Εξουσία στα επαγγέλματα υγείας

Πως όταν βρισκόμαστε σε πολύ ευάλωτη θέση έχοντας πρόβλημα υγείας εμείς οι ίδιοι ή κοντινοί συγγενείς μας, μπορούμε να βρεθούμε θύματα επαγγελματιών υγείας που εκμεταλλεύονται την θέση εξουσίας που έχουν εκείνη την στιγμή.

Όσοι έχουμε αρρωστήσει σοβαρά οι ίδιοι, ή κάποιος συγγενείς μας ή κάποιο ζωάκι μας, έχουμε βρεθεί σε πολύ ευάλωτη θέση. Εκτός από την ανησυχία μας για το εάν θα πάνε όλα καλά και εάν θα υπάρξει γιατρειά, προσπαθούμε να ακούσουμε τους ειδικούς, ιδανικά να βρούμε τον καλύτερο ειδικό ο οποίος θα είναι γνώστης και θα κάνει τα πάντα για να σώσει τον άρρωστο.

Η αγωνία μας, το γεγονός ότι δεν έχουμε γνώσεις πάνω στην ιατρική, η παραφιλολογία από τρίτους που έχουν περάσει κάτι παρόμοιο και η υπερπληροφόρηση από το διαδίκτυο μας φέρνει σε μία πολύ ευάλωτη θέση. Τότε, ακούγοντας προσεκτικά τον κάθε ειδικό προσπαθούμε να βρούμε μία ελπίδα - σανίδα σωτηρίας.

Όμως, πόσες και πόσες φορές δεν έχουμε δει σε ποικίλα επαγγέλματα ειδικούς χωρίς ηθική και αξίες; Ειδικούς που είναι πολύ καλοί στην δουλειά τους αλλά παίρνουν «φακελάκι» και ειδικούς που δεν είναι πολύ καλοί στη δουλειά τους και η επείγουσα κατάσταση δεν τους συγκινεί.

Αυτό το θέμα θα δούμε σήμερα από την πλευρά της θετικής ψυχολογίας.

Έχω βρεθεί και εγώ η ίδια σε αυτή τη θέση, να ανησυχώ για μέλη της οικογένειάς μου και να προσπαθώ μέσω γνωστών και φίλων αλλά και μέσα από το διαδίκτυο να βρω τον καλύτερο γιατρό, τον καλύτερο ειδικό που θα κάνει τις κατάλληλες εξετάσεις, θα κάνει τη σωστή διάγνωση και θα επιλέξει την κατάλληλη θεραπεία. Πολύ ψάξιμο, πολλά τηλέφωνα και όσο γίνεται ένα καθαρό μυαλό ως εργαλεία για να επιτευχθεί αυτό.

Πολλές φορές μας προβληματίζει η ηθική πλευρά του κάθε επαγγελματία υγείας. Πως θα σκεφτεί, τι αξίες έχει, τι άνθρωπος είναι, ποιες είναι οι αντιλήψεις του. Όλα αυτά συνδέονται με αυτά που θα μας πει και αυτά που θα κάνει.

Η λέξη κλειδί εδώ είναι η ενσυναίσθηση. Δηλαδή ιδανικά ο καλύτερος γιατρός αφού έχει τις κατάλληλες γνώσεις, χρειάζεται να έχει ενσυναίσθηση.

Ενσυναίσθηση σημαίνει να μπορεί να μπαίνει στη θέση μας. Να αντιλαμβάνεται την σοβαρότητα της κατάστασης, να αντιλαμβάνεται το άγχος και την αγωνία και να μην εκμεταλλεύεται αυτή την ευαλωτότητα της κατάστασης, για να πάρει την ευχαρίστηση της θέσης εξουσίας που κατέχει στη συγκεκριμένη περίπτωση.

Όπως υπογραμμίζει και η ψυχολόγος κ. Τζωρτζακάκη (2023) σε άρθρο της στην Huffington Post « Όταν αυτή η εξουσία συνδυάζεται με πλήρη έλλειψη εκπαίδευσης σε δεξιότητες επικοινωνίας ή με έλλειψη ταπεινότητας και ενσυναίσθησης, μπορεί πραγματικά να έχει πολύ μεγάλο ψυχικό κόστος για τους ασθενείς και τους συγγενείς τους».

Όταν ορκίζονται οι επαγγελματίες υγείας (γιατροί, κοινωνικοί λειτουργοί, νοσηλευτές κλπ.) στο τέλος των σπουδών τους για να λάβουν το πτυχίο τους δεσμεύονται σε κανόνες ηθικής και δεοντολογίας. Η ηθική και η δεοντολογία αφορούν την συμπεριφορά των ανθρώπων και τα ηθικά προβλήματα που προκύπτουν από αυτή. Υπάρχουν λοιπόν κανόνες τους οποίους οι άνθρωποι των επαγγελμάτων υγείας είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν. Στην πράξη τους ακολουθούν; Δεν υπάρχει πολύ μεγάλη έρευνα σε αυτό το θέμα ακόμα (και κατά Nimmon και Stenfors-Hayes, 2016), κυρίως πιθανολογώ, διότι είναι πολύ δύσκολο πεδίο να διερευνηθεί.

Οι πληροφορίες μπορούν να αντληθούν από την πλευρά των ασθενών αλλά ποιος γιατρός θα μπορούσε να πάρει μέρος σε μία έρευνα και να παραδεχθεί ότι δεν ακολουθεί τους κανόνες ηθικής και δεοντολογίας και πολλές φορές απολαμβάνει την αίσθηση εξουσίας που έχει;

Πέρα από τις έρευνες, τι μπορούμε να κάνουμε πρακτικά εμείς γι’αυτό εάν βρεθούμε στο μέλλον σε μία τέτοια ευάλωτη θέση;

Καταρχήν, χρειάζεται να είμαστε μάχιμοι. Δηλαδή χρειάζεται να είμαστε ασθενείς ή συγγενείς ασθενών, με δύναμη μέσα μας και να απαιτούμε από τον/την γιατρό να μας εξηγήσει οποιαδήποτε απορία μας.

Στις Σκιές του έρωτα: τα μάτια που με κοίταξαν
Μια υπαρξιακή προσέγγιση για τις σχέσεις, τον έρωτα, την αγάπη, τον σεξουαλικό πόθο.
Συγγραφέας: Πέτρος Θεοδώρου, Εκδόσεις: PSYCHOLOGY.GR

Σε έρευνα που έγινε από τους Schwab και Singh το 2023, βρέθηκε ότι οι ασθενείς που ξεπερνούν τον γιατρό τους σε σθένος ή δύναμη ψυχής, λαμβάνουν καλύτερη μεταχείριση από τον γιατρό και καλύτερη προσπάθεια και αποτέλεσμα μετά από κάποια ιατρική επέμβαση.

Συγκριτικά, οι ασθενείς με λιγότερο σθένος, λαμβάνουν χειρότερη συμπεριφορά από τον γιατρό τους και χειρότερα αποτελέσματα.

Επομένως η σχέση που θέλουμε να έχουμε με τον γιατρό είναι μία σχέση συνεργασίας μεταξύ ενήλικα προς ενήλικα και όχι ενήλικα (ρόλος γιατρού) προς παιδί (ρόλος ασθενή και συγγενών του ασθενή).

Δεύτερο βήμα, σύμφωνα με την επιστήμη της θετικής ψυχολογίας, είναι να βρισκόμαστε στο τώρα. Ναι, θα συναντήσουμε γιατρούς και άλλους ειδικούς οι οποίοι μπορεί να μην έχουν ηθική, μπορεί να εκμεταλλεύονται την θέση εξουσίας τους κάτι που είναι φυσικό να μας δημιουργήσει συναισθήματα λύπης και θυμού. Ας μην «κολλήσουμε» εκεί. Υπάρχουν πολλοί ειδικοί (μιλώντας για τις μεγάλες πόλεις) οι οποίοι είναι διαθέσιμοι να αναλάβουν την ευθύνη, ο καθένας με διαφορετικό τρόπο. Δεν μένουμε επομένως στα συναισθήματα θυμού που μπορεί να μας δημιουργήσει η έλλειψη ηθικής μερικών επαγγελματιών υγείας, αλλά προχωράμε και ψάχνουμε, μιλάμε, βρίσκουμε κάποιον με ενσυναίσθηση, που εκτός από επαγγελματίας είναι και άνθρωπος. Δεν μένουμε στο χθες και στο τι έγινε, αλλά τι μπορούμε να κάνουμε τώρα γι’αυτό, κινητοποιούμαστε.

Τρίτο βήμα, αποδεχτείτε την φυσική ροή των πραγμάτων και πως κάτι αρνητικό μπορεί να μας οδηγήσει σε κάτι θετικό και αυτό σε κάτι αρνητικό και πάει λέγοντας. Ένα παράδειγμα που πολλοί έχουν βιώσει είναι το πως ένα ατύχημα, μία δηλητηρίαση για παράδειγμα μπορεί να μας οδηγήσει σε εξετάσεις μέσω των οποίων να εμφανίζεται ένα άλλο πρόβλημα το οποίο δεν θα εμφανιζόταν αν δεν είχαμε κάνει τις εξετάσεις και δεν θα το προλαβαίναμε. Επομένως, σε αυτό το βήμα -απευθύνομαι ιδιαίτερα στους γονείς- μην αυτομαστιγώνεστε. Μην νοιώθετε ενοχές αν κάνατε κάτι λάθος. Η ζωή είναι μία σειρά θετικών και αρνητικών γεγονότων που εναλλάσσονται. Η αγάπη και η υποστήριξη σε όλη την διαδρομή είναι αυτό που χρειάζεται.

Τέλος, αισθάνομαι υποχρεωμένη να αναγνωρίσω τις πολύ κακές συνθήκες στις οποίες μπορεί να είναι υποχρεωμένοι να δουλεύουν οι επαγγελματίες υγείας. Αυτό φυσικά μπορεί να επηρεάσει την απόδοσή τους καθώς και να ενθαρρύνει τοξικές συμπεριφορές από αυτούς προς τους ασθενείς μιας και το σύστημα υγείας πολλές φορές δεν σέβεται τα εργασιακά τους δικαιώματα και δεν έχει την απαραίτητη οργάνωση (Chmielewska, M., Stokwiszewski, J., Filip, J. et al., 2020).

Επίσης, όπως αναφέρει και η Τζωρτζακάκη στο άρθρο της, πολλές φορές οι γιατροί και οι νοσηλευτές δεν έχουν εκπαιδευτεί στο επικοινωνιακό κομμάτι καθώς και στο ψυχολογικό κομμάτι (ενσυναίσθηση). Είναι συνεπώς λογικό να μην μπορούν να ανταποκριθούν σε τέτοιου είδους βασικά ζητήματα όπως η ενσυναίσθηση και η «ζεστασιά» και αμεσότητα που χρειάζεται να έχουν.

Τέλος, γνωρίζοντας και από το επάγγελμά μου ως κοινωνική λειτουργός, είμαστε υποχρεωμένοι όλοι οι επαγγελματίες υγείας να έχουμε υποστήριξη από ψυχολόγο ή ψυχίατρο. Λίγοι μπαίνουν στον κόπο να βρουν τον χρόνο και να πληρώσουν γι’ αυτό, παρόλο που σε κάποια επαγγέλματα είναι υποχρεωτικό.

Kefalogiannis2009.pdf (hmu.gr)

Η ανάγκη να έχουν οι γιατροί ενσυναίσθηση | HuffPost Greece ΚΟΙΝΩΝΙΑ (huffingtonpost.gr)

power_2023.03.20.pdf (stschwab.github.io)

The “Handling” of power in the physician-patient encounter: perceptions from experienced physicians - PMC (nih.gov)

How power shapes behavior: Evidence from physicians | Science

(PDF) Power Issues in the Doctor-Patient Relationship (researchgate.net)

Motivation factors affecting the job attitude of medical doctors and the organizational performance of public hospitals