Εξερεύνηση Προηγούμενων Ψυχοθεραπειών

Ακρόαση άρθρου......

Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι ακρογωνιαίο λίθο σε μια θεραπευτική σχέση αποτελεί η ενδελεχής διερεύνηση των προηγούμενων ψυχοθεραπειών του θεραπευομένου/ης από το θεραπευτή/τρια. Εντούτοις, σύμφωνα με τον Yalom, οι περιγραφές της επιτυχημενης ή αποτυχημένης προγενέστερης θεραπείας είναι καθόλα "δυναμικές", υπό την έννοια ότι τροποποιούνται με την ίδια λογική που αλλάζει η άποψη των ασθενών για γεγονότα του παρελθόντος τους.

Το ντιβάνι του E-Psychology παρουσιάζει τις απόψεις και των θεραπευτών/τριών και Ειδικών Επιστημόνων Ψυχικής Υγείας, συνεργατών μας σχετικά με την εν λόγω θεματολογία:

Δήμητρα Τσώλα Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια Συνεργάτιδα "Animus Corpus":

"Οι πληροφορίες που συλλέγω ρωτώντας για προηγούμενες ψυχοθεραπείες αποτελούν σημαντική πηγή πολλών θεμάτων σχετικά με τους θεραπευόμενούς μου. Όπως για ποιό λόγο αναζήτησαν βοήθεια τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, τι ήταν εποικοδομητικό γι’ αυτούς, τι ήταν αυτό που δεν τους βοήθησε. Εκτός από το κίνητρο, καταλαβαίνω ποιά είναι η δέσμευσή τους για την ψυχοθεραπεία, για την ανάληψη προσωπικής ευθύνης. Ακόμα και η συνειδητή επιλογή άντρα θεραπευτή ή γυναίκας θεραπεύτριας φανερώνει κάποιες ψυχολογικές ανάγκες οι οποίες με βοηθούν να κατανοήσω καλύτερα τις ευάλωτες πτυχές της προσωπικότητάς τους. Η κατανόηση της προηγούμενης θεραπευτικής συνθήκης – γιατί σταμάτησαν τη θεραπεία, τυχόν λάθη του θεραπευτή, πως τους φάνηκε η θεραπευτική προσέγγιση ή πως ανταποκρίθηκαν στις παρεμβάσεις – με βοηθά να αποφύγω εμπειρίες που αποδείχτηκαν ακατάλληλες και να αξιολογήσω ποιό θα ήταν ένα καλό θεραπευτικό πλαίσιο".

Κουτελιά Αγγελική Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια:

"Κατά τη λήψη του ιστορικού, στις πρώτες συνεδρίες, ένα σημαντικό ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι κατά πόσο έχουν υπάρξει και άλλες φορές που ο θεραπευόμενος έχει μπει στη διαδικασία της ψυχοθεραπείας. Σε ποιά χρονική περίοδο της ζωής του ξεκίνησε η θεραπεία, πόσο διήρκησε, για ποιό λόγo διεκόπη, είναι ερωτήματα που οφείλουμε να διερευνήσουμε. Καταρχάς, μας δίνουν πληροφορίες για καίρια περιστατικά στη ζωή του θεραπευομένου. Η έναρξη θεραπείας πολλές φορές συνδέεται με την προσπάθεια διαχείρισης δυσφορικών συναισθημάτων που προκλήθηκαν από προβληματικές καταστάσεις και δυσκολίες στη ζωή του θεραπευόμενου. Από τη μια, η αναφορά σε προηγούμενη θεραπεία βοηθάει στο να ειπωθεί το τραυματικό συμβάν, που μπορεί να ήταν δύσκολο να αναφερθεί από το θεραπευόμενο, ειδικά στην αρχή της θεραπείας. Από την άλλη, γνωστοποιείται στο θεραπευτή ο τρόπος που έχει την τάση να φροντίζει τον εαυτό του ο θεραπευόμενος.

Διαφέρει η περίπτωση ενός ανθρώπου που επέλεξε θεραπεία ως μέσο αυτογνωσίας και αυτού που ξεκίνησε θεραπεία για να ανταπεξέλθει σε μια περίοδο έντονης συμπτωματολογίας (πχ αϋπνίες, αυξημένο άγχος, αποδιοργάνωση, ιδέες αυτομομφής κτλ). Το ιστορικό της ψυχοθεραπείας του θεραπευόμενου μπορεί να αποτελέσει δείκτη της πορείας της θεραπείας του στο εδώ και τώρα. Πχ η περίπτωση ενός θεραπευόμενου που έχει ξεκινήσει πολλές φορές θεραπεία και που σύντομα τη διακόπτει, ίσως είναι ένδειξη της σύντομης πορείας της τωρινής θεραπείας και ενδεχομένως ο θεραπευτής να βοηθηθεί από αυτή τη πληροφορία, εστιάζοντας στο χτίσιμο της θεραπευτικής σχέσης.

Εξίσου χρήσιμη είναι η αξιολόγηση των προηγούμενων θεραπευτών από τον θεραπευόμενο. Είναι αναφορές που θα έρθουν και στην παρούσα θεραπεία και θα προβληθούν και στον τωρινό θεραπευτή, εφόσον δεν πρόλαβαν να λυθούν στην προηγούμενη. Μας γνωστοποιούν το πώς σκέφτεται ο θεραπευόμενος τους σημαντικούς άλλους. Πχ αν ο θεραπευόμενος αισθάνθηκε να προσβάλλεται από τον προηγούμενο θεραπευτή του και επέλεξε να διακόψει τη θεραπεία είναι χρήσιμο να διερευνήσουμε πώς νοηματοδοτεί την προσβολή, τι σημαίνει να προσβάλλεται από τους σημαντικούς άλλους, τι είναι αυτό που δεν άντεξε και επέλεξε να απομακρυνθεί, πού αλλού στο παρελθόν του έχει βιώσει να προσβάλλεται. Μας βοηθάει να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας την ευαισθησία του θεραπευόμενου στην προσβολή, να τσεκάρουμε αν νιώθει προσβεβλημένος και να περιμένουμε ότι μπορεί να συμβεί το ίδιο μεταξύ μας, προσπαθώντας αυτή τη φορά να βοηθήσουμε τον θεραπευόμενο να αντέξει τη προσβολή χωρίς να οδηγήσει τον εαυτό του σε φυγή.

Δεν έχει κανένα νόημα να μπούμε στη διαδικασία σύγκρισης με προηγούμενους θεραπευτές. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε ο θεραπευόμενος έχει καταφέρει να μας αποπροσανατολίσει από σημαντικά ζητήματά του προς επίλυση ή μας έχει οδηγήσει σε μια γνώριμη για τον ίδιο διαδικασία ανταγωνισμού, την οποία είναι χρήσιμο να διερευνήσουμε. Αν πχ στη σύγκριση με προηγούμενο θεραπευτή μας εκθειάζει, είναι μια ωφέλιμη πληροφορία για εμάς, καθώς μας βοηθάει να διερευνήσουμε το λόγο που ο θεραπευόμενος έχει ανάγκη να εκθειάζει το θεραπευτή του και κατ΄επέκταση τους σημαντικούς άλλους στη ζωή του. Ουσιαστικά, οι πληροφορίες των παρελθοντικών θεραπευτικών διαδικασιών εμπλουτίζουν με δεδομένα προς διερεύνηση την παρούσα θεραπεία και λειτουργούν σαν συναγερμοί για διαδικασίες που θα επαναληφθούν στο εδώ και τώρα".

Πέτρος Θεοδώρου, ψυχοθεραπευτής, μέλος της E.A.G.T., PSP:

"Η ιστορία του θεραπευόμενου είναι ασφαλώς σημαντική. Η ανοησία ότι μεθοδολογίες που εστιάζουν στο εδώ και τώρα (όπως η Gestalt) δεν καταπιάνονται με το παρελθόν είναι μία κλασική “λαϊκίστικη” παρανόηση. Το εδώ και τώρα αφορά τη ζωντανή, άμεση διαδικασία της θεραπευτικής πράξης και συνάντησης, ασχέτως θέματος. Είναι η θέση θέασης οποιουδήποτε βιώματος, περασμένου ή μελλοντικού.   Όπως και να το κάνουμε είμαστε και η ιστορία μας, οι εμπειρίες μας, έτσι κι αλλιώς. Πόσο μάλλον, όταν πρόκειται για την προηγούμενη εμπειρία στην ίδια την θεραπευτική διαδικασία. Δεν ρωτά απαραιτήτως ο γυμναστής “γυμνάστηκες ποτέ; πότε; πώς;”

Εκτός αυτού, μπορεί ο θεραπευόμενος να είναι χειριστικός στον ίδιο του τον εαυτό και να προβάλλει στους θεραπευτές που αλλάζει σαν τα πουκάμισα, διάφορα δικά του μοντέλα αποκρίσεων στη ζωή, προβολές, επαναλαμβανόμενα σενάρια κλπ.  Το πώς θα δουλέψω την προηγούμενη εμπειρία ενός θεραπευόμενου, εννοείται ότι εξαρτάται από το ποια είναι και πώς τη φέρνει στη διαδικασία.

Επίσης, εννοείται πως δεν παίρνω προσωπικά τίποτα - ούτε θριαμβολογώ ούτε νιώθω κακός ή ανάξιος θεραπευτής. Γι’ αυτό άλλωστε, για να διαχειρίζεται τέτοιες καταστάσεις, είναι αυτονόητο πως ένας θεραπευτής πρέπει να έχει πίσω του μακρόχρονη θεραπεία. Και γι’ αυτό, επίσης, ο ψυχοθεραπευτής είναι κάτι τελείως διαφορετικό από τον ψυχολόγο και τον ψυχίατρο, όταν δεν έχουν ψυχοθεραπευτική εκπαίδευση. 

Φυσικά και έχει τύχει συχνά η σύγκριση, είτε αρνητική είτε θετική για μένα - είναι αναμενόμενο και ταυτοχρόνως μία θαυμάσια κυριολεκτικά ευκαιρία να βαθύνει η θεραπευτική σχέση. Δεν απολογούμαι ποτέ για τίποτα ούτε και κακολογώ. Ξέρω τα όριά μου και το τι κάνω και ταυτοχρόνως είμαι πρόθυμος να μαθαίνω για μία συγκεκριμένη θεραπευτική διαδικασία εισπράττοντας με σεβασμό τη φαινομενολογική πραγματικότητα του θεραπευόμενου. Μία φορά, από τα παράπονα και τις συγκρίσεις, κατάλαβα πως ενώ όλα γινόταν “καλά και σωστά”, κάτι σημαντικό συνέβαινε με τον τόνο μου που επιδρούσε ανασταλτικά στον θεραπευόμενο! Το συζήτησα, κι έγινε σκαλοπάτι για μεγάλες αλλαγές.  Παίρνω, όμως, ανοιχτά θέση σε εμφανείς περιπτώσεις τσαρλατάνων που εκμεταλλεύονται φανερά τον κόσμο χωρίς να είναι καν ψυχοθεραπευτές - εκεί επικρίνω ευρύτερα για να προστατεύσω το επάγγελμα, για να είμαι έντιμος σε μία άθλια εμπορευματοποίηση του χώρου και για να παίρνω την ευθύνη μου στη στάση μου στα πράγματα και στον άνθρωπο απέναντί μου".

Αντωνία Αντωνά Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια PgDip:

"Συνηθίζεται κάποιος που θα έρθει για ψυχοθεραπεία να εκφράσει σχετικά άμεσα τις προηγούμενες του θεραπευτικές του εμπειρίες και αυτό είναι ευπρόσδεκτο. Ο λόγος είναι ότι μπορεί ο θεραπευτής να ανακαλύψει μοτίβα συμπεριφοράς αλλά και ενδείξεις αυτοεικόνας μέσα από τέτοιες αποκαλύψεις, φυσικά και σε συνδυασμό με λοιπές πληροφορίες που θα λάβει κατά τη διάρκεια της θεραπείας.

Είναι συχνό φαινόμενο ένας θεραπευόμενος να παρουσιάσει παράπονο από κάποιο προηγούμενο θεραπευτή, λέγοντας για παράδειγμα πως δεν τον βοήθησε. Ενώ κάτι τέτοιο φυσικά είναι πιθανό, αφού δεν ταιριάζουν όλες οι προσεγγίσεις σε κάποιον ή όλοι οι άνθρωποι μεταξύ τους, είναι πολύ σημαντικό ο υφιστάμενος θεραπευτής να παραμείνει ουδέτερος και να αποφύγει να συμμετάσχει σε κάποια κριτική του συναδέλφου, ειδικά εφόσον δε γνωρίζει και τις δύο πλευρές της ιστορίας.

Είναι επίσης βασικό να μη μπει συνειδητά ή ασυνείδητα ο θεραπευτής σε μία διαδικασία απόδειξης ότι είναι καλύτερος ή πιο επαρκής από τον προηγούμενο, πράγμα που ενδεχομένως να αποτελεί μία ασυνείδητη επιθυμία του θεραπευόμενου που φέρνει ένα τέτοιο ζήτημα. Ακόμα πιο σημαντικό, όμως, είναι να προτρέψει τον θεραπευόμενο να δει το δικό του μερίδιο ευθύνης στη θεραπευτική σχέση - την προηγούμενη καθώς και την υφιστάμενη. Για παράδειγμα, πόσο αποτελεσματική μπορεί να είναι η θεραπεία αν ο θεραπευόμενος ακυρώνει διαρκώς ραντεβού ή αργεί συχνά στις συνεδρίες του; Τι λένε για τη δική του ικανότητα συσχέτισης οι όποιες συμπεριφορές επιστρατεύει κάποιος στη θεραπευτική συμμαχία, η οποία είναι μία επέκταση των υπόλοιπων διαπροσωπικών του σχέσεων;

Συνεπως, ναι, αναζητώ πληροφορίες για προηγούμενες θεραπευτικές σχέσεις από τους θεραπευόμενους, κυρίως σαν ένα τρόπο να ανακαλύψω μοτίβα συμπεριφορών και να δουλέψω με τον θεραπευόμενο προς την ανάληψη ευθυνών και τελικά της αλλαγής αυτών των μοτίβων."

Αναστασία Φουρτάκα Ψυχολόγος -Ψυχοθεραπεύτρια:

"Είναι σημαντικό για το θεραπευτή να γνωρίζει τις αιτίες για τις οποίες ζήτησε βοήθεια ο θεραπευόμενος από ένα άλλον θεραπευτή. Επίσης, είναι σημαντικό να γνωρίζει ο θεραπευτής τι συναισθήματα του έχει αφήσει μια παλιότερη θεραπευτική εμπειρία και σε κάποιες περιπτώσεις την προσέγγιση που ακολουθούσε ο προηγούμενος θεραπευτής καθώς κάποιοι θεραπευόμενοι εκφράζουν την απογοητευσή τους επειδή ένιωθαν ότι δεν τους ταιριάζει το θεραπευτικό μοντέλο το οποίο ακολουθούσε ο προηγούμενος θεραπευτής. Απο εκεί και έπειτα, η νέα θεραπευτική "συνεργασία" αποτελεί και μία νέα θεραπευτική σχέση  και μόνο σε αυτή πρέπει να δοθεί σημασία. 

Στο θεραπευτικό πλαίσιο συμβαίνει οι θεραπευόμενοι να έχουν επισκεφτεί κάποιον ειδικό παλιότερα. Το θέμα της σύγκρισης συμβαίνει και χρησιμοποιείται είτε θετικά είτε αρνητικά απο το θεραπευόμενο, ανάλογα με τα συναισθήματα και τις προσωπικές δυσκολίες του θεραπευόμενου. Σε κάθε περίπτωση, ακούω τις σκέψεις και τα συναισθήματα του θεραπευόμενου και γίνεται προσπάθεια για περισσότερη διερεύνηση του ζητήματος. Τι δείχνει η ανάγκη του θεραπευόμενου να μειώσει τον θεραπευτή του; Τι εκφράζει η επιθυμία του θεραπευόμενου να εκθειάσει τον προηγούμενη θεραπευτή του; Σε ποιο βαθμό ο θεραπευόμενος επιθυμεί να εμπλακεί σε μία νέα θεραπευτική διαδικασία και να εμπιστευτεί έναν νέο θεραπευτή; Γενικότερα, απαιτείται διερεύνηση μιας τέτοιας αναφοράς. 

Καταληκτικά, αυτή η αναφορά θεωρείται παραγωγική, αν και εφόσον ο θεραπευόμενος εκφράζει την ανάγκη του να μοιραστεί με το  θεραπευτή του αυτό το θέμα. Το βασικότερο όλων είναι ο νέος θεραπευτής να γνωρίζει ένα πιθανό ιστορικό ψυχολογικών δυσκολιών και τους λόγους που ζήτησε βοήθεια απο κάποιον ειδικό στο παρελθόν. Οποιαδήποτε άλλη αναφορά σχετίζεται με την προηγουμενη θεραπεία αφορά την επιθυμία του θεραπευόνου να συζητήσει το συγκεκεριμένο θέμα όπως θα συζητούσε οποιοδήποτε άλλο θέμα της ζωής του. Ο θεραπευτής δεν χρειάζεται να παίρνει προσωπικά τετοιες αναφορές και ούτε να νιώθει μειονεκτικά, καθώς μία βασική αρχή στην ψυχοθεραπεία ειναι η μοναδικότητα του ατόμου. Έτσι, κάθε θεραπευόμενος είναι μοναδικός όπως και κάθε θεραπευτής είναι εξίσου μοναδικός. Μία αναφορά-σύγκριση λοιπόν στη διάρκεια της θεραπείας δίνει τροφή για συζητήση στο θέμα της μοναδικότητας του ατόμου".

Σαραφίδου Σύλβα Ψυχολόγος:

"Είναι καλό και βοηθητικό να γνωρίζουμε τις προηγούμενες θεραπείες του ατόμου. Έτσι, μπορούμε να εξερευνήσουμε τι βοήθησε και τι όχι και να δομήσουμε την δική μας παρέμβαση ανάλογα. Η σύγκριση με παλαιότερες θεραπείες δεν είναι κακή, μπορεί να αποτελέσει πηγή πληροφόρησης και νέων ιδεών για τον θεραπευτή. Ιδιαίτερα στο κομμάτι των νευροψυχιατρικών παθήσεων, οι προηγούμενες θεραπείες μπορούν να δείξουν τι πήγε καλά και τι όχι. Μπορούμε να ακούμε θετικές συγκρίσεις ή προτάσεις από τους θεραπευόμενους και να μην το αντιλαμβανόμαστε ως κάτι απειλητικό για το εδώ και τώρα της θεραπείας, και χωρίς να καθοριζόμαστε από τις απόψεις του θεραπευόμενου αποκλειστικά".

Αντιγόνη Γαρυφαλλάκη Ψυχολόγος, MEd. Ειδικευόμενη στην Οικογενειακή Συστημική Θεραπεία:

"Οι προηγούμενες συνεργασίες του θεραπευόμενου με ειδικούς ψυχικής υγεία αφορούν σε ένα σημαντικό κομμάτι του ιστορικού και σίγουρα λαμβάνει αρκετό χώρο στις πρώτες συναντήσεις. Είναι σημαντικό για μένα να γνωρίζω εάν ο θεραπευόμενος έρχεται πρώτη φορά σε επαφή με την ψυχοθεραπεία, εάν έχει ζητήσει βοήθεια και στο παρελθόν, τί είδους βοήθεια ζήτησε (σε δημόσιο κοινοτικό πλαίσιο, νοσοκομείο, διαγνωστική υπηρεσία, ιδιώτη ψυχοθεραπευτή, κλπ), πόσο διάστημα έμεινε στη συνεργασία αυτή, για ποιο λόγο και κάτω από ποιές συνθήκες έληξε εκείνη η συνεργασία και τί αποκόμισε από αυτήν.

Όλες αυτές οι πληροφορίες είναι πολύτιμες τόσο στο διαγνωστικό μέρος*, όσο και στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο θεραπευόμενος μπαίνει στη θεραπευτική σχέση. Τί προσδοκίες έχει, αλλά και κατα πόσο δεσμεύεται σε μία -κατα κανόνα- μακροπρόθεσμη σχέση, όπως είναι η θεραπευτική. Για παράδειγμα, ένας θεραπευόμενος που εναλλάσσει θεραπευτές σε μικρά χρονικά διαστήματα χωρίς να μπορεί να νοηματοδοτήσει τις αλλαγές αυτές, διαφοροποιείται σημαντικά από έναν θεραπευόμενο που άλλαξε θεραπευτή για πρακτικούς λόγους και από έναν τρίτο θεραπευόμενο που έρχεται αρκετά αμφιθυμικός, καθώς δεν έχει συνεργαστεί ποτέ με ειδικό ψυχικής υγείας. Προκειμένου η συζήτηση αναφορικά με τον προηγούμενο θεραπευτή να είναι μία «παραγωγική και γόνιμη» διαδικασία προς όφελος του θεραπευόμενου και της θεραπευτικής σχέσης, οφείλει να γίνει στο διερευνητικό πλαίσιο που ανέφερα προηγουμένως.

Είναι πολύ σημαντικό, ο θεραπευτής να προστατεύσει τον εαυτό του από την ενδεχόμενη τριγωνοποίηση, που ίσως επιχειρήσει ο θεραπευόμενος, μένοντας σταθερά οριοθετημένος και παρέχοντας στον θεραπευόμενο την ευκαιρία να επεξεργαστεί την απόπειρα τριγωνοποίησης.

Επιπλέον, στις περιπτώσεις που ο θεραπευτής αντιληφθεί τον θεραπευόμενο να κινείται στο δίπολο εξιδανίκευσης-υποτίμησης για τον προηγούμενο θεραπευτή, θα ήταν χρήσιμο να αναζητήσει και άλλες περιπτώσεις στην αφήγηση του θεραπευόμενου που εμπλέκεται στο δίπολο αυτό, ενώ παράλληλα στο εδώ και τώρα της συνεδρίας να το καθρεφτίσει στο θεραπευόμενο.

Όλα τα παραπάνω αποτελούν πολύτιμο υλικό για τον θεραπευτή που τον βοηθούν να φτιάξει το παζλ της ιστορίας του θεραπευόμενου, να κατανοήσει τον τρόπο που σχετίζεται με τους άλλους, ενώ παράλληλα αποτελεί και γόνιμο έδαφος, ώστε ο θεραπευόμενος να επεξεργαστεί και να νοηματοδοτήσει προηγούμενες θεραπευτικές συνεργασίες.

*Τον όρο «διαγνωστικό» δεν το χρησιμοποιώ εδώ με την στενή ψυχιατρική έννοια, αντίθετα για τον ψυχολόγο-ψυχοθεραπευτή η διάγνωση αφορά περισσότερο στην αδρή κατανόηση του τύπου προσωπικότητας, στοιχεία της οποίας μπορεί να εμφανίζει ο θεραπευόμενος.