Φυσιολογία του ύπνου

Ακρόαση άρθρου......

Κατά τη Θεογονία του Ησίοδου, ο Ύπνος ήταν ο γιος της Νύχτας και του Έρεβους και ο αδερφός του Θανάτου. Στην ελληνική μυθολογία λατρευόταν ως θεός ή δαίμονας ενώ ο Όμηρος τον αποκαλεί “βασιλιά όλων των θεών”, προσδίδοντάς του ήδη την πρέπουσα σημασία.

Η επαρκής διάρκεια και η καλή ποιότητα του ύπνου είναι πολύ σημαντικές για τον οργανισμό.

Κατά τη διάρκεια του ύπνου είναι ενεργοποιημένο το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα. Ως αποτέλεσμα της δραστηριότητάς του, οι καρδιακοί παλμοί χαλαρώνουν, οι κόρες των ματιών συστέλλονται, το γαστρεντερικό σύστημα ενεργοποιείται. Γενικά, οι περισσότερες λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος επιβραδύνονται, με αποτέλεσμα να εξοικονομείται ενέργεια και η αντίληψή μας να επικεντρώνεται σε ερεθίσματα από τον εσωτερικό μας κόσμο. Υπάρχει δηλαδή μια επίδραση που στρέφει τον οργανισμό στη χαλάρωση, τη θρέψη και την αναγέννηση, λειτουργία πολύ σημαντική για την ανάκτηση ενεργειακής εφεδρείας.

Οι φάσεις του ύπνου

Ο ύπνος έχει δύο φάσεις, την REM (Rapid Eye Movement) και την NREM (non rapid eye movement). Η REM φάση χαρακτηρίζεται από ταχεία κίνηση των βολβών των ματιών και έντονη δραστηριότητα στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα. Πρόκειται για τη φάση παραγωγής των ονείρων, κατά την οποία ο εγκέφαλος είναι παραδόξως ενεργός.

Κατά την NREM φάση, ο εγκέφαλος βρίσκεται σε ηρεμία. Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα δείχνει βραδέα ηλεκτρικά σήματα, χαρακτηριστικά της χαλάρωσης που επιφέρει ο ύπνος.

Οι φάσεις αυτές εναλλάσσονται σε κύκλους όσο ο άνθρωπος κοιμάται. Κάθε κύκλος διαρκεί περίπου 90 λεπτά και επαναλαμβάνεται 4- 6 φορές κατά τη διάρκεια μίας περιόδου ύπνου 7-8 ωρών. Ο REM ύπνος είναι παραδόξως πιο βαθύς. Μία επιπλέον διαφορά αφορά στην ποιότητα των ονείρων.

Οι άνθρωποι που ξυπνούν κατά την REM φάση, αναφέρουν όνειρα ζωντανά, χρωματιστά και γοητευτικά ενώ όσοι ξύπνησαν από ύπνο NREM αναφέρουν ότι ονειρεύονταν αχνά.

Η περιοδικότητα και η εσωτερική αρχιτεκτονική του ύπνου συνδέονται άμεσα με την ομαλή λειτουργία μίας νευρωνικής οδού, που συνδέει τον αμφιβληστροειδή μας, με τμήματα του εγκεφάλου, δηλαδή την επίφυση, τον υπερχιασματικό πυρήνα και τον υποθάλαμο.

Μια θεωρία για τον ύπνο υποστηρίζει ότι η διάρκεια του ύπνου κάθε ανθρώπου εξαρτάται από τη χρονική διάρκεια των φάσεων εγρήγορσης κατά τη διάρκεια της ημέρας. Το μέρος του εγκεφάλου που συμμετέχει στο συντονισμό της διαδικασίας της εγρήγορσης ονομάζεται ενεργοποιητικό δικτυωτό σύστημα (RAS).

Αποτελείται από ένα μεγάλο αριθμό νευρικών κυττάρων σε ολόκληρο τον εγκέφαλο. Όταν οι νευρώνες RAS διακόπτουν τη λειτουργία τους, η εγρήγορση μειώνεται. Όσο παραμένει κάποιος ξύπνιος και σε εγρήγορση, αυξάνεται η κούραση και επακόλουθα και η επιθυμία για ύπνο, ώστε να ανακτήσει το σώμα την ενέργεια και την «κανονική λειτουργία» του.

Ο κύκλος ύπνου-εγρήγορσης, είναι ένας ενδογενής ρυθμός, που από τα πρώτα χρόνια της ζωής σταθεροποιείται με βάση τον κύκλο ημέρα-νύχτα. Η ημερήσια περιστροφή της Γης παρέχει προβλέψιμους ρυθμούς φωτός, θερμοκρασίας και τροφής.

Λόγω της προσαρμοστικής εξέλιξης, ο μεταβολισμός του σώματός μας - και ακόμη και οι συμπεριφορές μας - είναι προγραμματισμένοι να ανταποκρίνονται σε αυτό το χρονοδιάγραμμα. Σε περιβάλλον χωρίς χρονικές ενδείξεις (όπως φωτισμό, χρονόμετρα, ημερολόγια), το ρολόι του σώματος μας ολοκληρώνει έναν κύκλο ελαφρώς μεγαλύτερο από ό,τι η κανονική ημέρα, περίπου 24 ώρες και 42 λεπτά. Το 1959, ο Franz Halberg χρησιμοποίησε το λατινικό όρο «κιρκαδιανός» (circadian rhythm), που ονομάζεται έτσι επειδή «circa» στα λατινικά σημαίνει κύκλος και «dies» σημαίνει ημέρα, για να περιγράψει κύκλους λειτουργιών στον οργανισμό μας, όπως ο ύπνος, ο μεταβολισμός, τα επίπεδα μελατονίνης και κορτιζόλης.

Ο ρόλος της μελατονίνης

Αναλόγως λοιπόν του επιπέδου και της ποσότητας φωτός που πέφτει πάνω στον αμφιβληστροειδή μας, ξεκινούν από εκεί μηνύματα, οι λεγόμενες νευρικές ώσεις και φτάνουν στην επίφυση, ενδοκρινή αδένα του εγκεφάλου. Τα μηνύματα αυτά ρυθμίζουν την έκκριση της ορμόνης μελατονίνη από την επίφυση, η οποία επιταχύνει την έλευση του ύπνου. Το σκοτάδι διεγείρει την έκκρισή της ενώ το φως την καταστέλλει. Σαν ορμόνη, έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες και ενισχύει την άμυνά μας. Η μείωση της παραγωγής της λόγω της έκθεσής μας στο φως περισσότερες ώρες -εξαιτίας του τεχνητού φωτισμού τη νύχτα- έχει συνδεθεί με παθολογικές καταστάσεις.

Ο κιρκάδιος κύκλος

Ο υπερχιασματικός πυρήνας, από την άλλη, είναι ένα σύστημα νευρικών κυττάρων, τα οποία συνθέτουν το εσωτερικό μας ρολόι, που είναι υπεύθυνο για τη διατήρηση του κιρκάδιου κύκλου, μεταβάλλοντας τους ρυθμούς ανάλογα με το φως που δέχεται ο αμφιβληστροειδής, με αποτέλεσμα ο οργανισμός να αντιλαμβάνεται το μήκος της ημέρας (φωτοπερίοδος).

Πολλές ορμονικές εκκρίσεις του υποθαλάμου ακολουθούν τον κιρκάδιο αυτό ρυθμό, προκαλώντας αντίστοιχες διακυμάνσεις στην έκκριση π.χ. της κορτιζόλης από τα επινεφρίδια, η οποία είναι ουσιαστικά η ορμόνη του stress. Στον υποθάλαμο υπάρχουν επίσης κέντρα ελέγχου της αρτηριακής πίεσης, της καρδιακής συχνότητας, των λειτουργιών του γαστρεντερικού συστήματος και το θερμορρυθμιστικό κέντρο. Τα κέντρα αυτά, μαζί με την έκκριση των ορμονών, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανταπόκριση του οργανισμού σε καταστάσεις stress και στην προσαρμογή αντίστοιχα του οργανισμού σε καταστάσεις χαλάρωσης.

Βασική λειτουργία του υποθαλάμου είναι λοιπόν η ρύθμιση της έκκρισης των ορμονών κατά τη διάρκεια της μέρας και της νύχτας.

Η κατανόηση του κύκλου αυτού μας βοηθάει να συλλάβουμε την άρτια πολυπλοκότητα του συστήματος του οργανισμού μας, το οποίο έχει σαν στόχο την ισορροπία εγρήγορσης και ξεκούρασης, προκειμένου να διατηρηθεί και η γενική ομοιόσταση του οργανισμού.

Τη σταθερότητα αυτού του κύκλου ζωής μπορούμε να την υποβοηθήσουμε μέσω των συνηθειών μας και των συνθηκών χαλάρωσης και ύπνου που επιλέγουμε, προκειμένου να αποφύγουμε στο μέγιστο δυνατό βαθμό τις διάφορες διαταραχές του ύπνου.

Η σημαντική αξία του ύπνου

Κλείνοντας αξίζει να σταθούμε στο γεγονός ότι μία πληθώρα φιλοσόφων απέδωσαν στον ύπνο την ανάλογη βαρύτητα, σε αντίθεση με την υποτίμηση την οποία βιώνει η έννοια αυτής της απαραίτητης λειτουργίας στις σύγχρονες κοινωνίες θεοποίησης της εγρήγορσης.

Όπως έγραφε λοιπόν ο Φρειδερίκος Νίτσε στο “Τάδε έφη Ζαρατούστρα”: “Να τιμάτε και να νιώθετε ταπεινοί μπροστά στον ύπνο! Το να κοιμάσαι δεν είναι φτηνή τέχνη: πρέπει να μείνεις ξύπνιος όλη τη μέρα για να το καταφέρεις. Πρέπει να κατανικήσεις τον εαυτό σου δέκα φορές μέσα στη μέρα: αυτό αποτελεί ένα υπέροχο όπιο για τη ψυχή και μια σταθερή κούραση για το κορμί… Πρέπει να ανακαλύψεις δέκα αλήθειες μέσα στη μέρα: αλλιώτικα θ’  αποζητάς την αλήθεια και τη νύχτα, με την ψυχή σου ακόμη πεινασμένη… Πρέπει να γελάς και να ‘σαι χαρούμενος δέκα φορές τη μέρα: γιατί αλλιώς το στομάχι σου, αυτός ο πατέρας των συγκρούσεων, θα σ’ ενοχλεί μέσα στη νύχτα… Κι όταν η νύχτα έρχεται φροντίζω να μη παρακαλώ τον ύπνο!

Αυτός ο άρχοντας της αρετής δεν αγαπά τα παρακάλια!” Όταν ο Ζαρατούστρας άκουσε τα λόγια του σοφού γέρου γέλασε μέσ’ από τη καρδιά του: γιατί μέσ’  από αυτά ένα φως ξημέρωσε πάνω του. Και να που μίλησε στη καρδιά του κι είπε: Η σοφία του είναι: μείνε ξύπνιος με σκοπό να κοιμηθείς καλά.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

Kryger, Μ.Η, Roth, Τ., Dement, W. C. (2005), Principles and Practice of Sleep Medicine. Elsevier, PA.
Spork Peter. (2008). Το βιβλίο του ύπνου. Τα μυστικά του, η βιολογική ανάγκη, τρόποι βελτίωσής του. Εκδόσεις Κλειδάριθμός.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Βαϊζίδου Χριστίνα - Ψυχίατρος

Βαϊζίδου Χριστίνα: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχοφαρμακολογική και ψυχοθεραπευτική παρακολούθηση για όλο το φάσμα των ψυχιατρικών παθήσεων ενηλίκων.Το θεραπευτικό πλάνο διαμορφώνεται εξατομικευμένα αναλόγως των αναγκών του ασθενούς.

6908458345

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού