ευθραυστότητα της κρύβει τραγωδία από κάτω. Αν και η ζωή περιλαμβάνει κίνηση και συνέχεια, ορισμένα γεγονότα στη ζωή μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την κινητικότητα και τη συνέχεια που την χαρακτηρίζουν.

Ένα από αυτά τα γεγονότα στη ζωή είναι το τραύμα.

Η λέξη τραύμα, που χρησιμοποιείται για σωματικούς τραυματισμούς, στο ψυχικό τομέα  χρησιμοποιείται για ψυχικούς τραυματισμούς που προκαλούν σημαντικούς περιορισμούς στις γνωστικές, αισθητηριακές και συναισθηματικές λειτουργίες του ατόμου και αδυναμία να συνεχίσει την κανονική του ζωή.

Τα ψυχικά τραύματα απαρτίζονται από σκέψεις, ιδέες ή εικόνες. Το ψυχολογικό τραύμα μπορεί να συμβεί χωρίς σωματικό τραυματισμό. Οι τραυματικές εμπειρίες αναγκάζουν τους ανθρώπους να βιώνουν ακραίες καταστάσεις φόβου και τρόμου. Έρχονται ξαφνικά, είναι αβέβαιες και κλονίζουν την ψυχική ακεραιότητα του ατόμου.

Τα παιδικά τραύματα

Ενήλικες αλλά και παιδιά μπορούν να παγιδευτούν σε τραυματικές εμπειρίες. Αξίζει να τονιστεί πως τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα σε σχέση με άλλες ηλικιακές ομάδες. Το φαινόμενο αυτό συνδέεται άμεσα με την προστασία τους όπου εξαρτάται από το είδος της προστασίας και την προσκόλληση τους με τους γονείς τους.  Αυτό, μας οδηγεί σε μια διαφορετική έννοια, τα παιδικά τραύματα.

Η ψυχολογική, κοινωνική και φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού μπορούν να επηρεαστούν από τραυματικές εμπειρίες στη παιδική ηλικία. Παράλληλα οι τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία μπορεί να οδηγήσουν σε αλλαγές στη χημεία του εγκεφάλου του παιδιού διαταράσσοντας τις επιδράσεις των ορμονών του στρες.

Οι επιπτώσεις των τραυματικών γεγονότων εγείρουν σημαντικές ανησυχίες για την ατομική και δημόσια υγεία. Το 70% των ανθρώπων αναφέρουν ότι έχουν εκτεθεί σε τουλάχιστον ένα τραύμα. Έχουν υποστεί τόσο σε ατομικά όσο και σε κοινωνικά τραύματα σε κάθε ηλικία.

Τα άτομα που εκτίθενται σε τραυματικές εμπειρίες, χαρακτηρίζουν το παρελθόν-τραύμα ως μια ζωντανή μορφή μιας οδυνηρής εσωτερικής διαταραχής. 

Ιστορία του τραύματος

Εν συντομία θα μιλήσουμε για την ιστορία του τραύματος. Η παλαιότερη γνωστή περιγραφή των τραυματικών γεγονότων και του στρες που προκαλούν γράφτηκε σε πήλινες πλάκες πριν από 5000 χρόνια.

Η διήγηση ενός φοβισμένου Βαβυλώνιου βασιλιά μετά το θάνατο του καλύτερου του φίλου Ενκίντου, οι αντιδράσεις του αντικατοπτρίζουν τα συμπτώματα κλασικών τραυματικών εμπειριών, όπως το PTSD και τη τραυματική θλίψη.

Όπως μπορεί να γίνει κατανοητό το τραύμα ήταν είναι και θα είναι μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Η αρχή της μελέτης του τραύματος στην ψυχολογία και την ψυχιατρική χρονολογείται από τη δεκαετία του 1870.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Jean-Martin Charcot, εργαζόμενος στο νοσοκομείο Salpetriere στο Παρίσι, παρατήρησε ότι τα θύματα της υστερίας παρουσίαζαν πολλά σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα. Αργότερα, ο μαθητής του Pierre Janet έγραψε για αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες στο βιβλίο του L'automatisme Psychologique το 1889 (Levine, 2017).

Μετά το έργο του Janet, στη δεκαετία του 1920, το τραύμα άρχισε να μελετάται ως εγγενές στοιχείο της ψυχικής δυναμικής και το τραύμα δεν θεωρούνταν πλέον μόνο ως καταπιεσμένες σεξουαλικές φαντασιώσεις.

Τα επόμενα χρόνια, με τον Sigmund Freud, τον εισηγητή της ψυχαναλυτικής θεωρίας, η μελέτη του τραύματος άρχισε να βαθαίνει και να γίνεται πιο συχνό αντικείμενο έρευνας.

Οι πρώτες θεωρητικές απόψεις του Φρόιντ ονομάζονται θεωρία τραύματος από τους ιστορικούς της ψυχανάλυσης. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, οι αναμνήσεις των ατόμων που είχαν συμβεί στο παρελθόν αλλά δεν κατονομάστηκαν δημιούργησαν ένα τραυματικό αποτέλεσμα. Δηλαδή, ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι επαναλαμβάνουν τα τραύματα τους ήταν η κένη τους ανάμνηση.

Εάν η μνήμη του ασθενούς ήταν υπό πίεση, ο ασθενής έπρεπε να επαναλάβει τα απωθημένα υλικά ως μια συνεχή εμπειρία αντί να τα θυμάται ως μια ανάμνηση από το παρελθόν (Freud, 2011).

Ένας από τους πρώτους ορισμούς του τραύματος ανήκει στον Φρόιντ.

Σύμφωνα με τον Freud, το τραύμα είναι μια διαταραχή στο προστατευτικό φράγμα έναντι των ερεθισμάτων που οδηγούν σε καταστροφικά συναισθήματα ανικανότητας. Όλα τα συναισθήματα που κρύβονται πίσω από το τραύμα απορρίπτονται, γεγονός που μπορεί να μετατραπεί σε αφόρητο πόνο για το άτομο που εκτίθεται στην τραυματική εμπειρία. Οι τραυματικές εμπειρίες είναι εμπειρίες ζωής που περιλαμβάνουν συναισθήματα αδυναμίας και ευαλωτότητας, κλονίζοντας έτσι μόνιμα την εικόνα του εαυτού μας και τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον κόσμο, δημιουργώντας μια αντιφατική κατάσταση μεταξύ απειλητικών παραγόντων της κατάστασης και ατομικών τρόπων της αντιμετώπισης.

3 τρόποι που οδηγούν οποιοδήποτε γεγονός, σε τραυματικό αποτέλεσμα

Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον Aker, οποιοδήποτε γεγονός της ζωής μπορεί να οδηγήσει σε ένα τραυματικό αποτέλεσμα με τρεις τρόπους:

• Το άτομο εκτίθεται στην τραυματική εμπειρία,
• το άτομο είναι μάρτυρας του τραυματικού γεγονότος
• ή συμβαίνει σε κάποιον όπου αγαπά και είναι κοντά.

Για να μιλήσουμε για τραύμα, πρέπει να υπάρχει μια απειλή για την ύπαρξη του ατόμου από τον έξω κόσμο ως αποτέλεσμα του γεγονότος ή της κατάστασης που συνέβη και μια επίδραση που μπορεί να αφήσει ανεπαρκή την ικανότητα του ατόμου να αντιμετωπίσει αυτήν την απειλή. Η τραυματική εμπειρία έρχεται ξαφνικά, είναι αβέβαιη και κλονίζει την ψυχική ακεραιότητα του ατόμου.

Όσοι εκτίθενται σε τραύμα νιώθουν ότι είναι εκτός ελέγχου και έχουν υποστεί μη αναστρέψιμη και βαθιά βλάβη. Ταυτόχρονα, επηρεάζονται αρνητικά τα συναισθήματα και οι σκέψεις τους για τον εαυτό τους, τους άλλους και τον κόσμο στον οποίο ζουν. Στον απόηχο του τραύματος που συμβαίνει απροσδόκητα, τα άτομα μπορεί όχι μόνο να αισθάνονται εξαιρετικό φόβο και σύγχυση αλλά μπορεί επίσης να έχουν δυσκολία να κατανοήσουν τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές τους.

Διαφορά τραύματος και στρες

Σημαντική είναι η διαφορά μεταξύ των εννοιών του τραύματος και του στρες. Αν και οι δύο έννοιες φαίνεται να είναι κοντά η μία στην άλλη, υπάρχουν διαφορές.

Η εκμάθηση του φόβου, η οποία είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης, συμβαίνει όταν το τραύμα και οι στρεσογόνες εμπειρίες αντιμετωπίζονται σε νεαρή ηλικία, και αυτοί οι μαθημένοι φόβοι είναι μόνιμοι και παίζουν σημαντικό ρόλο σε μεταγενέστερες περιόδους της ζωής. Αν και οι έννοιες του τραύματος και του στρες φαίνεται να είναι κοντινές, είναι αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους.

Σε μια αγχωτική κατάσταση, ένα άτομο έχει την επιλογή να δραπετεύσει ή να πολεμήσει, ενώ, σε τραυματικά γεγονότα, η επιλογή του ατόμου είναι να παγώσει ή να εκφυλιστεί εσωτερικά. 

Συνεπώς,  το τραύμα δεν μπορεί να αναλυθεί ούτε σε ένα ούτε σε δυο ούτε σε εκατό άρθρα. Η τεράστια πολυπλοκότητα και ποικιλομορφία που χαρακτηρίζει το τραύμα είναι πελώρια. 

Ως ανακεφαλαίωση θα προσθέσω δύο γνωμικά επί του θέματος.

«Ο άνθρωπος είναι το προϊόν των τραυμάτων της παιδικής του ηλικίας». Ζίγκμουντ Φρόυντ, 1856-1939 

«Μελέτησε το παρελθόν αν θες να ορίσεις το μέλλον». Κομφούκιος, Κινέζος φιλόσοφος 551-479 π.Χ.