Πώς να είσαι πιο δημιουργικός, χρησιμοποιώντας κατάλληλα το χρονότυπό σου

Ακρόαση άρθρου......

Σε έναν κόσμο που κινείται με γρήγορους ρυθμούς, οι περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να γίνουν πιο παραγωγικοί, βγάζοντας ολοένα και περισσότερη εργασία εις πέρας.

Μάλιστα, αρκετοί από εμάς, παρακολουθούμε "guru" αυτοβελτίωσης, οι οποίοι λένε διάφορα κόλπα και τεχνικές για να βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής μας. Ωστόσο, αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία, είναι να μη ξεχνάμε την έννοια της δημιουργικότητας.

Αυτό που μας ξεχωρίζει από τις μηχανές, και αν μη τι άλλο από την τεχνητή νοημοσύνη (ακόμα και αν πολλές φορές αναφερόμαστε σε αυτή ως ένα δημιουργικό μέσο), είναι η ικανότητά μας να σκεφτόμαστε δημιουργικά και κριτικά.
 
Σε αυτό το άρθρο, θα μελετηθεί η έννοια της δημιουργικότητας, αλλά και θα δοθούν μερικές συμβουλές για την αύξησή της. Όμως, επειδή η φύση του άρθρου απαιτεί κάτι περισσότερο από γενικές έννοιες και ορισμούς, θα κάνουμε μια σύνδεση με τους χρονότυπους, και πώς εξατομικευμένα ο καθένας μας μπορεί να γίνει περισσότερο δημιουργικός και να πετύχει τα όνειρα και τους στόχους του, αναγνωρίζοντας απλώς πότε κοιμάται και ξυπνάει!

Τι είναι ο χρονότυπος

Αρχικά, ως "χρονότυπο" εννοούμε την έμφαση της συμπεριφοράς ενός ανθρώπου, σχετιζόμενη με τον ύπνο του. Για παράδειγμα, το πώς στέκεται και συμπεριφέρεται στο χώρο πριν τον ύπνο, σε αντίθεση με άλλες προτιμήσεις που μπορεί να έχει, όπως πχ να τρώει ή όχι το βράδυ. Ως έννοια, περιγράφηκε αρχικά από τον Roenneberg et all., (2003), παρά το λανθασμένο όρο που χρησιμοποιείται πολύ συχνά στη βιβλιογραφία με ανακρίβεια, ως "χρονοτυπία" (Bauducco et all., 2020)

Επίσης, για να μπορέσει κάτι να θεωρηθεί επιστημονικό, χρειάζεται να μετρηθεί. Με αυτόν τον τρόπο, αναπτύχθηκε το "Ερωτηματολόγιο Χρόνου Ύπνου του Μοναχού (MCTQ) (Roenneberg et all., 2003), το οποίο μετρά την περίοδο του ύπνου (δηλαδή πότε κοιμάται και τερματίζει τον ύπνο του το άτομο), σε ελεύθερες ημέρες, χρησιμοποιώντας ως μονάδα μέτρησης την "ώρα του ρολογιού" (Bauducco et all., 2020).

Για παράδειγμα, ένας νεαρός ενήλικας που κοιμάται στις 12 τα μεσάνυχτα τις Τρίτες και ξυπνάει φυσιολογικά στις 10, έχει μέσο ύπνου 5 π.μ. Αξίζει να σημειωθεί επίσης, ότι υπάρχουν και άλλα εργαλεία μέτρησης του χρονότυπου, όπως το ημερολόγιο ύπνου (Carney et all., 2012) και οι συνήθειες ύπνου στο σχολείο (Wolfson et all., 2003 & Bauducco et all., 2020)
 
Άλλοι τρόποι μέτρησης του χρονότυπου, είναι η "πρωινή-βραδινή διάθεση", η οποία κάνει αναφορά με μεγαλύτερη ακρίβεια στο πότε ένα άτομο προτιμά να κάνει κάποιες δραστηριότητες (όπως πχ το να φάει, να εργαστεί ή να κοιμηθεί), και η μελέτη των κιρκάδιων αιχμών του περιβάλλοντός μας (πχ η ένταση του φωτός ή η θερμοκρασία), αλλά και των κύκλων που υπάρχουν μέσα στο σώμα μας (Bauducco et all., 2020).

Ο Κιρκάδιος ρυθμός

Από την άλλη, για να κατανοήσουμε καλύτερα τους χρονότυπους, αξίζει να αναφερθούμε και στον "κιρκάδιο ρυθμό", ο οποίος προέρχεται από τις λέξεις "circa" που σημαίνει "περίπου" και "dian" που σημαίνει "μια μέρα". Με άλλα λόγια, ο κιρκάδιος ρυθμός είναι ο κύκλος που διαρκεί μια μέρα, ακόμα και αν μερικές φορές υπάρχει διακύμανση του (είτε κάτω από 24 ώρες, είτε περισσότερες) (Czeisler et all., 1999).

Ο κιρκάδιος ρυθμός μπορεί να μετρηθεί με την αύξηση της ενδογενούς μελατονίνης. Με άλλα λόγια, της ορμόνης που απελευθερώνεται το βράδυ από την επίφυση του εγκεφάλου, όταν υπάρχει συνήθως αμυδρό φως (DLMO). Συνήθως μπορούμε να τη μετρήσουμε με το σάλιο, δείγμα αίματος ή ούρων (Bauducco et all., 2020).
 
Αλλάζοντας κλίμα μελέτης, φανταστείτε, τι θα γινόταν αν μπορούσαμε να καταλάβουμε και να ενισχύσουμε οτιδήποτε σχετίζεται με τη δημιουργικότητα στον εγκέφαλο. Επειδή όμως κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, λόγω του ότι η δημιουργικότητα έχει πολλές κατηγορίες και είναι σύνθετη έννοια, μπορούμε να την αναλύσουμε σε κατηγορίες. Συγκεκριμένα, ονομαστικά είναι η σκόπιμη κατηγορία, η αυθόρμητη και η ροή. Για λόγους αναφοράς, αυτοί οι τρεις τύπου οριοθετούνται και βασίζονται στις έννοιες της νευροεπιστήμης και της γνωστικής ψυχολογίας (Dietrich, 2019)

Πως ορίζεται η δημιουργικότητα

Στην έρευνα της Walia (2019), ως δημιουργικότητα μπορεί να οριστεί το κίνητρο (Kris, 1952), η ικανότητα ανακάλυψης νέων προβλημάτων (Csikszentmihalyi, 1988), η καινοτομία και η χρησιμότητα (Amabile & Pratt, 2016), η ανάδυση μιας νέας ιδέας και ο πειραματισμός μαζί της (Jones, Svejenova, Pedersen, & Townley, 2016) , η τυφλή παραλλαγή (Campbell, 1960: Simonton, 2011) αλλά και η αποκλίνουσα σκέψη (Dollinger, Urban, & James, 2004, Torrance, 1972).

Πως συνδέεται η δημιουργικότητα με τους χρονότυπους

Πώς όμως η δημιουργικότητα συνδέεται με τους χρονότυπους, και ποιες είναι εν τέλει αυτές οι συμβουλές, που μπορούν να μας κάνουν πιο δημιουργικούς;

Οι άνθρωποι, είναι δημιουργικοί όταν το εξωτερικό ρολόι τους, ευθυγραμμίζεται με το εσωτερικό, βιολογικό τους ρολόι, με βάση το φαινόμενο του συγχρονισμού. Δηλαδή, αυξάνεται η θετική τους διάθεση και η αυτοαποτελεσματικότητα τους, ενεργώντας δημιουργικά, αφού οι συναισθηματικοί και γνωστικοί μηχανισμοί τους οξύνονται.

Με βάση πολλές μελέτες, παρατηρήθηκε ότι ο χρονότυπος μετριάζει την επίδραση της ώρας μέσα στην ημέρα, αφού οι όψιμοι χρονότυποι (αυτοί που προτιμούν να κοιμούνται αργά), είναι πιο δημιουργικοί αργά το απόγευμα και οι πρώιμοι το πρωί (Kühnel et all., 2022).

Η ευθυγράμμιση μεταξύ του χρονότυπου και της ώρας ωθεί τα άτομα να είναι πιο δημιουργικά, αν και μερικές φορές δεν είναι συμμετρική με βάση την έρευνα των Kühnel  et all., (2022). Το μοτίβο αυτό, δεν αποτελεί έκπληξη και εξηγείται από το φαινόμενο της συγκάλυψης. Συγκεκριμένα, ο κιρκάδιος ρυθμός δεν καλύπτεται από εξωτερικούς παράγοντες, και έτσι χρειάζεται να γίνουν κάποιες αλλαγές στο περιβάλλον ώστε να διορθωθεί το φαινόμενο αυτό (Kühnel et all., 2022).

Μερικές πληροφορίες ακόμα σχετικά με αυτό, προτού προχωρήσουμε στις συμβουλές, είναι ότι οι αλλαγές στη δημιουργικότητα ήταν εντονότερη στους προγενέστερους από ότι στους μεταγενέστερους χρονότυπους. Με άλλα λόγια, όσο πιο νωρίς ξυπνά κάποιος (με βάση το χρονότυπό του), τόσο πιο έντονες αλλαγές θα έχει. Οι όψιμοι χρονότυποι εξαρτώνται λιγότερο από τη θετική διάθεση και την αυτοαποτελεσματικότητα, αφού είχαν διαφορετικές σκέψεις και διέφεραν στο στυλ λήψης αποφάσεων από τους δε. Συγκεκριμένα, οι όψιμοι χρονότυποι είναι πιο αυθόρμητοι στο να παίρνουν αποφάσεις και να επεξεργάζονται πληροφορίες από ότι οι προγενέστεροι. Ο λόγος είναι ότι λειτουργούν πιο διαισθητικά, με έναν τύπο Gestalt που συνδέεται άμεσα με το οπτικοκινητικό τρόπο του δεξιού εγκεφαλικού ημισφαιρίου (Kühnel et all., 2022).

Αφού είδαμε λοιπόν τι είναι οι χρονότυποι, ο κιρκάδιος ρυθμός, η δημιουργικότητα και πώς όλα αυτά συνδέονται μαζί, πάμε στο τελευταίο και πιο ουσιώδες θέμα του άρθρου, για όλους εμάς που θέλουμε να είμαστε πιο δημιουργικοί:

Πώς μπορούμε να είμαστε δημιουργικοί χρησιμοποιώντας το χρονότυπό μας;

Με λίγα λόγια, το μόνο που χρειάζεται είναι να ακολουθούμε το βιολογικό μας ρολόι και να προσαρμοζόμαστε με αυτό. Για παράδειγμα, αν μας αρέσει να κοιμόμαστε αργά το βράδυ, μπορούμε να κανονίσουμε τις δραστηριότητές μας αργά το μεσημέρι, ώστε να αφιερώσουμε χρόνο στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητάς μας. Επίσης, να μην έχουμε δίπλα μας το κινητό, τα social media και όλα αυτά που μπορούν να μας αποσπάσουν από τη ροή ή "flow", όπως αποκαλείται από τους ειδικούς.
 
Συνάμα, μπορούμε να διαβάζουμε περισσότερα βιβλία, να αναλύουμε τις ταινίες που βλέπουμε και τα video με μια κριτική ματιά και να έχουμε περισσότερους πόρους, ή αλλιώς να είμαστε resourceful. Έτσι, πάντα θα έχουμε πολλές επιλογές στη διάθεσή μας και δε θα έχουμε μια μονόπλευρη οπτική ματιά. Οι πολλές πηγές, βοηθάνε επίσης στην όξυνση της κριτικής σκέψης και μας δίνουν το έναυσμα στο να θέλουμε να μάθουμε περισσότερα. Έτσι, το να σκεφτόμαστε κριτικά, να αναλύουμε προβλήματα και να βρίσκουμε λύσεις, δεν έρχεται από μόνο του αλλά χρειάζεται εξάσκηση και εμπειρία. Κανένας δε γεννήθηκε διαθέτοντας απέραντες γνώσεις.
 
Συνοψίζοντας, χρειάζεται να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε τόσο το τι είναι η δημιουργικότητα (μέσω του δικού μας, προσωπικού ταξιδιού προς τη γνώση), όσο και να κατανοήσουμε το ποιες ώρες μέσα στη μέρα είμαστε πιο λειτουργικοί. Όλα τα υπόλοιπα, μπορούν να διευθετηθούν και να προσαρμοστούν στις ανάγκες μας. Δε χρειάζεται να ξεχνάμε, ότι η εξατομίκευση και η δημιουργία ενός πλάνου, είναι ο καλύτερος τρόπος για να σκεφτόμαστε δημιουργικά. Και αυτό επιτυγχάνεται με προσωπική εξέλιξη και αυτο-εξερεύνηση.

Βιβλιογραφία

1. Bauducco, S., Richardson, C., & Gradisar, M. (2020). Chronotype, circadian rhythms and mood. Current Opinion in Psychology, 34, 77-83.
2. Campbell, D. T. (1960). Blind variation and selective retention in creative thought as in other knowledge processes. Psychological Review, 67, 380–400. doi:10.1037/h0040373
3. Carney, C. E., Buysse, D. J., Ancoli-Israel, S., Edinger, J. D., Krystal, A. D., Lichstein, K. L., & Morin, C. M. (2012). The consensus sleep diary: standardizing prospective sleep self-monitoring. Sleep, 35(2), 287-302.
4. Csikszentmihalyi, M. (1988). Motivation and creativity: Toward a synthesis of structural and energetic approaches to cognition. New Ideas in Psychology, 6, 159–176. doi:10.1016/0732-118X(88)90001-3
5. Czeisler, C. A., Duffy, J. F., Shanahan, T. L., Brown, E. N., Mitchell, J. F., Rimmer, D. W., ... & Kronauer, R. E. (1999). Stability, precision, and near-24-hour period of the human circadian pacemaker. Science, 284(5423), 2177-2181.
6. Dietrich, A. (2019). Types of creativity. Psychonomic bulletin & review, 26, 1-12.
7. Dollinger, S. J., Urban, K. K., & James, T. A. (2004). Creativity and openness: Further Validation of Two Creative Product Measures. Creativity Research Journal, 16, 35–47. doi:10.1207/ s15326934crj1601_4
8. Horne, J. A., & Ostberg, O. (1976). A self-assessment questionnaire to determine morningness-eveningness in human circadian rhythms. International journal of chronobiology, 4(2), 97-110.
9. Jones, C., Svejenova, S., Pedersen, J. S., & Townley, B. (2016). Misfits, mavericks, and mainstreams: Drivers of innovation in the creative industries. Organization Studies, 37, 751–768.
doi:10.1177/0170840616647671
10. Ko, C. H., & Takahashi, J. S. (2006). Molecular components of the mammalian circadian clock. Human molecular genetics, 15(suppl_2), R271-R277.
11. Kris, E. (1952). Psychoanalytic explorations in art. New York, NY: International University Press.
12. Kühnel, J., Bledow, R., & Kiefer, M. (2022). There is a time to be creative: The alignment between chronotype and time of day. Academy of management Journal, 65(1), 218-247.
13. Mumford, M. D., & Gustafson, S. B. (1988). Creativity syndrome: Integration, application, and innovation. Psychological Bulletin, 103, 27–43. doi:10.1037/0033-2909.103.1.27
14. Roenneberg, T., Wirz-Justice, A., & Merrow, M. (2003). Life between clocks: daily temporal patterns of human chronotypes. Journal of biological rhythms, 18(1), 80-90.
15. Walia, C. (2019). A dynamic definition of creativity. Creativity Research Journal, 31(3), 237-247.
16. Ward, T. B., Smith, S. M., & Finke, R. A. (1999). Creative cognition. In R. J. Sternberg (Ed.), Handbook of creativity (pp. 189–212). Cambridge, England: Cambridge University Press.
17. Wolfson, A. R., Carskadon, M. A., Acebo, C., Seifer, R., Fallone, G., Labyak, S. E., & Martin, J. L. (2003). Evidence for the validity of a sleep habits survey for adolescents. Sleep, 26(2), 213-216.