Ψυχική Ανθεκτικότητα και Σχολικό Πλαίσιο

Ακρόαση άρθρου......

Στη σημερινή κοινωνία στην οποία ζούμε τόσο οι άνθρωποι γενικότερα όσο και οι μαθητές ειδικότερα πρέπει να είναι εφοδιασμένοι με αρκετά ψυχικά εφόδια, έτσι ώστε να αντεπεξέρχονται στις καθημερινές δυσκολίες τους. Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι ο όρος που χρησιμοποιούμε, για να περιγράψουμε την παραπάνω διαδικασία και πώς αυτή εμπλέκεται στην καθημερινότητά μας, ώστε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από γεγονότα που δύνανται να επιφέρουν κίνδυνο σε εμάς και τους γύρω μας.

Τί συνιστά η ψυχική ανθεκτικότητα

Η ψυχική ανθεκτικότητα λοιπόν, αναφέρεται σε όλες εκείνες τις ικανότητες που πρέπει να κατέχουν οι άνθρωποι, για να αντιμετωπίσουν αγχογόνες και απειλητικές για αυτούς καταστάσεις, που ενδέχεται να τους φέρουν σε δύσκολη θέση. Είναι όλα εκείνα τα εφόδια που πρέπει να έχουν πρωτίστως οι μαθητές, για να αντιμετωπίζουν κάθε δυνατό πρόβλημα με τη βέλτιστη λύση. Χρειαζόμαστε λοιπόν, σχολεία και τάξεις που δύναται να προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα τόσο στους μαθητές όσο και τους δασκάλους, ώστε μαζί ως κοινωνική ομάδα να αντιμετωπίσουν κάθε δυσκολία.

Η δυσκολία είτε  ατομική, αφορά δηλαδή ένα μόνο μαθητή, είτε ομαδική, αφορά το σύνολο του σχολείου πρέπει να αντιμετωπίζεται με τη δέουσα ψυχική ανθεκτικότητα, για να μπορεί να εξαλειφθεί. Χρειάζονται, λοιπόν, παράγοντες που μπορούν να προστατέψουν το άτομο και είναι ποικίλοι και πολλαπλοί. Θα πρέπει, στη συνέχεια, να τονίσουμε τη μεγάλη σημασία που αποκτά το σχολείο σε αυτήν τη διαδικασία, αφού μαζί με την οικογένεια είναι αρωγός της προώθησης της ψυχικής ανθεκτικότητας μέσα στο σχολικό πλαίσιο.

Δε θα έχουμε κανένα θετικό αποτέλεσμα αν οι δάσκαλοι δε συμφωνήσουν να εφαρμόσουν κάθε διαδικασία που είναι εφικτή μέσα στο σχολικό περιβάλλον, για να ενδυναμώσουν τις ικανότητες των μαθητών τους, ώστε να προαχθεί η ψυχική τους ανθεκτικότητα.

Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι μία ικανότητα του ανθρώπου που όλοι μας πρέπει να κατανοήσουμε ότι ταυτίζεται με το σύγχρονο αποτελεσματικό σχολείο και την άριστη εκπαίδευση. Είναι θα λέγαμε μία από τις προϋποθέσεις, για να εξασφαλίσουν οι μαθητές υψηλού επιπέδου ακαδημαϊκά επιτεύγματα.

Με τον όρο ψυχική ανθεκτικότητα εννοούμε όλα εκείνα τα ατομικά χαρακτηριστικά και τους προστατευτικούς παράγοντες που αποτελούν για τον κάθε άτομο χωριστά το υποστηρικτικό του δίκτυο, ώστε να ανταπεξέλθει σε κάθε δυσκολία και να επαναδομήσει τον εαυτό του.

Ο παραπάνω όρος σχετίζεται με κάθε άτομο ανεξαρτήτως του κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, την εθνότητά του ή το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ζει. Με τον όρο "προστατευτικοί παράγοντες" εννοούμε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά του ατόμου που είναι συνήθως εγγενή ή εκείνα τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος στο οποίο αναπτύσσεται, που το βοηθούν να έχουν συγκεκριμένες δεξιότητες και να είναι κοινωνικά επαρκή ώστε να αντιμετωπίζουν κάθε αντιξοότητα.

Το θεωρητικό υπόβαθρο για την ψυχική ανθεκτικότητα

Η Benard (1991) θεωρεί ότι τα παιδιά που έχουν αναπτύξει την ψυχική ανθεκτικότητα έχουν συγκεκριμένες δεξιότητες, όπως η κριτική σκέψη, η δυνατότητα να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες αλλά και η ικανότητα για επίλυση προβλημάτων. Τα παιδιά αυτά έχουν μία αισιοδοξία για το μέλλον ,έχουν ενδιαφέροντα και διαθέτουν πολλά κίνητρα. Επίσης, θέτουν στόχους και είναι καλά προσανατολισμένα σε αυτούς.

Ο Higgins (1994) θεωρεί ότι τα παιδιά με ψυχική ανθεκτικότητα έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τους ενήλικες που έχουν αναπτύξει ψυχική ανθεκτικότητα. Πιστεύει επίσης, ότι παρόλο που κάποια παιδιά έχουν εγγενή προδιάθεση να αναπτύξουν ψυχική ανθεκτικότητα ,τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά αποτελούν προϊόν της μαθησιακής διαδικασίας. Οι Wolin (1993) μετά από έρευνες που διεξήγαγαν βρήκαν ότι υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά για τα παιδιά με ψυχική ανθεκτικότητα. Τα συγκεκριμένα αυτά χαρακτηριστικά είναι η ικανότητα για ανάληψη πρωτοβουλιών, η ανεξαρτησία, η διαίσθηση, η αίσθηση του χιούμορ, η σύναψη υγιών σχέσεων, η ύπαρξη ηθικών αξιών και η δημιουργικότητα.

Έτσι, οι ενδογενείς παράγοντες που υποβοηθούν την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι ατομικά χαρακτηριστικά. Τα άτομα με τα χαρακτηριστικά αυτά θέτουν τον εαυτό τους στην υπηρεσία των άλλων για την επίτευξη κάποιου σκοπού ενώ διαθέτουν κοινωνικές δεξιότητες (διεκδικητικότητα, έλεγχος παρορμητικότητας, ικανότητα επίλυσης προβλημάτων) χρήσιμες στην ζωή τους. Είναι κοινωνικοί, διακρίνονται από αίσθηση του χιούμορ, χαρακτηρίζονται από αυτονομία και ανεξαρτησία και έχουν διαμορφώσει μια αισιόδοξη στάση για προσωπική εξέλιξη. Επιπρόσθετα, διαθέτουν εσωτερικό κέντρο ελέγχου, είναι ευέλικτοι και διαθέτουν κίνητρα για μάθηση. Διαθέτουν επίσης, κίνητρα και ικανότητες για μάθηση που σχετίζονται με την μαθησιακή διαδικασία.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που είναι αρωγοί στη διαδικασία ανάπτυξης ψυχικής ανθεκτικότητας των μαθητών. Με τη λέξη "περιβάλλον" εννοούμε το οικογενειακό πλαίσιο, το πλαίσιο του σχολείο, όπως και κάθε ομάδα συνομηλίκων που συμβάλλει στην ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας. Τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει το περιβάλλον είναι να θέτει σαφή όρια (κανόνες, νόμους, συνήθειες) και να προάγει τον καταμερισμό ευθυνών και της παροχής υπηρεσιών. Ένα καλό υποστηρικτικό περιβάλλον παρέχει πρόσβαση σε πηγές για την ικανοποίηση βασικών αναγκών (στέγη, εργασία, υγεία, διασκέδαση) και αλληλεπιδρά με ζεστές διαπροσωπικές σχέσεις και χαμηλά επίπεδα κριτικής. Παρέχουν ευκαιρίες για ανάληψη ευθύνης, για λήψη αποφάσεων και συμβάλλουν στην ανάπτυξη των αξιών (αλτρουισμός) και των κοινωνικών δεξιοτήτων από την προσχολική ηλικία. Δείχνουν εκτίμηση στα μοναδικά ταλέντα και τις δυνατότητες του κάθε παιδιού και υποστηρίζουν κάθε τέτοια δυνατότητα θέτοντας υψηλούς στόχους και εκφράζοντας ρεαλιστικές προσδοκίες για επιτυχία.

Οι ερευνητές στο χώρο της ψυχικής ανθεκτικότητας υπογραμμίζουν ότι η ψυχική ανθεκτικότητα είναι μια διαρκής και δυναμική διαδικασία και όχι ένα σύνολο από χαρακτηριστικά που έχει ή δεν έχει το άτομο. Είναι φανερό ότι κάποια παιδιά έχουν μερικά χαρακτηριστικά, ενώ άλλα έχουν διαφορετικά. Κάθε άτομο μπορεί να έχει και μόνο ένα στοιχείο ψυχικής ανθεκτικότητας, το οποίο να είναι τόσο επαρκές ώστε να αντιμετωπίσει κάθε δυσλειτουργικό και αγχογόνο πλαίσιο. Ένα λοιπόν, χαρακτηριστικό μπορεί να είναι αρκετό ώστε να δώσει ώθηση στο παιδί να υπερβεί τις δυσκολίες και η εμφάνιση πρόσθετων χαρακτηριστικών μπορεί να είναι αποτέλεσμα ενός μόνον αρχικά διαθέσιμου προστατευτικού παράγοντα. Οι Wolin (1993) εξηγούν ότι τα άτομα, όταν έρχονται αντιμέτωπα με κάποια δυσκολία αντιδρούν σε αυτή με διπλό τρόπο: έχουν μία αρνητική συμπεριφορά και μία συμπεριφορά ψυχικής ανθεκτικότητας ταυτόχρονα. Μπορεί μια συμπεριφορά να χαρακτηρίζεται ακατάλληλη, αλλά στην πραγματικότητα να περιέχει στοιχεία ψυχικής ανθεκτικότητας. Πρέπει το πλαίσιο στο οποίο μεγαλώνει κάθε παιδί να ενισχύει κάθε συμπεριφορά που διακρίνεται από στοιχεία ψυχικής ανθεκτικότητας και να δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση σε αυτά.

Η λύση για το παιδί και τον εκπαιδευτικό

Η συνειδητοποίηση ότι οι προστατευτικοί παράγοντες είναι αρωγοί στην ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας και είναι η λύση τόσο για κάθε παιδί που αντιμετωπίζει δυσκολίες στους τομείς του σχολείου και της κοινωνικής επάρκειας όσο και για κάθε εκπαιδευτικό που είναι ανήσυχος και καταβεβλημένος για τις αλλαγές που συμβαίνουν στην σημερινή κοινωνία.

Στόχος, επομένως, του σχολείου είναι πώς θα αναπτύξει περισσότερους προστατευτικούς παράγοντες, ώστε να μην ανατρέπεται η ισορροπία και να εξοστρακίζεται κάθε αρνητική επίδραση των αγχογόνων γεγονότων της ζωής. Πρέπει να συνειδητοποιήσουν οι σχολικές κοινότητες ότι ο ρόλος τους είναι σημαντικός στην ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας και να εξασφαλίσουν τόσο κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες που προάγουν κατάλληλες συμπεριφορές όσο και να προωθήσουν την εφαρμογή κατάλληλων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και προγραμμάτων για την πρόληψη, αλλά και την ανάπτυξη ατομικών προστατευτικών παραγόντων.

Άρα, εκτός από την οικογένεια, το σχολείο αποτελεί το πιο κατάλληλο πλαίσιο προαγωγής της ψυχικής ανθεκτικότητας των παιδιών.

Βιβλιογραφία

1. Doll, B. Zucker, S., &Brehm, K. (2009). Σχολικές τάξεις που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα: Πώς να δημιουργήσουμε ευνοϊκό περιβάλλον για μάθηση. Επιστημονική επιμέλεια ελληνικής έκδοσης και πρόλογος: Χ. Χατζηχρήστου. Μετάφραση: Ε. Θεοχαράκη, Αθήνα: Τυπωθήτω.

2. Henderson, N. & Milstein, M. (2008). Σχολεία που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα : Πως μπορεί να γίνει πραγματικότητα για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Επιστημονική επιμέλεια: Χ. Χατζηχρήστου. Μετάφραση: Β.Βασσαρά, Αθήνα: Τυπωθήτω.

3. Χατζηχρήστου, Χ. (2011). Σχολική Ψυχολογία. Αθήνα:Τυπωθήτω.

4. Χατζηχρήστου, Χ. (2011) (Επιμ.). Κοινωνική και συναισθηματική αγωγή στο σχολείο: Πρόγραμμα για την προαγωγή της ψυχικής υγείας και της μάθησης στη σχολική κοινότητα. Θεωρητικό πλαίσιο και δραστηριότητες. Αθήνα:Τυπωθήτω

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Νίκη Αρσενίου - Ψυχολόγος

Νίκη Αρσενίου: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος με Άδεια Ασκήσεως Επαγγέλματος, απόφοιτη του τμήματος Ψυχολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ειδικεύομαι στη Γνωστική Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία. Είμαι δημιουργός του Ασύγχρονου Εκπαιδευτικού Προγράμματος Psychology Lab, όπου μοιράζομαι μαζί σου όλη μου την εμπειρία ως Ψυχολόγος.

6983516741

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού