Σύνδρομο Μινχάουζεν: Επιθετική συμπεριφορά ή ασθένεια;

Ακρόαση άρθρου......

Το Σύνδρομο Μινχάουζεν αποτελεί μια ιδιαίτερη υποκατηγορία ψυχικής διαταραχής. Στην πιο επικαιροποιημένη μορφή του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου για τις Ψυχικές Διαταραχές (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – DSM-5) η έκδοση του οποίου είναι έργο της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας (APA), το σύνδρομο αυτό ανήκει στην κατηγορία των σωματόμορφων διαταραχών.

Δεν αποτελεί διακριτή και αυτόνομη ψυχική διαταραχή, αντίθετα με το τι είναι ευρέως αντιληπτό.

Η κανονική ονομασία του είναι «Πλασματική διαταραχή» και έχει δύο μορφές. Η πρώτη είναι η «Πλασματική διαταραχή που επιβάλλεται στον εαυτό (Factitious disorder imposed on self)» και η δεύτερη είναι η «Πλασματική διαταραχή που επιβάλλεται σε άλλο άτομο ή Πλασματική διαταραχή δι’ αντιπροσώπου (Factitious disorder imposed on another ή Previously factitious disorder by proxy)».

Πλασματική διαταραχή που επιβάλλεται στον εαυτό

Η πρώτη μορφή της διαταραχής, η επιβαλλόμενη στον εαυτό, είναι ένα σύνολο συμπτωμάτων, σωματικών ή ψυχολογικών, που σχετίζονται με την πρόκληση μιας ανωμαλίας στην γενικότερη υγεία του ατόμου. Αυτό μπορεί να εκτείνεται από πρόκληση τραυματισμού ή ασθένειας.

Το άτομο παρουσιάζεται στον κοινωνικό του περίγυρο ως άρρωστο. Η παραπλανητική του συμπεριφορά μπορεί να είναι εμφανής ακόμα κι αν δεν υπάρχουν εξωτερικές ανταμοιβές. Τα αίτια που την προκαλούν είναι άγνωστα ενώ είναι αναγκαίο να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει συννοσηρότητα με κάποιο άλλο ψυχικό σύνδρομο όπως παραληρηματική ή κάποια άλλη ψυχωτική διαταραχή. Το άτομο είναι πιθανό να αναζητήσει φαρμακευτική αγωγή για το πρόβλημα υγείας από το οποίο ισχυρίζεται ότι πάσχει.

Για να προσδιοριστεί η Πλασματική διαταραχή που επιβάλλεται στον εαυτό αρκεί να λάβει χώρα ένα και μόνο επεισόδιο. Ωστόσο, επαναλαμβανόμενα επεισόδια (από δύο και πάνω) παραποίησης ασθένειας ή πρόκλησης αυτοτραυματισμού μπορεί να αποφέρουν καλύτερα αποτελέσματα όσον αφορά τη διάγνωση.

Πλασματική διαταραχή που επιβάλλεται σε άλλο άτομο ή Πλασματική διαταραχή δι’ αντιπροσώπου

Η δεύτερη μορφή της διαταραχής, η επιβαλλόμενη σε άλλον, περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την πρόκληση ψυχικών αλλά κυρίως σωματικών συμπτωμάτων σε άλλο άτομο, τα οποία παραπέμπουν σε ασθένεια ή τραυματισμό και γενικά στην διατάραξη της εύρωστης λειτουργίας του οργανισμού με σκοπό το άτομο αυτό να παρουσιάζεται στους άλλους ως άρρωστο.

Και εδώ, όπως και στην πλασματική διαταραχή επιβαλλόμενη στον εαυτό, η παραπλανητική συμπεριφορά είναι εμφανής ακόμα και χωρίς να υπάρχουν εξωτερικές ανταμοιβές ή αιτίες τις οποίες κάποιος τρίτος μπορεί εύκολα να προσδιορίσει.

Ένα ή επαναλαμβανόμενα επεισόδια (δύο και πάνω) είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορέσει να γίνει σωστή διάγνωση. Στο σημείο αυτό θα ήταν αναγκαίο να σημειώσουμε πως η διάγνωση αυτή αφορά τον αυτουργό της κατάστασης και όχι το θύμα.

Στο θύμα θα μπορούσε να δοθεί διάγνωση για αποδοχή κακοποιητικής συμπεριφοράς (αναφορά σε αυτό γίνεται στο κεφάλαιο «Άλλες καταστάσεις που μπορεί να αποτελέσουν το επίκεντρο της κλινικής προσοχής» του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου για τις Ψυχικές Διαταραχές).

Κοινά στοιχεία των δύο μορφών

Σαν μια πολύ σύντομη περίληψη των παραπάνω μπορούμε να πούμε ότι η Πλασματική διαταραχή είναι η προσποίηση ή πρόκληση των συμπτωμάτων σωματικής ή ψυχικής διαταραχής-ασθένειας και υιοθέτηση ή εξαναγκασμό σε υιοθέτηση (ανάλογα με το ποια μορφή της διαταραχής επικρατεί) του ρόλου του ασθενούς.

Παρόλο που τα αίτια είναι άγνωστα, τα κίνητρα που ωθούν το άτομο στη συμπεριφορά αυτή είναι συνήθως εξωτερικά. Εάν μια κατάσταση ιατρικού χαρακτήρα υπάρχει από πριν, λόγω του συνδρόμου με βάση το οποίο η ανθρώπινη συμπεριφορά γίνεται πιο «υπερβολική», τρίτα άτομα μπορεί να βλέπουν το άτομο σαν πιο άρρωστο ενώ είναι πιθανό να εγερθεί επαυξημένη κλινική προσοχή.

Περιστατικά νευρολογικού χαρακτήρα (πχ επιληπτικές κρίσεις), καταθλιπτικά συμπτώματα με αυτοκτονικές τάσεις και ψευδή ιατρικά δεδομένα (πχ προσθήκη αίματος στα ούρα) είναι συχνές δράσεις ατόμων με την διαταραχή αυτή που ονομάζεται και σύνδρομο Μινχάουζεν (Munchausen syndrome), όπως έχει ήδη αναφερθεί.

Σύνδρομο Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου

Στο σημείο αυτό, θα εστιάσουμε λίγο περισσότερο στην δεύτερη μορφή του συνδρόμου. Το σύνδρομο Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου συναντάται κατά κύριο λόγο μέσα σε ιδρύματα παροχής υπηρεσιών υγείας (πχ νοσοκομεία και κέντρα υγείας) σε ποσοστό που υπερβαίνει το 50%. Συχνότερος δράστης είναι η μητέρα με θύμα το παιδί της.

Κατά βάση, οι μητέρες αναφέρουν μια πληθώρα συμπτωμάτων από τα οποία υποφέρει το παιδί που όμως τα προκαλούν οι ίδιες. Ένας συχνός τρόπος είναι η δηλητηρίαση ενώ σε ακραίες περιπτώσεις και ειδικά όταν το παιδί είναι μικρής ηλικίας γίνεται και προσπάθεια πνιγμού του, πράξη που περιλαμβάνει αυξημένο κίνδυνο να αποβεί θανατηφόρα.

Όπως καταλαβαίνουμε, μιλάμε κυρίως για πρόκληση οργανικών ασθενειών. Διαταραχές στα διάφορα συστήματα του οργανισμού του παιδιού (πχ γαστρεντερικό ή αναπνευστικό) ή ακόμα και απλός πυρετός το επιβεβαιώνουν.

Χαρακτηριστικά της μητέρας

Η μητέρα-δράστης είναι ένα άτομο συνηθώς υψηλού κοινωνικού και μορφωτικού επιπέδου με ικανοποιητικές κοινωνικές ικανότητες (γεγονός που ενισχύεται και από τις φιλικές σχέσεις που διατηρεί με το νοσηλευτικό προσωπικό του ιδρύματος). Επίσης, παρουσιάζει γνώσεις σε ιατρικά θέματα.

Παρόλο που φροντίζει το παιδί κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του, ιδιαίτερη εντύπωση κάνει η απουσία ανησυχίας από πλευράς της ή η υπερβολική ανησυχία με εμβαλλόμενα διαλείμματα απόλαυσης της ζωής της εκτός νοσοκομείου.

Μια ερμηνεία για τη συμπεριφορά αυτή είναι ότι αποζητά την προσοχή του ιατρικού προσωπικού, άποψη που σχεδόν επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι όταν αυτή η προσοχή πάψει επανεμφανίζονται και τα συμπτώματα του παιδιού. Πιθανή κακοποίηση της μητέρας όταν αυτή ήταν παιδί, η παθολογική σχέση με το παιδί της, έντονο στρες και νόσηση της ίδιας από το σύνδρομο Μινχάουζεν ή άλλη ψυχική διαταραχή είναι επίσης κάποιες ερμηνείες.

Ιδιαιτερότητες διάγνωσης

Η ασθένεια του παιδιού πολλές φορές δεν είναι εμφανής παρά μόνο όταν είναι παρούσα η μητέρα του. Η υποβολή του σε πολλαπλές εξετάσεις είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα λάβει χώρα πριν τεθεί επί τάπητος οποιαδήποτε νύξη περί παρουσίας του συνδρόμου.

Λόγω της φύσης του συνδρόμου που αφορά άμεσα την σωματική υγεία του παιδιού, είναι πολύ δύσκολο να γίνει διάγνωσή του. Ακόμα πιο δύσκολο γίνεται όταν βρεθεί στη μέση και κάποια ασθένεια ψυχολογικής φύσεως (που ούτως ή άλλως είναι δύσκολο να ανιχνευθεί πολλές φορές). Βοηθητικά σε επίπεδο διάγνωσης μπορεί να αποδειχθούν κάποια από τα παρακάτω βήματα: η απομάκρυνση κατά το δυνατόν της μητέρας από το παιδί, κάποια βιντεοκάμερα και επαφές με έτερους γιατρούς.

Άτομα που πάσχουν από το σύνδρομο μπορεί αργότερα, λόγω της προσπάθειας που καταβάλλουν για να πείσουν τους άλλους σε θέματα υγείας, να τους επιβαρύνει ψυχολογικά ή να προκληθεί κάποια μόνιμη οργανική βλάβη.

Ο κοινωνικός περίγυρος μπορεί επίσης να επηρεαστεί αρνητικά. Παρουσιάζονται, επίσης, ομοιότητες με άλλες διαταραχές, κυρίως με αυτές που σχετίζονται με την επιμονή που δείχνουν και τις προσπάθειες που κάνουν για να εξαπατήσουν τους άλλους.

Αντιμετώπιση και εγκληματικά χαρακτηριστικά

Δεν υπάρχει σαφής θεραπευτική αντιμετώπιση του συνδρόμου. Όλες οι προσπάθειες που περικλείουν αντιμετώπιση στρέφονται στο παιδί. Κεντρικό ρόλο διαδραματίζει ο παιδοψυχίατρος που συνεργάζεται με την ομάδα του και με άλλες υπηρεσίες αν κρίνεται αναγκαίο (πχ Εισαγγελία Ανηλίκων) και από κοινού αποφασίζουν αν είναι φρόνιμο το παιδί να εξακολουθήσει να μένει με τη μητέρα ή να αναλάβει τη φροντίδα του κάποια κρατική υπηρεσία και κρίνεται η ικανότητα της πατρικής φιγούρας να το φροντίσει.

Τέλος, η διάγνωση επικεντρώνεται στα σημεία παραποίησης των συμπτωμάτων, πράγμα εύλογο, καθώς η πρόκληση τραυματισμού ή ασθένειας πέραν του ότι αποτελεί εξαπάτηση, υπό ορισμένες συνθήκες (πχ αν προκληθεί θάνατος) συνιστά εγκληματική πράξη. Η παρέμβαση των ανωτέρω υπηρεσιών το αποδεικνύει περίτρανα. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο να υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία για την ύπαρξη του συνδρόμου και πολύ προσεκτική αντιμετώπιση των προκληθέντων συμπτωμάτων.

Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – Fifth Edition. Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
Matsumoto, D. (2019). Λεξικό Ψυχολογίας του Cambridge. Αθήνα: Πεδίο.
Ζέρβας, Γ. Λύκουρας, Λ. Σολδάτος, Κ. (2009). Διασυνδετική Ψυχιατρική. Αθήνα: ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις ΜΕΠΕ.