Σχέσεις (Μέρος 1ο)

Ακρόαση άρθρου......

Όλο και περισσότερες μελέτες υποδεικνύουν ότι το είδος προσκόλλησης που μας έχει σμιλεύσει, καθορίζει τον τρόπο που προσεγγίζουμε και σχετιζόμαστε ερωτικά και την ποιότητα των συναισθηματικών μας σχέσεων. Η θεωρία προσκόλλησης υποστηρίζει πως η αναζήτηση και διατήρηση συναισθηματικής σύνδεσης είναι έμφυτη και πρωτογενής βιολογική αρχή καθ΄όλη τη διάρκεια της ζωής μας.

Η φυσική ή συμβολική παρουσία των σημαντικών άλλων παρέχει αίσθημα ασφάλειας και ανακούφισης, ενώ η έλλειψή τους προκαλεί σοβαρούς συναισθηματικούς κινδύνους.

Η θετική προσκόλληση δημιουργεί, ασφαλές καταφύγιο το οποίο αναχαιτίζει τις επιπτώσεις του στρες και της αβεβαιότητας και το ιδανικό πλαίσιο για τη συνεχή και απρόσκοπτη ανάπτυξη μιας ώριμης, ευπροσάρμοστης και ενδιαφέρουσας προσωπικότητας

Θεωρία της Ερωτικής Προσκόλλησης

Η διατύπωση της θεωρίας ερωτικής προσκόλλησης απορρέει από την αρχική θεωρία προσκόλλησης του Bowlby (1969), η οποία αφορά την σχέση δεσμού που αναπτύσσει ο γονιός κυρίως η μητέρα με το παιδί.

Διαχωρίζει την ερωτική προσέγγιση των ενηλίκων σε τρία ξεχωριστά συστήματα συμπεριφοράς:

• απορριπτική/αποφευκτική προσκόλληση που περιλαμβάνει αναζήτηση εγγύτητας,
• αγχώδη/αμφιθυμική προσκόλληση χαρακτηρίζεται από αγωνία χωρισμού 
• ασφαλής προσκόλληση κατά την οποία η σχέση αποτελεί ένα ασφαλές καταφύγιο ενάντια στο στρες και στο οποίο ο σύντροφος είναι πηγή φροντίδας και το σεξ αποτελεί απόλαυση. 

Από τα τρία συστήματα συμπεριφοράς, τα δύο πρώτα αφορούν ανασφαλείς δεσμούς προσκόλλησης, ενώ αυτό που εστιάζει στην ασφάλεια και στην συναισθηματική επαφή θεωρείται το πρότυπο με βάση το οποίο δουλεύονται θεραπευτικά τα άλλα δύο συστήματα σχέσης. Όταν η σχέση απειλείται ή όταν χωρίζουμε, το ανατροφικό σύστημα προσκόλλησης ενεργοποιείται και αναλαμβάνει τον έλεγχο της συμπεριφοράς και των αντιδράσεων προκειμένου το άτομο να ανακτήσει τη συναισθηματική επαφή και να αποκαταστήσει μία αισθητή αίσθηση ασφάλειας.

Κατά καιρούς μέσα στη σχέση η φροντίδα ή η σεξουαλικότητα μπορεί να εμφανιστούν στο προσκήνιο ως θέματα προς διερεύνηση. Για παράδειγμα στην αρχή της σχέσης, στο στάδιο του πάθους, η σεξουαλική έλξη είναι αυτή που ενώνει τους εραστές, η οποία με τη σειρά της ενθαρρύνει την ανάπτυξη σχέσης προσκόλλησης μεταξύ τους. Αργότερα, η συναισθηματική υποστήριξη και σύνδεση αποτελούν τη βασική προϋπόθεση για την συνέχεια της σχέσης. Τα άτομα αλλά και τα ζευγάρια ενδέχεται επίσης να διαφέρουν ως προς το πόσο σημαντικό θεωρούν το σεξ για ην διατήρηση της σχέσης τους. Παρόλα αυτά, κατά τη διάρκεια της ζωής, ο ερωτισμός και η φροντίδα βιώνονται, εκφράζονται και ερμηνεύονται διαφορετικά στα άτομα με ασφαλή προσκόλληση έναντι των ατόμων με ανασφαλή προσκόλληση.

Ο Bowlby (1969), ο ιδρυτής της Θεωρίας Δεσμού, υποστήριζε ότι καθώς προχωρά η ανάπτυξη, κάθε σύστημα συμπεριφοράς και οι αλληλεπιδράσεις του με τα άλλα δύο περιπλέκεται και αλληλοκαλύπτεται. Μέσα στην σχέση, η σεξουαλική δραστηριότητα και η συναισθηματική επαφή διαμορφώνονται από το πλαίσιο του συστήματος προσκόλλησης που χαρακτηρίζει τα άτομα. Η λειτουργική ενσωμάτωση αυτών των τριών συστημάτων είναι από τις βασικές υποχρεώσεις της ενηλικίωσης και ωρίμανσης.

Η ασφαλής προσκόλληση είναι το μόνο σύστημα δεσμού που οικοδομεί την ασφαλή βάση από την οποία τα άτομα θα νιώσουν έτοιμα να επιχειρήσουν να εξερευνήσουν τον κόσμο γύρω τους και να ανταποκριθούν με ευελιξία στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος.  Προωθεί την αναγκαία αυτοπεποίθηση προκειμένου το άτομο να εκτεθεί, να διακινδυνεύσει, να γνωρίσει, να μάθει και να προσαρμοστεί σε καινούργια δεδομένα και απαιτήσεις.

Η ανάγκη σύνδεσης είναι αρχέγονη, από τις δομικές και επιτακτικές ανάγκες του ψυχισμού.

Η ασφαλής σύνδεση με τον σημαντικό άλλο ενδυναμώνει την ικανότητα να μπορούμε να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να στοχαστούμε την σχέση μας με τον άλλον αλλά και τη θέση του άλλου.

Τα άτομα με ασφαλή σύνδεση είναι σε θέση να ανοιχτούν συναισθηματικά, να προσεγγίσουν τους άλλους  με διάθεση να τους γνωρίσουν και να τους κατανοήσουν. Μπορούν να διαχειριστούν τις συγκρούσεις και τις εντάσεις.

Η ασφαλής σύνδεση προάγει την αυτονομία. Όσο περισσότερο ασφαλώς συνδεδεμένοι είμαστε τόσο περισσότερο ενδιαφέροντες και σημαντικοί γινόμαστε.

Οι ασφαλείς σχέσεις τείνουν να είναι περισσότερο ευτυχισμένες, πιο σταθερές και περισσότερο ικανοποιητικές και το συναίσθημα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο.

Κατά τη διάρκεια της ζωής τα δομικά στοιχεία των ασφαλών σχέσεων είναι η συναισθηματική διαθεσιμότητα και ανταπόκριση, τα οποία αποτελούν ισχυρό προβλεπτικό παράγοντα για τη διάρκεια της σχέσης. Εξομαλύνει πολλά από τα άβολα συναισθήματα που αναδύονται στις δύσκολες στιγμές της σχέσης.
Σε όλα τα πρωτεύοντα θηλαστικά, η έλλειψη σύνδεσης με έναν σημαντικό άλλο προκαλεί ένα συγκεκριμένο είδος φόβου – έναν αρχέγονο πανικό αφανισμού που εντείνει την ανάγκη για σύνδεση και την αναζήτηση εγγύτητας. 

Εάν οι συμπεριφορές για σύνδεση αποτύχουν να προκαλέσουν την αντίστοιχη ανταπόκριση από το επιθυμητό πρόσωπο, επέρχεται μία πρωτότυπη διαδικασία που σκιαγραφεί το άγχους χωρισμού. Αυτή περιλαμβάνει θυμό, οργισμένη διαμαρτυρία για τον χωρισμό, αντιδράσεις εξάρτησης, κατάθλιψη και απόγνωση, που τελικά καταλήγουν σε θρήνο και συναισθηματική αποσύνδεση. 

Ο Bowlby ερμήνευσε το θυμό που εκφράζεται στις ενήλικες ερωτικές σχέσεις, ως προσπάθεια να συνδεθούμε με τον φαινομενικά απών και απρόσιτο σημαντικό άλλο, δηλ., το γονιό.

Διέκρινε μεταξύ της οργισμένης προσδοκίας κατά την οποία αναμένεται μία στοιχειώδης ανταπόκριση στο κάλεσμά του και στον απεγνωσμένο θυμό, ο οποίος εξελίσσεται σε απελπισία και εμμονή. Στους ασφαλείς δεσμούς η διαμαρτυρία για την έλλειψη διαθεσιμότητας του άλλου αναγνωρίζεται και γίνεται αποδεκτή.

Η θεωρία Δεσμού διακρίνει επίσης τις ατομικές διαφορές στην αντιμετώπιση των συναισθημάτων και των αναγκών. Στις ασφαλείς σχέσεις, η ερωτική σύνδεση χτίζει ένα αίσθημα συναισθηματικής ομοιόστασης. Οι δύσκολες στιγμές στη σχέση και η συναισθηματική δυσφορία είναι προσωρινές, ενώ οι ανάγκες και οι φόβοι μπορούν να εκφραστούν και να αντιμετωπιστούν με συνέπεια και υπευθυνότητα.

Στις ανασφαλείς σχέσεις, οι στρατηγικές αντιμετώπισης των εντάσεων είναι περιορισμένες και ανεπαρκείς. Όπως είναι και οι απαντήσεις σε ερωτήσεις όπως, «Είσαι εδώ για μένα. Είσαι δίπλα μου όταν σε χρειαστώ;», «Μπορώ να βασιστώ σε σένα;».

Ανασφαλείς στρατηγικές σύνδεσης

Η πρώτη αγχώδης στρατηγική την στιγμή που το άτομο καταλαβαίνει πως θα το χωρίσουν είναι το άγχος εγκατάλειψης και όλο το σύστημα ανασφαλούς προσκόλλησης συναγερμοποιείται. Εκδηλώνονται έντονες και πιεστικές εξαρτητικές συμπεριφορές και γίνονται απαιτητικές προσπάθειες για επανασύνδεση με τον άλλον. Όμως, ακόμη κι αν ο άλλος ανταποκριθεί στο κάλεσμα επανασύνδεσης, η εμπιστοσύνη έχει κλονισθεί και έχει προκληθεί συναισθηματική αβεβαιότητα. Αυτή η αντίδραση μπορεί να κρατήσει λίγο, μπορεί όμως και να εξελιχθεί σε μοντέλο συμπεριφοράς που χαρακτηρίζει την ανασφαλή προσκόλληση και να αποτελέσει τον τρόπο που τα άτομα φέρονται στις ερωτικές σχέσεις τους.

Όταν η προσδοκία για ανταπόκριση δεν εκπληρωθεί, η δεύτερη πιο αποφευκτική στρατηγική προκειμένου να αντιμετωπίσει το άτομο την έλλειψη ασφαλούς συναισθηματικής σύνδεσης είναι να απενεργοποιήσει και να καταστείλει τα συναισθήματα και τις ανάγκες για σχέση αποφεύγοντας τη συναισθηματική εμπλοκή. Δυστυχώς, η καταστολή της συναισθηματικής επιθυμίας είναι δύσκολη δουλειά και αναποτελεσματική, συχνά οδηγεί σε αύξηση της φυσιολογικής διέγερσης (οργανικά συμπτώματα) και έντασης, όχι μόνο στα ίδια τα άτομα αλλά και στους γύρω τους. Εάν αυτή η στρατηγική γενικευτεί και εγκαθιδρυθεί ως αυτοματοποιημένη αντίδραση τότε το άτομο χάνει κάθε επαφή από τα συναισθήματα και τις ανάγκες του, και αποκόπτεται από τον ερωτικό του σύντροφο.

Περισσότερο οι άντρες παρά οι γυναίκες υιοθετούν αυτή την αποφευκτική συμπεριφορά ερωτικής (από)σύνδεσης. Ενώ αυτές οι συνηθισμένες μορφές ερωτικής συσχέτισης μπορούν να τροποποιηθούν από νέες σχέσεις, μπορούν επίσης να υπονομεύουν και να διαιωνίζονται στις υπάρχουσες.

Οι έρευνες δείχνουν ότι οι σχέσεις μπορούν να είναι αρμονικές με λιγότερες εντάσεις και συγκρούσεις, όταν τουλάχιστον ο ένας έχει ασφαλή σύνδεση.

Τα νοητικά μοντέλα για τον εαυτό και της σχέση μας με τους άλλους είναι επίσης ένα βασικό μέρος της θεωρίας δεσμού. Αυτά τα μοντέλα είναι οι πεποιθήσεις μας για τους άλλους που καθοδηγούν το πως ερμηνεύουμε τη συμπεριφορά τους και τι προσδοκούμε από αυτούς. Στην ασφαλή σύνδεση, το νοητικό μοντέλο που έχουν τα άτομα για τον εαυτό τους είναι ότι αξίζει την αγάπη και την φροντίδα, είναι σίγουρα για τις ικανότητές τους, έχουν αποδεχθεί τις αδυναμίες τους, οι άλλοι είναι αξιόπιστοι και άξιοι εμπιστοσύνης.

Διαβάστε ακόμη το σχετικό άρθρο της Επιστημονικής Συνεργάτιδας του E-Psychology, Χριστίνας Πετρέλλη: Σχέσεις, μέρος 2ο 

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Χριστίνα Πετρέλλη - Ψυχολόγος

Χριστίνα Πετρέλλη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος (Άδεια Ασκήσεως Επαγγέλματος). MSc Προαγωγή Ψυχικής Υγείας-Πρόληψη Ψυχιατρικών Διαταραχών (Ιατρική Σχολή Αθηνών), MSc Εκπαιδευτική Ψυχολογία. Εξειδίκευση σε: Συστημική Ψυχοθεραπεία, Ψυχοεκπαιδευτικές Παρεμβάσεις & Συμπεριφορική Θεραπεία Οικογένειας στην Ψύχωση, Δ.Δ., ΙΨΔ, Κλινική Ψυχοπαθολογία, Ιατρική Ψυχολογία.

6986475549

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού