Ψυχική υγεία και Κοινωνική Δικαιοσύνη

Ακρόαση άρθρου......

Η ψυχική υγεία και η κοινωνική δικαιοσύνη είναι δύο αλληλένδετες έννοιες, καθώς οι κοινωνικές συνθήκες επηρεάζουν βαθιά την ψυχολογική ευημερία των ατόμων.

Η πρόσβαση σε πόρους, η ισότητα στις ευκαιρίες και η απουσία διακρίσεων αποτελούν βασικούς παράγοντες που καθορίζουν όχι μόνο τη σωματική, αλλά και την ψυχική υγεία.

Η κοινωνική δικαιοσύνη προϋποθέτει ότι κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να ζει σε ένα περιβάλλον που προάγει την ασφάλεια, τη στήριξη και την αυτονομία του, ενώ η έλλειψή της μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και κοινωνικού αποκλεισμού (Marmot, 2015).

1. Ορισμός και Σύνδεση των δύο Εννοιών

Η ψυχική υγεία, όπως ορίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2022), δεν είναι απλώς η απουσία ψυχικών διαταραχών, αλλά η κατάσταση στην οποία το άτομο μπορεί να διαχειρίζεται το άγχος της καθημερινότητας, να εργάζεται παραγωγικά και να συνεισφέρει στην κοινότητά του.

Από την άλλη, η κοινωνική δικαιοσύνη αναφέρεται στη δίκαιη κατανομή πόρων, ευκαιριών και δικαιωμάτων μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας, ανεξάρτητα από το φύλο, την κοινωνική τάξη, την εθνικότητα ή οποιονδήποτε άλλο διαχωριστικό παράγοντα (Rawls, 1971).

Η σύνδεση αυτών των δύο εννοιών είναι θεμελιώδης: η ανισότητα και η κοινωνική αδικία δημιουργούν συνθήκες που υπονομεύουν την ψυχική ευεξία των ανθρώπων. Ο κοινωνικός αποκλεισμός, η φτώχεια και η εργασιακή εκμετάλλευση είναι παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης ψυχικών διαταραχών, ενώ αντίθετα, η ύπαρξη κοινωνικών υποστηρικτικών δομών και δίκαιης πολιτικής παρέχει ένα περιβάλλον στο οποίο οι άνθρωποι μπορούν να ανθίσουν ψυχολογικά (Wilkinson & Pickett, 2009).

2. Η Επιρροή των Κοινωνικών Ανισοτήτων στην Ψυχική Υγεία

Οι κοινωνικές ανισότητες έχουν καταλυτική επίδραση στην ψυχική υγεία, καθώς οι δομικές διακρίσεις και η άνιση κατανομή ευκαιριών δημιουργούν ένα ψυχοπιεστικό περιβάλλον.

2.1. Οικονομική ανισότητα και ψυχική υγεία

Η φτώχεια και η ανεργία σχετίζονται άμεσα με την εμφάνιση άγχους και κατάθλιψης. Τα άτομα που ζουν σε χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο έχουν λιγότερη πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, ενώ βιώνουν μεγαλύτερη επισφάλεια στην καθημερινότητά τους (Lund et al., 2010).

Επιπλέον, η εργασιακή εκμετάλλευση και η επισφαλής απασχόληση αυξάνουν την πιθανότητα ανάπτυξης ψυχολογικών προβλημάτων, καθώς η αβεβαιότητα για το μέλλον δημιουργεί διαρκή στρες (Standing, 2011).

2.2. Διακρίσεις και ψυχική ευημερία

Οι διακρίσεις λόγω φύλου, φυλής, σεξουαλικού προσανατολισμού ή αναπηρίας αποτελούν έναν ακόμη κρίσιμο παράγοντα που επηρεάζει την ψυχική υγεία. Οι άνθρωποι που ανήκουν σε περιθωριοποιημένες ομάδες βιώνουν υψηλότερα επίπεδα χρόνιου στρες, καθώς αντιμετωπίζουν αποκλεισμό από την αγορά εργασίας, μειωμένη πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη, καθώς και αυξημένη πιθανότητα θυματοποίησης (Williams et al., 2018).

2.3. Στέγαση και κοινωνική ασφάλεια

Η στέρηση στέγης και η ανασφάλεια σε βασικά αγαθά αποτελούν σοβαρούς στρεσογόνους παράγοντες. Μελέτες δείχνουν ότι οι άστεγοι και όσοι ζουν σε επισφαλείς συνθήκες κατοικίας έχουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ψυχικών διαταραχών, ενώ η έλλειψη σταθερού περιβάλλοντος ενισχύει αισθήματα άγχους, φόβου και κοινωνικής απομόνωσης (Mental Health Foundation, 2021).

3. Η Κοινωνική Δικαιοσύνη ως Παράγοντας Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας

Για να διασφαλιστεί η ψυχική υγεία σε επίπεδο κοινωνίας, είναι απαραίτητη η εφαρμογή πολιτικών που προάγουν την κοινωνική δικαιοσύνη.

3.1. Πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη

Η ψυχική υγεία δεν μπορεί να είναι προνόμιο των λίγων. Η πρόσβαση σε ψυχολογική υποστήριξη και θεραπεία είναι θεμελιώδες δικαίωμα και θα πρέπει να διασφαλίζεται μέσα από δημόσιες δομές που παρέχουν δωρεάν ή οικονομικά προσιτές υπηρεσίες (Patel et al., 2018).

3.2. Εκπαιδευτικές και εργασιακές ευκαιρίες

Η δίκαιη πρόσβαση στην εκπαίδευση και η δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας μπορούν να μειώσουν δραστικά τα επίπεδα άγχους και κοινωνικού αποκλεισμού. Οι πολιτικές που προάγουν την εργασιακή ασφάλεια, τη δίκαιη αμοιβή και την ισότητα ευκαιριών αποτελούν βασικούς άξονες της κοινωνικής δικαιοσύνης και συμβάλλουν στη συνολική ψυχολογική ευημερία (Sen, 2009).

3.3. Υποστήριξη των περιθωριοποιημένων ομάδων

Η ενίσχυση των κοινωνικών δομών που προστατεύουν και ενδυναμώνουν τις ευάλωτες ομάδες είναι απαραίτητη για τη δημιουργία μιας κοινωνίας όπου όλοι έχουν ίσα δικαιώματα και δυνατότητες ανάπτυξης. Η προώθηση πολιτικών που καταπολεμούν τις διακρίσεις και ενισχύουν την κοινωνική ένταξη είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη ψυχικών διαταραχών (

4. Η Γυναίκα και η Κοινωνική Δικαιοσύνη

Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία αποτελεί έναν από τους κεντρικούς δείκτες κοινωνικής δικαιοσύνης. Η ιστορική ανισότητα μεταξύ των φύλων έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την πρόσβαση των γυναικών σε εκπαίδευση, εργασία, υγειονομική περίθαλψη και συμμετοχή στη δημόσια ζωή, γεγονός που έχει άμεσο αντίκτυπο στην ψυχική τους υγεία (Sen, 2009).

4.1. Κοινωνικές ανισότητες και γυναικεία ψυχική υγεία

Οι γυναίκες, παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια, συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν διακρίσεις και εμπόδια στην επαγγελματική ανέλιξη, στις οικονομικές ευκαιρίες και στην πολιτική εκπροσώπηση. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2022), οι γυναίκες έχουν υψηλότερα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης σε σύγκριση με τους άνδρες, κάτι που συχνά αποδίδεται στις πολλαπλές κοινωνικές πιέσεις που δέχονται, όπως η ισορροπία μεταξύ οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, η έμφυλη βία και η διαχρονική υποτίμηση του ρόλου τους στην κοινωνία.

4.2. Οικονομική ανισότητα και η γυναικεία ψυχολογία

Η οικονομική αυτονομία είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ψυχικής υγείας των γυναικών. Ωστόσο, το μισθολογικό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών, η επισφαλής εργασία και η περιορισμένη πρόσβαση σε υψηλόβαθμες θέσεις αποτελούν σημαντικές προκλήσεις. Οι γυναίκες που βρίσκονται σε οικονομική εξάρτηση είναι πιο πιθανό να βιώσουν άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολία στη διαμόρφωση ανεξάρτητων επιλογών ζωής (Bambra et al., 2010).

4.3. Έμφυλη βία και κοινωνική αδικία

Η βία κατά των γυναικών είναι μία από τις πιο διαδεδομένες μορφές κοινωνικής αδικίας. Η σωματική, ψυχολογική και οικονομική κακοποίηση έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, οδηγώντας συχνά σε διαταραχές μετατραυματικού στρες (PTSD), κατάθλιψη και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές (WHO, 2022). Η κοινωνική δικαιοσύνη απαιτεί την εξάλειψη της έμφυλης βίας μέσω ισχυρότερων νομικών πλαισίων, προγραμμάτων πρόληψης και ενίσχυσης των θυμάτων.

4.4. Η σημασία της ενδυνάμωσης και της ισότητας των φύλων

Η κοινωνική δικαιοσύνη δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την ισότητα των φύλων. Η πρόσβαση των γυναικών σε ποιοτική εκπαίδευση, οικονομικούς πόρους και συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων δεν αποτελεί μόνο ένα ηθικό ζήτημα, αλλά και βασική προϋπόθεση για την ψυχική ευημερία τους.

Οι κοινωνίες που προωθούν την έμφυλη ισότητα είναι πιο ανθεκτικές και υγιείς, καθώς μειώνουν τις ψυχολογικές επιπτώσεις της ανισότητας και ενισχύουν την κοινωνική συνοχή (Patel et al., 2018).

Συμπεράσματα

Η ψυχική υγεία και η κοινωνική δικαιοσύνη είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, καθώς η ύπαρξη ανισοτήτων και κοινωνικού αποκλεισμού εντείνει την εμφάνιση ψυχολογικών προβλημάτων.

Η καταπολέμηση της φτώχειας, των διακρίσεων και της κοινωνικής ανασφάλειας δεν είναι μόνο ηθική επιταγή, αλλά και αναγκαία προϋπόθεση για την ψυχική ευημερία όλων.Μια κοινωνία που προάγει τη δικαιοσύνη και την ισότητα είναι μια κοινωνία που φροντίζει την ψυχική υγεία των μελών της, αναγνωρίζοντας ότι η ευημερία δεν είναι ατομική υπόθεση, αλλά συλλογική ευθύνη.

Βιβλιογραφία

Bambra, C., Gibson, M., Sowden, A., Wright, K., Whitehead, M., & Petticrew, M. (2010). Tackling the wider social determinants of health and health inequalities. Journal of Public Health, 32(1), 11-21.

Lund, C., Breen, A., Flisher, A. J., Kakuma, R., Corrigall, J., Joska, J. A., … & Patel, V. (2010). Poverty and common mental disorders in low and middle-income countries: A systematic review. Social Science & Medicine, 71(3), 517-528.

Marmot, M. (2015). The Health Gap: The Challenge of an Unequal World. Bloomsbury Publishing.

WHO (2022). Mental health and social determinants. World Health Organization.