Η ανατομία της αγάπης και το παράδοξο του έρωτα

Ακρόαση άρθρου......

Στην πραγματικότητα, λίγοι άνθρωποι στην σύγχρονη εποχή έχουν απαλλαγεί από τις αγωνίες των ερωτικών σχέσεων. Αυτές οι αγωνίες έρχονται σε πολλές μορφές: φιλώντας πάρα πολλούς βατράχους στον δρόμο προς τον γοητευτικό πρίγκηπα ή την όμορφη πριγκίπισσα, προσηλωμένη αναζήτηση στο διαδίκτυο, μοναχική επιστροφή από μπαρ, πάρτι ή ραντεβού στα τυφλά.

Ακόμα, κι όταν οι σχέσεις σχηματιστούν, οι αγωνίες δεν σβήνουν, καθώς μπορεί να βαριέσαι, να είσαι ανήσυχος ή θυμωμένη μέσα σε αυτές, να ανταλλάσσεις οδυνηρές κουβέντες και να έχεις επώδυνες συγκρούσεις ή τελικά να βρεθείς σε σύγχυση, αμφιβολίες και την κατάθλιψη του χωρισμού ή του διαζυγίου. Αυτοί είναι μόνο μερικοί από τους τρόπους με τους οποίους η αναζήτηση της αγάπης είναι μια συγκλονιστικά δύσκολη εμπειρία από την οποία λίγοι άντρες και γυναίκες έχουν γλυτώσει. Αν μπορούσαμε να ακούσουμε τους ήχους των ανδρών και των γυναικών που αναζητούν αγάπη, θα ακούγαμε μια μακρά και δυνατή λιτανεία από στεναγμούς, λυγμούς, δάκρυα και σπαραγμούς.

Το παράδοξο του έρωτα

Η ευτυχία μου είμαι εγώ, όχι εσύ. Όχι μόνο γιατί εσύ μπορεί να είσαι περαστικός, αλλά κι επειδή εσύ θέλεις να είμαι αυτό που δεν είμαι. Υπάρχει μια θαυμάσια φράση του Γκαίτε που περιέχει όλη την ειρωνεία αυτού του αλληλεπιδρόντος μηχανισμού.

«Εγώ σ΄αγαπώ. Αυτό όμως δεν έχει καμιά σχέση με σένα»

Οι γυναίκες παραπονιούνται ότι δεν ξέρουν τι περιμένουν οι άντρες και οι άντρες λένε ότι δεν καταλαβαίνουν τι θέλουν οι γυναίκες…όπως είπε ο Lacan με έναν στεναγμό…οι ερωτευμένοι άνθρωποι είναι καταδικασμένοι να συνεχίζουν να μαθαίνουν την γλώσσα του άλλου επ’ αόριστον, ψηλαφώντας, αναζητώντας τα κλειδιά, κλειδιά που είναι πάντα ανακλήσιμα. Ο έρωτας είναι πάντα ένας λαβύρινθος από παρεξηγήσεις όπου η έξοδος δεν υπάρχει (Jacques Alain Miller).

Ο έρωτας ξεβολεύει. Προκαλεί ψυχική αναταραχή, εδραιώνει νέες σχέσεις και εισάγει καινούργιους στόχους. Στην ερωτική διάσταση ενεργοποιείται μία σύνδεση με κάτι που μεταβάλλεται και ό,τι μεταβάλλεται είναι πάντοτε απρόβλεπτο. Σύμφωνα με τον Λακάν: «Να αγαπάς είναι να δίνεις εκείνο που δεν έχεις σε κάποιον που δεν το θέλει». Στον έρωτα, το άτομο δοκιμάζει μια κατάσταση που έχει την ιδιαιτερότητα να είναι πάντα άγνωστη. Το άγνωστο είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό του να επιθυμούμε κάτι κι ας μην έχουμε αναφορές κι ας ερχόμαστε απότομα αντιμέτωποι με αυτό που δεν γνωρίζουμε. Ό,τι είναι άγνωστο όμως προκαλεί και φόβο.

«Φόβος και έρωτας πάνε μαζί» (Aldo Carotenudo)

Μία ένδειξη του, ότι είμαστε ερωτευμένοι, είναι ο φόβος που νιώθουμε απέναντι στον έρωτα κι αν δεν νιώθουμε αγωνία για αυτό που συμβαίνει, προφανώς δεν είμαστε ερωτευμένοι.

«Η μικρή αλεπού λέει στον μικρό πρίγκηπα: Εξημέρωσέ με» (Ο Μικρός Πρίγκηπας, -Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ-)

Υπάρχει διαφορά μεταξύ του «είμαι ερωτευμένος» και του «αγαπώ». Το ένα προκαλεί πρωτογενείς μηχανισμούς σύνδεσης, ενώ το άλλο απαιτεί ωριμότητα. Το «είμαι ερωτευμένος» μπορεί να οδηγήσει στην «αγάπη» ως συνέχεια, συνέπεια και διάρκεια, αλλά για να το παραφράσουμε, δεν υπάρχει βασιλική οδός από το ένα στο άλλο. Το πλήρες ταξίδι απαιτεί την εμπειρία και την γνώση (εμπειρογνωμοσύνη) ενός εαυτού που είναι σε επαγρύπνηση.

Πέντε λειτουργίες του Εγώ είναι ιδιαίτερα σημαντικές.

Πρώτον, η αγάπη απαιτεί διαρκή έλεγχο της πραγματικότητας για να αξιολογήσει τις πραγματικές ιδιότητες του αγαπημένου.

Δεύτερον, το Εγώ πρέπει να ενσωματώνει τις πρώιμες εμπειρίες με τις εμπειρίες που μοιραζόμαστε στις ενήλικες σχέσεις μας για να φτιάξει μια ισχυρή ενήλικη αγάπη.

Τρίτον, το Εγώ πρέπει να αντισταθμίζει τη δύναμη της εσωτερικής κριτικής και να προστατεύει τη νέα αγάπη από την τάση να την ματαιώσουμε.

Τέταρτον, το Εγώ πρέπει να μετριάσει τις παρορμήσεις που απαιτούν πλήρη ικανοποίηση.

Πέμπτον, το Εγώ καλείται να κατανοήσει και να τιθασεύσει την παθολογική τάση να επιλέγει αυτούς με τους οποίους αναβιώνει γνώριμες στερήσεις και τραύματα με το να διαπραγματευτεί μεταξύ της απαίτησης για επανασύνδεση με τα πρόσωπα φροντίδας ώστε «να ξαναζήσει το οικείο και επώδυνο για να αλλάξει την εμπειρία», αφενός, και της ανάγκης να φτιάξει μια ενήλικη θεραπευτική αγάπη μέσα στην οποία να νιώθει ικανοποίηση, εμπιστοσύνη και ασφάλεια, από την άλλη.

Ερωτευόμαστε αυτόν/ή που έχει την απάντηση ή μια απάντηση στην ερώτησή μας: «Ποιος είμαι;» (Jacques Alain Miller)

Η θεραπευτική αγάπη

Η αγάπη είναι κάτι που μαθαίνεται, όπως μαθαίνεται ο φόβος, η προκατάληψη, το μίσος, το ενδιαφέρον, η υπευθυνότητα, η αφοσίωση, ο σεβασμός, η καλοσύνη, η ευγένεια. Όλα αυτά μαθαίνονται έξω στην κοινωνία, στο σπίτι, μέσα σε μια σχέση.

Η αγάπη προς τον άλλον μπορεί να θεραπεύσει τις πληγές που κουβαλάμε. Ο «άλλος» γίνεται η αφορμή να προκαλέσουμε και να προσκαλέσουμε την ευτυχία καθώς μαζί του επιδιώκουμε συναισθηματικές εμπειρίες, όπως ενθάρρυνση, αισιοδοξία ή την εμφάνιση πλευρών του εαυτού που δεν είχαμε την ευκαιρία να ανακαλύψουμε μέσα από την σχέση με τους γονείς. Η αναζήτηση θεραπευτικής αγάπης είναι εγγενώς ελπιδοφόρα, αν και είναι επιρρεπής στην απογοήτευση όταν οι προσδοκίες είναι πολύ υψηλές. Ακόμα, η αναζήτηση της θεραπείας μέσα από την αγάπη είναι προοδευτική, προσβλέπει σε ένα νέο μέλλον που δεν αποτελεί αναπαράσταση του παρελθόντος. Η έννοια της θεραπευτικής αγάπης δε πρέπει να συγχέεται με την ακύρωση των πρώιμων τραυμάτων διότι βασίζεται σε μια αναζήτηση για κάτι καλό, όχι μόνο στην αποφυγή κάποιου κακού, και σίγουρα όχι, στην εξουδετέρωση παλαιών αναμνήσεων

Πώς μπορεί η ενήλικη αγάπη να θεραπεύσει εάν δεν βασίζεται σε πρώιμη εμπειρία;

Η αγάπη καταπονείται από την σύγκρουση μεταξύ της επιθυμίας για το οικείο αλλά επώδυνο, αφενός, και την επιθυμία για μία θεραπευτική σχέση, αφετέρου.

Η θεραπευτική αγάπη δεν μπορεί να προσφέρει σύνδεση με τα πρόσωπα φροντίδας, αλλά μπορεί να αναβιώσει μια ματαιωμένη δυνατότητα για αίσθηση ικανοποίησης και οικειότητας.

Η θεραπευτική αγάπη ακόμα και να διερευνηθεί πλήρως, εμπεριέχει μερικά μυστήρια. Η προέλευση της θεραπευτικής αγάπης βρίσκεται τουλάχιστον σε δύο διαφορετικές ζώνες εμπειρίας. Καταρχάς, η επιθυμία για θεραπευτική αγάπη μπορεί να διαμορφωθεί μέσω της συμβολικής επεξεργασίας μερών της εμπειρίας μας, όπως μεταβατικών στιγμών σύνδεσης ή ικανοποίησης που κάποτε βιώσαμε είτε άμεσα είτε έμμεσα μέσα από την παρατήρηση της ικανοποίησης που νιώθουν οι άλλοι που τη λαμβάνουν. Η δεύτερη ζώνη εμπειρίας είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις της ενήλικης ζωής. Οι αντιξοότητες της αγάπης στην ενήλικη ζωή μπορούν να ανακατασκευάσουν τις αντιλήψεις μας για την αγάπη. Οι συναισθηματικές ανάγκες που δεν ικανοποιούνται κατά την παιδική ηλικία μπορούν να ικανοποιηθούν αργότερα, στην ενηλικίωση. Τέτοιες ενήλικες εμπειρίες ικανοποίησης μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση νέων πρωτοτύπων συναισθηματικής σύνδεσης.

Ίσως η αγάπη είναι η προσπάθειά μου να σε οδηγήσω μαλακά πάλι πίσω στο εαυτό σου (Ο Μικρός Πρίγκηπας, -Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ-)

Η αγάπη εκπληρώνει μια σειρά ενδοψυχικών λειτουργιών. Πρώτον, το πάθος της αγάπης διευκολύνει τη μεταφορά της αρχέγονης ενέργειας από παιδικές εικόνες που κατοικούν στο ασυνείδητο, όπου η ικανοποίηση δεν είναι εφικτή, στις τρέχουσες, διαπροσωπικές σχέσεις, όπου είναι εφικτή.

Δεύτερον, η αγάπη συμβολικά επαναφέρει τις σχέσεις με τους σημαντικούς ανθρώπους της παιδικής ηλικίας. Τρίτον, η αγάπη αποκαθιστά ένα μέτρο συμβιωτικής ευδαιμονίας. Τέλος, η αγάπη θεραπεύει τα πρώιμα τραύματα και τις στερήσεις.

Η αγάπη μπορεί να αποκαταστήσει τη ναρκισσιστική ισορροπία μέσω της προβολής του ιδεώδους Εγώ στον αγαπημένο (Freud, 1914)

Η ευτυχισμένη αγάπη είναι ανακάλυψη της ζωτικής ενέργειας μέσα μας, μπορεί να αποκαταστήσει την παιδική ικανότητα για παιχνίδι, συνδέει τη ζωή της φαντασίας με την αντικειμενική πραγματικότητα στον κοινό διαπροσωπικό χώρο της φαντασίας. Όλες αυτές οι λειτουργίες, φυσικά, έχουν τις παθολογίες τους, όμως, εντός ορίων, κάθε όριο μπορεί επίσης να είναι μέρος της φυσιολογικής αγάπης.

Η αγάπη είναι συμβιβαστικός μηχανισμός, μια πολύπλοκη ενσωμάτωση διαφορετικών επιθυμιών και σχέσεων από κάθε εποχή της ανάπτυξης, μαζί με τις ισχύουσες αγωνίες και άμυνες. Έτσι λοιπόν υπάρχουν ποικιλίες αγάπης, κάθε αγάπη σχηματίζεται από διαφορετικό συνδυασμό συστατικών και από μια διαφορετική λύση των συγκρούσεων και των προκλήσεων που προκύπτουν. Όλες οι δυσκολίες της αγάπης, οι περίεργες τελετουργίες, τα υποκατάστατα, οι διαστροφές και οι παράλογες προϋποθέσεις για αγάπη, μπορούν να νοηθούν ως εκφράσεις των δυσκολιών που συναντώνται στην ενσωμάτωση αυτών των πολλών συστατικών. Δεν υπάρχει αγνή αγάπη περισσότερο από ότι υπάρχει καθαρή διαστροφή. Η ίδια η αγάπη συνεπάγεται αντιφατικές συναισθηματικές δυνάμεις και την ενσωμάτωση αυτών των δυνάμεων.

Η αγάπη είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή ανακατασκευή της εμπειρίας(Bergmann, 1993)

Στην θεραπεία

Στην θεραπευτική διαδικασία αυτό που εκφράζεται επανειλημμένα και μετ΄επιτάσεως είναι η απεγνωσμένη ανάγκη «ν΄ αγαπηθώ». Αυτή, η έκκληση, ακουμπάει στις δύο πλευρές του έρωτα όπως τις διαχώρισε ο Freud: είτε ερωτεύεσαι κάποιον/α που προστατεύει, σε αυτή την περίπτωση ο άλλος γίνεται μητρικό υποκατάστατο, ή ερωτεύεσαι την ναρκισσιστική εικόνα του εαυτού σου. Αυτή η ανάγκη απηχεί την εσφαλμένη αντίληψη ότι ο «άλλος» μας χρωστάει αγάπη.

Η ψυχοθεραπεία είναι η θεραπεία επιλογής για την προώθηση της ικανότητας του ατόμου να αγαπάει.

Μέσα στην θεραπεία, το άτομο αναβιώνει την απωθημένη αγάπη και τις οδυνηρές πλευρές της για τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής του, οι οποίες στην συνέχεια μετατοπίζονται στην θεραπευτική διαδικασία. Φυσικά, αυτή η διαδικασία είναι συγκρουσιακή: όταν η αγάπη αναδύεται από την απώθηση εξακολουθεί να είναι συγκλονισμένη στην παιδική σύγκρουση.

Η καρδιά της αναλυτικής θεραπείας είναι η αναζωογόνηση, η αποκάλυψη, η ερμηνεία αυτών των συγκρούσεων.

Τα πρωτότυπα του αρχικού δεσμού, από μοντέλα για επώδυνη επανάληψη, αναθεωρούνται και ανακατασκευάζονται σε λειτουργικά πρωτότυπα σύνδεσης που μπορούν να διαδραματίσουν πλέον κεντρικό ρόλο στην αντίληψη του ατόμου για την αγάπη και τις σχέσεις. Ελευθερωμένοι από την απώθηση, απελευθερωμένοι από συγκρουσιακές εμπλοκές και από την προσκόλληση στις αρχικές φιγούρες, ανακαλύπτουμε την ικανότητα να μπορούμε να συνδεθούμε και να αναζητήσουμε τον έρωτα και την αγάπη στον πραγματικό κόσμο.. Αυτή, η προοδευτική δημιουργία ενός νέου πρωτότυπου μπορεί να επενδύσει στο εδώ και τώρα σε μια νέα σχέση που ικανοποιεί, ή ακόμα, και σε μακροχρόνια αγάπη που θεραπεύει.

Πηγές:

1. Lacan,L. (1966). Subversion du sujet et dialectique du desir, Ecrits, Paris, Seuil
2. Carotenuto,A. (1999). Αγάπη και Προδοσία, εκδ. Ίταμος
3. Freud,S. (1914). On narcissism: An introduction. Standard Edition
4. Bergmann,M.S. (1993). Children’s play and adult life. In: The many meanings of play. Yale University Press

Διαβάστε ακόμη στην Πύλη Ψυχολογίας, τα σχετικά άρθρα:

• Η τριγωνική θεωρία της αγάπης.
• Οι μορφές της αγάπης.
• Αρκεί μόνο η αγάπη;
• Είναι ατελής η εξίσωση της αγάπης;

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Χριστίνα Πετρέλλη - Ψυχολόγος

Χριστίνα Πετρέλλη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος (Άδεια Ασκήσεως Επαγγέλματος). MSc Προαγωγή Ψυχικής Υγείας-Πρόληψη Ψυχιατρικών Διαταραχών (Ιατρική Σχολή Αθηνών), MSc Εκπαιδευτική Ψυχολογία. Εξειδίκευση σε: Συστημική Ψυχοθεραπεία, Ψυχοεκπαιδευτικές Παρεμβάσεις & Συμπεριφορική Θεραπεία Οικογένειας στην Ψύχωση, Δ.Δ., ΙΨΔ, Κλινική Ψυχοπαθολογία, Ιατρική Ψυχολογία.

6986475549

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού