Μπορεί ο θεραπευτής να μοιράζεται προσωπικές του πληροφορίες μαζί μου; Η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή στη θεραπευτική διαδικασία

Ακρόαση άρθρου......

Η θεραπευτική διαδικασία περιέχει μια σειρά από ικανότητες και δεξιότητες του θεραπευτή, με σκοπό την πιο αποτελεσματική παροχή βοήθειας προς τον θεραπευόμενο. Μερικές από αυτές είναι: η ενσυναίσθηση, η ενεργητική ακρόαση, η καλή χρήση αλλά και κατανόηση λεκτικών και μη λεκτικών μηνυμάτων, η αντανάκλαση και πολλά ακόμη. 

Εντός του πλαισίου θεραπείας, οι ψυχοθεραπευτές ακολουθούν κάποιους κανόνες δεοντολογίας και πλαισίου. Αυτοί, αναφέρονται σε μια ποικιλία ηθικών κυρίως ζητημάτων που μπορεί να αναδυθούν.

Για παράδειγμα, η ανωνυμία του πελάτη και η εχεμύθεια αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για μια επιτυχημένη θεραπευτική σχέση (η σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου).

Ωστόσο, αν ο θεραπευόμενος εκφράσει μελετημένη ερχόμενη απόπειρα αυτοκτονίας, ισχύει ακόμη η εχεμύθεια;

Μέσα στα ποικίλα δεοντολογικά ζητήματα που προκύπτουν (π.χ. αποδοχή δώρων από τον θεραπευόμενο, επάρκεια θεραπευτή και άλλα), οι οδηγίες για την πορεία που χρειάζεται να επιλέξει ένας θεραπευτής δεν είναι πάντα σαφείς. Εντός των θεμάτων δεοντολογίας, είναι και αυτό της αυτοαποκάλυψης.

Ενημερωθείτε για το διαδικτυακό σεμινάριο Εισαγωγή στην ψυχολογία από την πλατφόρμα του PSYVERSITY

Τι είναι αυτοαποκάλυψη;

Αυτοαποκάλυψη είναι μια διαδικασία επικοινωνίας, μέσω της οποίας, ένα άτομο αποκαλύπτει σε ένα άλλο πληροφορία ή πληροφορίες για τον εαυτό του. Οι πληροφορίες μιας αυτοαποκάλυψης μπορεί να περιλαμβάνουν σκέψεις, συναισθήματα, φιλοδοξίες, στόχους, αποτυχίες ή επιτυχίες, φόβους, όνειρα, τις αρεσκείες ή μη κάποιου.

Η αυτοαποκάλυψη δεν αφορά μόνο στα λεκτικά ερεθίσματα.

Τα ρούχα που φοράει κάποιος, η ύπαρξη (ή και όχι) τατουάζ ή μακιγιάζ, ο τρόπος ντυσίματος, η διαρρύθμιση του χώρου, οι φωτογραφίες αγαπημένων προσώπων και πολλά ακόμη αποτελούν επιπλέον πληροφορίες για την προσωπική ζωή, το στυλ, τον χαρακτήρα ή τις προτιμήσεις του θεραπευτή.

Η αυτοαποκάλυψη είναι μια έννοια που υπάρχει ευρύτερα στη ζωή και δεν αφορά μόνο στη θεραπεία.

Ωστόσο, μια θεραπευτική σχέση μπορεί τόσο να ωφεληθεί όσο και να πληγεί από κάποιες αυτοαποκαλύψεις. Όλες αυτές οι πληροφορίες παρέχονται στον θεραπευόμενο ήδη, χωρίς καν να μιλήσει ο θεραπευτής. Είναι θεμιτό να μοιραστεί κι άλλες; Πώς προστατεύεται έτσι η σχέση μεταξύ θεραπευόμενου και θεραπευτή;

Πότε αυτοαποκαλύπτουμε;

Οι έρευνες έχουν παρατηρήσει ότι είναι πιο πιθανό να αυτοαποκαλύψει κάποιος αν έχει δημιουργηθεί η κατάλληλη οικειότητα (πιθανότερο σε φίλους απ’ ότι σε γνωστούς), αν υπάρχει πιθανότητα επιβράβευσης (Μαμά, έκανα όλες τις δουλειές που είχες πει), αν το άτομο θέλει να μειωθεί η αβεβαιότητα, αν πρόκειται για ανταπόδοση (Αφού μου αυτοαποκαλύπτει ο άλλος, πρέπει κι εγώ) και αν το φύλλο είναι θηλυκό.

Συγκεκριμένα, οι γυναίκες αυτοαποκαλύπτουν πληροφορίες περισσότερο στους ανθρώπους που συμπαθούν, ενώ οι άντρες σε εκείνους που εμπιστεύονται. Διαπολιτισμικά, υπάρχουν έντονες διαφορές στον τρόπο, στο τι πληροφορία αποκαλύπτεται και πολλά ακόμη.

Οι Ψυχαναλυτικές θεραπείες διαφωνούν με οποιαδήποτε μορφή αυτοαποκάλυψης, καθώς αυτό θεωρείται ότι δυσχεραίνει ή καθοδηγεί την ύπαρξη μεταβίβασης και αντιμεταβίβασης. Αυτές οι δύο έννοιες είναι εξαιρετικά σημαντικές για όλες τις προσεγγίσεις. Από την άλλη μεριά, προσεγγίσεις άλλου χαρακτήρα θεωρούν την αυτοαποκάλυψη ως ένα σημαντικό εργαλείο.

Για παράδειγμα, η συνθετική προσέγγιση, χρησιμοποιεί εσκεμμένα, με προσεχτικό τρόπο την αυτοαποκάλυψη για να ενισχύσει τη θεραπευτική σχέση. Οι απόψεις για την αυτοαποκάλυψη διίστανται και στην έρευνά μου, εξέτασα ακριβώς αυτό.

Είναι τελικά θεμιτή ή όχι μια αυτοαποκάλυψη εντός του θεραπευτικού πλαισίου από τη μεριά του θεραπευτή;

Τα επίπεδα της αυτοαποκάλυψης

Η αυτοαποκάλυψη χωρίζεται σε δύο επίπεδα: Το πλάτος και το βάθος. Το πλάτος της πληροφορίας, εξετάζει την ποικιλία των θεμάτων που συζητούνται, ενώ το βάθος σχετίζεται με το είδος της πληροφορίας, αν είναι δηλαδή επιφανειακή, στενή, προσωπική ή πυρηνική. Χρειάζεται να σημειωθεί ότι η παντελής απουσία της αυτοαποκάλυψης, αποφέρει και λιγότερες ευκαιρίες για τη δημιουργία ισχυρών δεσμών. Φυσικά, στη θεραπευτική σχέση, χρειάζονται και τα όρια.

Αυτό που παρατηρείται είναι ότι οι θεραπευτές τείνουν να αυτοαποκαλύπτουν εντός και εκτός ορίων προσωπικές τους πληροφορίες.

Μια βασική δεοντολογική αρχή είναι ότι όλα εντός θεραπείας σκοπεύουν στο καλό του θεραπευόμενου, κάτι που μας οδηγεί στο ερώτημα: Είναι η αυτοαποκάλυψη κάτι καλό για τον θεραπευόμενο;

Μάλιστα, μελέτες δείχνουν ότι το 93,3% δηλώνει πως έχει αυτοαποκαλύψει πληροφορίες για τον εαυτό στη διάρκεια της καριέρας του, ενώ το 56,8% θεωρεί την αυτοαποκάλυψη μη δεοντολογική ή ανήθικη. Αυτό που είναι σημαντικό να αναφερθεί είναι ότι οι θεραπευτές πολλές φορές αυτοαποκαλύπτουν, αλλά ξεχνούν (όχι απαραίτητα εσκεμμένα) τα όρια.

Τα ποσοστά αυτοαποκάλυψης δείχνουν ότι 89,7% των θεραπευτών που συμμετείχαν στις έρευνες έχουν αυτοαποκαλύψει θυμό, το 56,5% έχουν κλάψει εν ώρα συνεδρίας για θέμα σχετικό με του πελάτη και 51,9% έχει εκφράσει απογοήτευση.

Ο θεραπευτής έχει μια πολύ ιδιαίτερη θέση απέναντι στον πελάτη του και οι γραμμές των ορίων είναι λεπτές.

Η οριοθέτηση είναι αρμοδιότητα του θεραπευτή, ανεξαρτήτως από ποια μεριά καταπατούνται τα όρια.

Εξάλλου, αν ο θεραπευτής μοιραστεί το θυμό του, ο θεραπευόμενος μπορεί να νιώσει ματαίωση, να βιώσει τον φόβο της απόρριψης, να επαναλαμβάνεται κάποιο μοτίβο της ζωής του και να νιώθει άβολα, να στερηθεί την άνεση που χρειάζεται για να μοιραστεί όλα αυτά που θέλει ή ακόμη και να τερματίσει τη θεραπεία.

Από την άλλη, όταν ο θεραπευτής κλαίει, μπορεί να δημιουργηθεί ο κίνδυνος ότι ο πελάτης θα πάρει τη θέση του θεραπευτή σε ένα επίπεδο ασυνείδητο. Άρα, ο θεραπευόμενος ενδέχεται να σπεύσει να τον «βοηθήσει» και τελικά να γίνει μια ανταλλαγή ρόλων. Ο θεραπευτής λοιπόν, χρειάζεται να προστατέψει το θεραπευόμενο από επώδυνα συναισθήματα και να μάθει να επεξεργάζεται επαρκώς τα δικά του συναισθήματα τόσο εκείνη τη στιγμή, όσο και μετέπειτα στη θεραπεία του.

Παράλληλα, αναμένεται ο θεραπευτής να έχει έναν επόπτη, ώστε να αναγνωρίζονται ή να αποφεύγονται τυχόν τέτοιες συμπεριφορές.

Αυτοαποκάλυψη εκτός ορίων

Για την αυτοαποκάλυψη έχουν σημειωθεί τόσο θετικές όσο και αρνητικές πτυχές. Ο θεραπευτής μπορεί να παραβιάσει τα όρια της θεραπείας ή του εκάστοτε θεραπευόμενου. Μπορεί επίσης να λειτουργήσει αποκλειστικά με τη λογική ή να γίνει εξαιρετικά συναισθηματικός.

Αν για παράδειγμα μια θεραπευόμενη έχει μόλις βιώσει μια αποβολή και η θεραπεύτριά της αποκαλύψει ότι είχε παρόμοια εμπειρία, ίσως αυξήσει την εμπιστοσύνη και δημιουργήσει πρότυπο συμπεριφοράς, ίσως όμως και να αποβεί εξαιρετικά επώδυνο. Η θεραπευόμενη μπορεί να αισθανθεί συναισθηματικό βάρος αλλά και να νιώσει ότι πρέπει να «σώσει» το θεραπευτή.

Όλα αυτά μπορούν να συμβούν σε οποιαδήποτε περίπτωση που η αυτοαποκάλυψη είναι εκτός ορίων. Σημαντικοί παράγοντες που χρειάζεται να εξετάσει κάποιος μέσα σε άλλα είναι: η θεραπευτική σχέση που έχει δημιουργήσει με τον πελάτη, η συναισθηματική του κατάσταση, το κατά πόσο είναι και ο ίδιος έτοιμος να μοιραστεί μια προσωπική του πληροφορία, τη λεκτική και μη επικοινωνία και το θέμα της παρούσας συνεδρίας.

Όταν η αυτοαποκάλυψη ενισχύει τη θεραπευτική σχέση

Από την άλλη, η αυτοαποκάλυψη αποτελεί και θετικό στοιχείο. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες για το πώς να συμβαίνει, αλλά ισχυρό ερευνητικό μέρος μας δείχνει ότι η αυτοαποκάλυψη βιώνεται ως κάτι θετικό από τους θεραπευόμενους. Αυτό συμβαίνει επειδή ο θεραπευτής, ως αυθεντία, παίρνει μια πιο ανθρώπινη, αληθινή μορφή στα μάτια του θεραπευόμενου σε σχέση με την αποστασιοποίηση που συχνά υπάρχει.

Παράλληλα, ο θεραπευτής μοιάζει πιο κατανοητικός όταν υπάρχουν παρόμοια βιώματα με τον θεραπευόμενο. Ένα παράδειγμα που λειτουργεί εδώ και αρκετά χρόνια, είναι ότι οι θεραπευτές των εθισμένων στο αλκοόλ συνήθως είναι πρώην αλκοολικοί, λειτουργώντας ως παράδειγμα για τους υπόλοιπους και σημειώνοντας μεγάλα ποσοστά επιτυχίας.

Τι χρειάζεται να προσέξουν οι θεραπευτές στην αυτοαποκάλυψη

Για τους θεραπευτές, προτείνεται ιδιαίτερη προσοχή σε σχέση με την αυτοαποκάλυψη.

Θα μπορούσε δηλαδή κάποιος να μοιραστεί προσωπικές του πληροφορίες ανάλογα με την ποιότητα, τη σχετικότητα με τα θέματα του θεραπευόμενου, τη ποσότητα της πληροφορίας (να μην διαρκέσει πάνω από μερικά λεπτά, γιατί είναι ο χρόνος του θεραπευόμενου), να συζητηθεί το πώς νιώθει ο πελάτης με το μοίρασμα αυτής της πληροφορίας, να είναι έτοιμος ο θεραπευόμενος για κάτι τέτοιο (π.χ. ένα άτομο που νιώθει έντονη σύγχυση είναι καλό να μην επιβαρυνθεί περισσότερο) και το είδος της πληροφορίας.

Καλό θα ήταν ο θεραπευτής να έχει μια πλήρη εικόνα του τι συμβαίνει σε εκείνον, στον πελάτη και στη θεραπευτική σχέση τη δεδομένη στιγμή πριν αυτοαποκαλύψει. Παράλληλα, να έχει ήδη επεξεργαστεί τα συναισθήματα που αφορούν στο γεγονός αποκάλυψης, επειδή ο θεραπευόμενος μπορεί να στηριχτεί ιδιαίτερα στη πληροφορία αυτή.

Σε γενικό βαθμό, η αυτοαποκάλυψη είναι θεμιτή, αλλά με πολύ προσοχή στο πολυπαραγοντικό αυτό σύστημα που ονομάζουμε ψυχή.