Εκφοβισμός: Μορφές και Τρόποι Πρόληψης

Ακρόαση άρθρου......

Ως  εκφοβισμός ορίζονται οι επαναλαμβανόμενες επιθετικές συμπεριφορές οι οποίες ενέχουν την πρόθεση πρόκλησης ψυχικού και σωματικού πόνου, την πρόκληση αδυναμίας απέναντι σε ένα άτομο που δεν δύναται να προστατεύσει τον εαυτό του. Επιπρόσθετα χαρακτηριστικά του φαινομένου του εκφοβισμού είναι η ανισορροπία δύναμης καθώς και η συστηματική κατάχρηση εξουσίας.

Ποιες είναι οι μορφές του εκφοβισμού

Αναφορικά με τις μορφές που μπορεί να λάβει αυτές περιλαμβάνουν τον σωματικό, τον λεκτικό, τον κοινωνικό και – στις  μέρες μας- τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό.

Πιο αναλυτικά, ο σωματικός εκφοβισμός αφορά χτυπήματα, κλωτσιές, σπρωξίματα, φτυσίματα, κλεψιές και καταστροφή πραγμάτων από το θύτη προς το θύμα.

Ο λεκτικός εκφοβισμός αφορά καταστάσεις όπου το άτομο που έχει την εξουσία κοροϊδεύει, προσβάλλει, βρίζει ή κάνει σεξουαλικά υπονοούμενα και χειρονομίες έναντι του αδυνάμου.

Ο κοινωνικός εκφοβισμός περιγράφει τις περιπτώσεις όπου υφίστανται εκβιασμοί, απειλή σωματικής βίας, διάδοση φημών, κοινωνικός αποκλεισμός και προσβλητικά μηνύματα.

Τέλος, η συχνή -στις μέρες μας- μορφή εκφοβισμού, ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός, λαμβάνει χώρα μέσω του διαδικτύου ή του κινητού τηλεφώνου μέσω των οποίων πραγματοποιούνται απειλές, δυσφήμιση, κοινωνική απομόνωση, δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων/φωτογραφιών χωρίς άδεια, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις οι θύτες κατασκευάζουν μια ψεύτικη ταυτότητα στα διαδικτυακά μέσα με στόχο να εκμαιεύσουν πληροφορίες εις βάρος του θύματος.

Εκφοβισμός ή Σύγκρουση; 

Ωστός, συχνά υπάρχει σύγχυση μεταξύ εκφοβισμού και σύγκρουσης. Προκειμένου να τα αναγνωρίσουμε και να τα κατανοήσουμε είναι βασικό να μπορέσουμε να τα διαφοροποιήσουμε.

Αρχικά, σε μια σύγκρουση υπάρχει μια ισότιμη σχέση μεταξύ των μελών μεταξύ των οποίων υφίσταται, συνήθως, μια σχέση φιλική, (π.χ δύο φίλοι που έχουν μια διαφορά και μαλώνουν) ενώ στον εκφοβισμό η κατανομή δύναμης είναι άνιση και δεν υπάρχει φιλία.

Επιπροσθέτως, η σύγκρουση δεν έχει τη συχνότητα του εκφοβισμού, καθώς ο τελευταίος έχει συστηματικό και επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα. Μια σύγκρουση δεν επιφέρει σημαντικές συνέπειες στο θύμα ενώ ο εκφοβισμός μπορεί να έχει σοβαρές- τόσο σωματικά όσο και ψυχικά- συνέπειες στο θύμα. Μια σημαντική διαφορά, επίσης, έγγυται στο ότι στην περίπτωση της σύγκρουσης ακολουθεί μεταμέλεια και ανάληψη ευθύνης από το θύτη, ενώ στον εκφοβισμό αυτό που κυριαρχεί είναι η επίρριψη ευθυνών στο θύμα.

Η εις βάθος κατανόηση του φαινομένου του εκφοβισμού που θα οδηγήσει στη πρόληψη και την αντιμετώπισή του, μας οδηγεί στο να εξετάσουμε συνολικά τον κύκλο του εκφοβισμού καθώς και όλα εκείνα τα μέλη που εμπλέκονται πέραν του θύτη και του θύματος.

Σε αυτά τα μέλη συγκαταλέγονται οι παρατηρητές που είναι είτε οι βοηθοί του θύτη (άτομα δίπλα στο θύτη που τον υποστηρίζουν και ενίοτε τον βοηθούν), οι ενισχυτές (άτομα που υποστηρίζουν -λίγο πιο ενεργητικά- το θύτη και του δίνουν θετική ανατροφοδότηση), οι αμέτοχοι (τα άτομα που παραμένουν ουδέτερα και δεν παίρνουν θέση) και, τέλος, οι υπερασπιστές (μια μικρή μειοψηφία ατόμων που αποδοκιμάζουν σθεναρά τη συμπεριφορά του θύτη και παρηγορούν το θύμα).

Από τη στιγμή που ο εκφοβισμός είναι συχνό φαινόμενο στο σχολικό περιβάλλον, εκπαιδευτικοί και γονείς οφείλουν να είναι σε ετοιμότητα ώστε να αναγνωρίζουν τις μορφές του εκφοβισμού αλλά και να μπορούν να παρεμβαίνουν στις κατηγορίες εκείνες των παιδιών που έχουν το ρόλο του παρατηρητή και καταλαμβάνονται από αισθήματα φόβου και ντροπής.

Ο κύκλος του εκφοβισμού είναι δυνατόν να σπάσει όταν οι ομάδες που είναι ουδέτερες και οι ομάδες που ενισχύουν τον θύτη από φόβο μη βρεθούν στη θέση του θύματος, προσεγγίσουν και υπερασπιστούν το θύμα.

Τι μπορούν να κάνουν οι εκπαιδευτικοί

Από τη  μεριά των εκπαιδευτικών βοηθητικές πρακτικές έναντι του φαινομένου του εκφοβισμού είναι η δημιουργία θετικού κλίματος στο σχολείο και τη τάξη, η ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ των μαθητών όπως και η αποφυγή περιθωριοποίησης και στιγματισμού των μαθητών.  

Το τελευταίο είναι εφικτό μέσω της ευαισθητοποίησης του συνόλου της σχολικής κοινότητας σε θέματα διαφορετικότητας με στόχο την καλλιέργεια μιας στάσης σεβασμού.  

Η ενίσχυση της συνεργατικότητας και της συντροφικότητας αποτελεί σημαντικό παράγοντα στη πρόληψη του φαινομένου, όπου οι εκπαιδευτικοί καλούνται να εργαστούν.

Βιωματικές ασκήσεις και παίξιμο ρόλων με επίκεντρο το θέμα του εκφοβισμού συμβάλλουν σημαντικά στο να αναγνωρίσουν τα παιδιά τις επιπτώσεις τέτοιων συμπεριφορών και ανακαλύψουν τρόπους επίλυσης των μεταξύ τους συγκρούσεων.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς

Αναφορικά με το ρόλο των γονέων, εκεί σημαντικό ρόλο παίζει η δεξιότητά τους να είναι παρατηρητές τυχόν αλλαγών στη συμπεριφορά των παιδιών τους και να ενθαρρύνουν την επικοινωνία.

Ακόμη, είναι βασική  η δημιουργία μιας στενής και ασφαλούς σχέσης με τα παιδιά,  όπου τα παιδιά μπορούν να εκφράζονται χωρίς φόβο για ο,τιδήποτε τους απασχολεί  και να αναφέρουν τυχόν συμπεριφορές εκφοβισμού εναντίον τους.

Κρίνεται σημαντικό πέρα από τις παραπάνω δεξιότητες, οι ίδιοι οι γονείς να αναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν τυχόν δικιές τους επιθετικές συμπεριφορές, από τη στιγμή που αποτελούν τους σημαντικούς άλλους για τα παιδιά τους και είναι τα πρότυπα που τα παιδιά μιμούνται.

Κλείνοντας, η συνεργασία οικογένειας και σχολείου είναι ιδιαίτερα σημαντική στην πρόληψη και αντιμετώπιση εκφοβιστικών φαινομένων ώστε να μη στιγματίζονται εμπλεκόμενα άτομα, να παρέχεται η κατάλληλη ψυχολογική στήριξη είτε προς το θύμα, είτε προς το θύτη και να ενισχύονται κοινωνικά αποδεκτοί τρόποι επίλυσης συγκρούσεων.

Βιβλιογραφία

Houndoumadi, A., & Pateraki, L. (2001). Bullying and bullies in Greek elementary schools: pupils' attitudes and teachers'/parents' awareness. Educational Review, 53(1), 19–26. doi.org/10.1080/00131910120033619

Menesini, E. & Salmivalli, C. (2016). Bullying in schools: the state of knowledge and effective interventions. Psychology, Health and Medicine, 22(1), 240-253.  10.1080/13548506.2017.1279740

Olweus, D. (1995). Peer abuse or bullying at school: Basic facts and a school-based intervention programme. Prospects, 25(1), 133–139. doi.org/10.1007/BF02334290