Οι αμυντικές στρατηγικές του πληγωμένου εσωτερικού παιδιού στην ενήλικη ζωή

Ακρόαση άρθρου......

Όταν πιστεύουμε ακράδαντα στα βιώματα που είναι χαραγμένα στην ψυχή μας, όταν δηλαδή ταυτιζόμαστε ασυναίσθητα -και ως εκ τούτου πλήρως- με το σκοτεινό - πληγωμένο παιδί μας, τότε προσπαθούμε να το απωθήσουμε ή να συμπεριφερόμαστε κατά τέτοιον τρόπο ώστε να μην αντιλαμβανόμαστε τις αρνητικές πεποιθήσεις του.

Και, κυρίως, κάνουμε τα πάντα για να μην καταλάβουν οι άλλοι πόσο ανεπαρκείς αισθανόμαστε στην πραγματικότητα. Έτσι, αναπτύσσουμε τις λεγόμενες αμυντικές στρατηγικές, για να προστατευτούμε από τα αρνητικά συναισθήματα και τις αρνητικές σκέψεις του σκοτεινού παιδιού. Πολλές από αυτές τις αμυντικές στρατηγικές τις έχουμε αναπτύξει από παιδιά, ενώ άλλες έρχονται να προστεθούν αργότερα, στην ενήλικη ζωή μας, όπως για παράδειγμα η καταφυγή στην εξάρτηση.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι συνήθως έχουμε μέσα μας πολυάριθμες πεποιθήσεις, οι οποίες απορρέουν από τη ματαίωση ορισμένων από τις τέσσερις βασικές ψυχολογικές ανάγκες.

Συνεπώς, οι περισσότεροι άνθρωποι διαθέτουν και περισσότερες αμυντικές στρατηγικές.

Οι πιο πολλές αμυντικές στρατηγικές εκδηλώνονται στο επίπεδο της συμπεριφοράς, εκφράζονται δηλαδή μέσα από τις πράξεις μας.

Ματαίωση ανάγκης για αίσθηση αξίας: Είμαι ανεπαρκής

Όταν, για παράδειγμα, κάποιος έχει ενδόμυχα την πεποίθηση «Είμαι ανεπαρκής!», τότε ή θα κάνει (ασυνείδητα) τα πάντα για να αποδυναμώσει την πεποίθησή του ή, αν έχει παραιτηθεί θα κάνει (ασυνείδητα) τα πάντα για να την επιβεβαιώσει. Μια τυπική στρατηγική που αποσκοπεί στην αποδυνάμωση της συγκεκριμένης πεποίθησης (και παρόμοιων πεποιθήσεων, οι οποίες πλήττουν άμεσα την αυτοεκτίμηση) είναι, για παράδειγμα, η τελειομανία.

Σε σπάνιες περιπτώσεις η τελειομανία οφείλεται στο πάθος του ατόμου για μια συγκεκριμένη δραστηριότητα. Τις περισσότερες φορές γεννιέται από τον ενδόμυχο φόβο της αποτυχίας και της απόρριψης. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που, εξαιτίας των αρνητικών πεποιθήσεών τους, καταβάλλουν τιτάνιες προσπάθειες να κάνουν τα πάντα τέλεια.

Τα λάθη και οι αποτυχίες πυροδοτούν μέσα τους το αίσθημα της ντροπής -επιβεβαιώνουν, άλλωστε, με τον πιο τρανταχτό τρόπο την υπολαμβανόμενη ανεπάρκειά τους. Άλλοι, πάλι, αντιδρούν με παραίτηση. Οι άνθρωποι αυτοί θεωρούν, με βάση τις εμπειρίες της παιδικής τους ηλικίας, πως, ούτως ή άλλως, δεν έχει νόημα να κοπιάζουν. Έτσι, επιβεβαιώνουν διαρκώς στον εαυτό τους ότι οι πεποιθήσεις τους είναι σωστές.

Στην προσωπική τους ζωή συμπεριφέρονται με τέτοιον τρόπο, ώστε οι σχέσεις τους να αποτυγχάνουν, ενώ στην επαγγελματική τους ζωή σαμποτάρουν οι ίδιοι την επιτυχία τους. Επιλέγουν, για παράδειγμα, ακατάλληλους συντρόφους ή συμπεριφέρονται τόσο ανυπόφορα, που ο σύντροφός τους αδυνατεί να τους αντέξει.

Στη δουλειά τους, από τον φόβο της αποτυχίας, δεν ασχολούνται με τα σημαντικά, αλλά χάνονται μονίμως στις λεπτομέρειες. Ή αφήνουν σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτες τις πραγματικές ικανότητές τους, από φόβο ότι δεν θα τα καταφέρουν.

Ορισμένοι, πάλι, έχουν υιοθετήσει ως αμυντική στρατηγική τον ναρκισσισμό. Προσπαθούν, δηλαδή, να αντισταθμίσουν το υπερβολικά ασταθές πληγωμένο - σκοτεινό παιδί τους με μια ιδιαίτερα αυτάρεσκη συμπεριφορά, σε μια προσπάθεια να αποδείξουν στον εαυτό τους και στους άλλους ότι είναι οι καλύτεροι.

Ματαίωση ανάγκης για αυτομία και έλεγχο: Είμαι ανήμπορος

Αν ένα παιδί έχει βιώσει ιδιαίτερη ματαίωση της ανάγκης του για αυτονομία και έλεγχο, τότε ενδέχεται να έχει αναπτύξει πεποιθήσεις όπως «Βρίσκομαι στο έλεός σου» ή «Είμαι ανήμπορος».

Προκειμένου, λοιπόν, να τις απωθήσει, θα μπορούσε ως ενήλικας να αναπτύξει εμμονή με τον έλεγχο και αξουσιομανία, γιατί το παιδί μέσα του φοβάται διαρκώς ότι θα βρεθεί σε μειονεκτική θέση. Όσοι έχουν κυριαρχικές τάσεις θέλουν πάντα να έχουν το πάνω χέρι - στη συζήτηση, στη δουλειά τους, στη σχέση τους.

Αρκετοί υποφέρουν από φόβο δέσμευσης, επειδή το παιδί μέσα τους θεωρεί ότι η εγγύτητα το εκθέτει σε κίνδυνο. Αποφεύγουν εντελώς τις ερωτικές σχέσεις ή, έπειτα από στιγμές εγγύτητας, αποστασιοποιούνται ξανά από τον σύντροφό τους.

Αν το σκοτεινό εσωτερικό παιδί τους έχει ήδη παραιτηθεί, τότε δένεται με ανθρώπους που θεωρεί ισχυρούς και κυρίαρχους, στους οποίους υποτάσσεται οικειοθελώς. Επαναλαμβάνει δηλαδή, τις οδυνηρές εμπειρίες που βίωσε με τουλάχιστον έναν από τους γονείς του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι γυναίκες που δένονται με έναν άντρα που τις εξουσιάζει ή ακόμα και τις κακοποιεί. Ή οι άντρες που υποτάσσονται σε μια δεσποτική σύζυγο.

Ματαίωση ανάγκης για σύνδεση: Είμαι μόνος μου

Αν, αντιθέτως, ένα παιδί έχει νιώσει να ματαιώνεται η ανάγκη του για σύνδεση, με αποτέλεσμα να διαμορφώσει την πεποίθηση «Είμαι μόνος μου!», τότε θα μπορούσε να υιοθετήσει ως αμυντική στρατηγική μια συμπεριφορά έντονης προσκόλλησης.

Στην περίπτωση αυτή προσπαθεί διαρκώς να αποφεύγει τις εντάσεις και τις προστριβές, για να μη θέσει σε κίνδυνο τη σύνδεσή του με τους άλλους ανθρώπους. Ίσως, πάλι, το σκοτεινό παιδί του έχει μάθει να αντιμετωπίζει τον φόβο της απόρριψης αποφεύγοντας εντελώς τις στενές σχέσεις, με σύνθημα τη ρήση «Δεν μπορείς να χάσεις κάτι που δεν έχεις». Έτσι διατηρεί τον έλεγχο της κατάστασης. Στην περίπτωση αυτή, το σκοτεινό παιδί έχει μάθει ότι η μοναξιά είναι η ασφαλέστερη επιλογή.

Ματαίωση ανάγκης για απόλαυση: Δεν επιτρέπεται να απολαμβάνω

Μια πεποίθηση, που ανάγεται στη βασική ψυχολογική ανάγκη για απόλαυση, θα μπορούσε να αποτελεί η φράση: «Δεν επιτρέπεται να απολαμβάνω!».

Συχνά, οι άνθρωποι που έχουν τη συγκεκριμένη πεποίθηση προστεύουν τον εαυτό τους καταφεύγοντας στην εργασιομανία, γιατί δεν ξέρουν τι να κάνουν με τον ελεύθερο χρόνο τους. Ορισμένοι ακολουθούν καταναγκαστικές τελετουργίες και επιδεικνύουν ακραία αυτοπειθαρχία. Άλλοι, αντιθέτως, αντισταθμίζουν τις εμπειρίες της παιδικής τους ηλικίας καταφεύγοντας στην άμετρη και άκριτη κατανάλωση. Τους λείπει η πειθαρχία, και συχνά γίνονται έρμαιο των παρορμήσεών τους.

Αυτά ήταν μερικά μόνο παραδείγματα, για να εξηγήσουμε πώς λειτουργούν σε γενικές γραμμές οι αμυντικές στρατηγικές. Σε ένα ιεραρχικά ανώτερο επίπεδο, οι στρατηγικές αυτές μπορούν να διακριθούν σε προσαρμογή, απόσυρση ή υπεραντιστάθμιση.

Αμυντικές στρατηγικές και εσωτερικό παιδί

Οι αμυντικές στρατηγικές και οι πεποιθήσεις δεν αντιστοιχίζονται απαραιτήτως μία προς μία, όπως προσπάθησα να κάνω στα παραπάνω παραδείγματα.

Έτσι, η ίδια πεποίθηση, για παράδειγμα, «Είμαι ασήμαντος», μπορεί να προκύψει από τη ματαίωση της ανάγκης για σύνδεση, για έλεγχο, για καταξίωση, αλλά και για απόλαυση.

Αντίστοιχα, μια αμυντική στρατηγική, όπως για παράδειγμα, η εξουσιομανία ή η τελειομανία, μπορεί να απορρέει από τη ματαίωση διαφορετικών βασικών αναγκών.

Κι επιπλέον, πολλές αμυντικές στρατηγικές εμφανίζουν αρκετά κοινά σημεία μεταξύ τους, όπως συμβαίνει με την τελειομανία και την εμμονή με τον έλεγχο ή με την αποφυγή των αντιπαραθέσεων και το σύνδρομο του καλού Σαμειρείτη.

Όπως είπαμε, οι αμυντικές στρατηγικές αποτελούν συνήθως την πραγματική αιτία των προβλημάτων μας.

Όταν κάποιος έχει την πεποίθηση «Δεν είμαι αγαπητός», και γι'αυτό αποτραβιέται από τους άλλους ανθρώπους και αποφεύγει τις στενές σχέσεις, το πραγματικό πρόβλημα του είναι η μοναξιά που απορρέει από την απόσυρσή του.

Αν, αντιθέτως, διατηρούσε την επαφή του με τους άλλους και τους εξηγούσε ότι νιώθει μη αγαπητός, τότε δεν θα βίωνε μοναξιά αλλά σύνδεση.

Συνεπώς, δεν είναι οι ίδιες οι αρνητικές πεποιθήσεις μας που επιβαρύνουν τις σχέσεις μας και τη ζωή μας, αλλά οι αμυντικές στρατηγικές που επιλέγουμε ως αντίδοτο στις πεποιθήσεις μας.

Άρα, σε τελική ανάλυση, τα περισσότερα προβλήματά μας απορρέουν από την αυτοπροστασία μας.

Είναι πολύ σημαντικό να εκτιμήσεις και να αξιολογήσεις τις αμυντικές στρατηγικές σου, οι οποίες στην παιδική σου ηλικία ήταν λειτουργικές και εύλογες. Όταν ήσουν παιδί, τις χρησιμοποιούσες για να προσαρμοστείς όσο καλύτερα μπορούσες στις επιθυμίες των γονιών σου. Ή για να επαναστατήσεις εναντίον τους - και θα είχες ασφαλώς τους λόγους σου γι' αυτό.

Αλλά εξακολουθείς και σήμερα να καταβάλλεις επίμονες προσπάθειες να τα βγάλεις πέρα με τον εαυτό σου και τους άλλους χρησιμοποιώντας τις αμυντικές στρατηγικές σου. Κι αυτές οι προσπάθειες θα πρέπει να σου αναγνωρισοτύν.

Μόνο που υπάρχει ένα μικρό πρόβλημα: Το σκοτεινό-πληγωμένο παιδί μέσα σου δεν έχει αντιληφθεί ότι πλέον έχετε μεγαλώσει. Εξακολουθεί να ζει σε μια παρελθούσα πραγματικότητα. Αλλά η αλήθεια είναι πως πλέον είστε ελεύθεροι -το σκοτεινό παιδί μέσα σου και το Ενήλικο Εγώ σου- και μπορείτε να φροντίσετε μια χαρά τον εαυτό σας. Δεν είστε πια εξαρτημένοι από τη μαμά και τον μπαμπά.

Ένας ενήλικας έχει στη διάθεσή του πολύ πιο αποτελεσματικούς τρόπους να αμυνθεί και να υψώσει το ανάστημά του. Δεν χρειάζεται τις αμυντικές στρατηγικές.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Το παιδί που κρύβουμε μέσα μας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα