Κοινωνικό άγχος: Το τραύμα της έλλειψης αποδοχής που γίνεται φόβος

Πολλές φορές χρειάζεται τόση προσπάθεια για να φέρεσαι ως "φυσιολογικός". Να υπομένεις το φόβο όταν νιώθεις ότι είσαι στο επίκεντρο της προσοχής. Όταν ανησυχείς για το πως θα σε κρίνουν οι άλλοι. Πως θα μιλήσεις, τι θα πεις, πως θα το πεις, αν αυτο το έντονο άγχος που βιώνεις αποτυπώνεται στο πρόσωπο και στη γλώσσα του σώματός σου που αισθάνεσαι την ανάγκη να κρυφτείς, να φύγεις.

Πότε και πώς εκφράζεται το κοινωνικό άγχος; 

Το κοινωνικό άγχος χαρακτηρίζεται απο έναν επίμονο και δυσλειτουργικό φόβο αρνητικής αξιολόγησης απο τους γύρω και ελέγχου των κοινωνικών περιστάσεων.

Το άγχος αυτό μπορεί να εκδηλώνεται επιλεκτικά, πχ σε μια συνέντευξη για δουλειά, σε συμμετοχή στις γιορτές, στη συμπεριφορά του φαγητού, αλλά τις περισσότερες φορές είναι γενικευμένο υπονομεύοντας την κοινωνική ανάπτυξη του ατόμου, μειώνοντας τις αλληλεπιδράσεις του και τις ευκαιρίες για διαπροσωπικές σχέσεις. 

Το άγχος αυτό παρουσιάζεται απο την παιδική και εφηβική ηλικία, ακολουθώντας μια αδιάκοπη πορεία.

Είναι περισσότερο περίπλοκο από ότι φαίνεται, διότι δύναται να είναι η κορυφή του παγόβουνου, που στο βαθύ και πιο αόρατο κομμάτι κρύβονται μια σειρά τραυματικών γεγονότων, μοτίβων έντονης κριτικής, θυματοποίηση, η οποιοδήποτε αλλο στοιχείο του παρελθόντος που μας κάνει στο παρόν να ντρεπόμαστε να μιλήσουμε, να είμαστε ο εαυτός μας. 

Είναι φυσιολογικό αυτό που νιώθω;

Φαντάζομαι, όλοι έχουμε σκεφτεί ότι αυτό που νιώθουμε και ο τρόπος που συμπεριφερόμαστε δεν είναι φυσιολογικά! Θα έχεις σκεφτεί η θα έχεις ακούσει από άλλους ότι δεν είναι λογικό αυτό, ότι είναι υπερβολικό, ότι δεν θα έπρεπε να ντρεπεσαι για αυτό, ότι είναι απλό να βγεις για έναν καφέ με φίλους, ότι πρέπει να χαλαρώσεις, να μη σε νοιάζει τι θα πουν οι άλλοι, και ότι τα πάντα τα παίρνεις προσωπικά.. 

Ας ξεκινήσουμε όμως από κάποια βασικά στοιχεία.. 

Η κοινωνική επαφή, από το να μιλήσεις με κάποιον, να συζητήσεις, να τον αγγίξεις, είναι ένα αρχέγονο ένστικτο, έμφυτο σε όλους τους ανθρώπους. Γεννιόμαστε με την ανάγκη να εξαρτιόμαστε απο άλλους, πρώτα από όλα από την μητέρα μας που μας φροντίζει και μας ζεσταίνει.

Όσο μεγαλώνουμε εξαρτώμαστε απο τους συναδέλφους στη δουλειά, γιατί μας παρέχουν χρήματα για να ζήσουμε. Εξαρτώμαστε απο άλλους για να διασκεδάσουμε, να ψυχαγωγηθούμε, να μας βοηθήσουν σε μια δυσκολία, σε διάφορες βασικές ανάγκες.

Είναι ακόμη στη φύση μας η ανάγκη να αρέσουμε, να μας αποδέχονται κοινωνικά, ακριβώς επειδή αν μείνουμε μόνοι, το ένστικτο μας χτυπάει καμπανάκι, απειλώντας την επιβίωση μας. Οπότε είναι φυσικό να νοιαζόμαστε για την άποψη των άλλων για εμάς, να μας αποδέχονται, να ανήκουμε κάπου γιατί έτσι εξασφαλίζεται η ασφάλεια μας υποσυνείδητα, η αποδοχή και κατά συνέπεια η θετική εκτίμηση που έχουμε για τον εαυτό μας.

Το άγχος για την συμπεριφορά μας είναι εποικοδομητικό και μας βοηθάει να επαναπροσαρμοζόμαστε και να εξελισσόμαστε. 

Τα τραύματα που οδηγούν στο κοινωνικό άγχος...

Για να φτάσει κανείς όμως στο δυσλειτουργικό κοινωνικό άγχος σημαίνει ότι μέσα του ένα κομμάτι αποδοχής και ασφάλειας έχει διαταραχθεί, έχει υποστεί κάποιο τραύμα. 

Κάποια κοινά παραδείγματα είναι κοινωνικά περιστατικά που το άτομο έχει νιώσει ντροπιασμένο, εκτεθειμένο, έχει ρεζιλευτεί, και προκειμένου να προστατεύσει τον εαυτό του από μια μελλοντική πιθανότητα εξευτελισμού, αρχίζει να αποφεύγει τις κοινωνικές καταστάσεις. Ο εκφοβισμός, κάποια κοινωνικά λάθη που μπορεί να συμβούν, και ακόμη πιο βαθιά η καλλιέργεια της ντροπής και της συμπεριφορικής αναστολής που προέρχεται από τους γονείς και το περιβάλλον. 

Γονείς που έκριναν αυστηρά, που πρέσβευαν σθεναρά συγκεκριμένους κανόνες συμπεριφοράς και "πρέπει" υποδεικνύοντας το σωστό και αποδεκτό, οι συγκρίσεις με άλλα παιδιά που σπέρνουν το αίσθημα της ανεπάρκειας, "εγώ δεν μπορώ να είμαι σαν και αυτόν, είμαι ελλαττωματικός", συνιστούν καθοριστικές τάσεις για το πως θα συμπεριφερόμαστε κοινωνικά.

Η ανεπάρκεια και η χαμηλή αυτοεκτίμηση οδηγούν στο αίσθημα της ντροπής, και η ντροπή δεν είναι ένα συναίσθημα που εμφανίζεται μονο σε κοινωνικές καταστάσεις, αντιθέτως, γίνεται ένα με τη φύση μας, σαν να ρέει στο αίμα μας, και υποσυνείδητα μας προτρέπει στο να αποσυρόμαστε κοινωνικά, να φεύγουμε απο τις σχέσεις πριν καν δημιουργηθούν, απο φιλίες, απο έρωτες, να κρυβόμαστε, να αποκτούμε αποφυγές, να μένουμε μόνοι με τις ενοχές του γιατί να είμαστε μόνοι.

Οι συχνές κατηγορίες, η αμφισβήτηση, η πατρική υπερπροστασία, (πατέρας~σύμβολο ανεξαρτησίας), διαμορφώνουν ένα αίσθημα ότι κάτι δεν πάει καλά με εμάς, ότι έχουμε πρόβλημα, ότι παντα κάνουμε κάτι λάθος, ότι θα έπρεπε να ήμασταν αλλιώς. 

Όταν στο σπίτι μεγαλώνουμε με την πεποίθηση του "τι θα πουν οι άλλοι", ότι η εικόνα μας είναι πολύ σημαντική, ότι πρέπει να προσέχουμε αυτα που λέμε και κάνουμε, αλλιώς θα υπάρξει απόρριψη, είναι έπειτα φυσιολογικός μηχανισμός να αντιδρούμε αποφευκτικά, έτσι ώστε να μην απορριφθούμε. Δηλαδή αποφεύγουμε για να προστατεύσουμε το εγώ μας απο το να υποστεί μια απόρριψη και να τραυματιστεί ίσως ξανά. Γιατί η απόρριψη μοιάζει περισσότερο επώδυνη απο το κοινωνικό άγχος αυτό καθ' αυτό.

Η απόρριψη σημαίνει δεν σε αγαπώ, και υποσυνείδητα ο εγκέφαλος, ο τρόπος σκέψης και το σώμα μας κάνει τα πάντα για να μην βιώσει το τραύμα της μη ~ αγάπης. 

Υπό το βλέμμα των άλλων...

Πέρα απο την προσωπική αρνητική εκτίμηση για τον εαυτό μας, η οποία έχει τις ρίζες της σε διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις, γινόμαστε ευάλωτοι στην αξιολόγηση των άλλων. 'Αν με κρίνουν άσχημα, σημαίνει ότι δεν είμαι καλός', 'αν με δουν να κοκκινίζω και να ιδρώνω θα φανεί ότι αγχώνομαι και δεν πρέπει να αγχώνομαι, θα φανώ αδύναμος', 'ολοι θα με παρατηρούν και θα γίνω ανεπιθύμητος'. 

Λόγω, λοιπόν, παρελθοντικών αρνητικών εμπειρίων αυστηρής κριτικής και απόρριψης, μορφοποιείται ένα σχήμα καχυποψίας απέναντι στους άλλους, μια πεποίθηση ότι είμαστε στο επίκεντρο της προσοχής όλων σαν να ξεχωρίζουμε μεσα στο πλήθος, σαν να έχουμε κάτι ασυνήθιστο και περίεργο και ότι το άγχος μας θα φανεί και αυτό γίνετα κριτήριο απόρριψης, ενώ στη πραγματικότητα το άγχος είναι μια εσωτερική εμπειρία και το τι σκεφτόμαστε δεν μπορούν οι άλλοι να το δουν αν δεν τους το πούμε εμείς.

Πολλές αποφυγές και πράξεις μας στηρίζονται σε προφητικές σκέψεις και προβλέψεις οι οποίες δεν έχουν ρεαλιστική βάση. Όπως, "αν με γνωρίσει καποιος καλύτερα θα καταλάβει πόσο βαρετός είμαι. Αν πάω σε αυτη τη συνάντηση, δεν θα μου μιλήσουν και θα νιώσω αμηχανία".

 Αυτές οι σκέψεις ενδυναμώνουν παρελθοντικές αποτυχίες, στις οποίες μπορεί να μην είχαμε μερίδιο ευθύνης, αλλά κυρίως προδικάζουν την μελλοντική μας συμπεριφορά, επικρίνοντας την όπου και αν πάμε. Επίσης, είναι σημαντικό να αντιλαμβανόμαστε σιγά - σιγά, ότι οι προβλέψεις και οι σκέψεις που αφορούν το μέλλον δεν είναι σκέψεις τις οποίες μπορούμε να πάρουμε στα σοβαρά. Γιατί δεν γνωρίζουμε τι θα συμβεί, το μέλλον είναι άγνωστο, δεν έχουμε κανενα αποδεικτικό στοιχείο για το τι θα γίνει εκεί που θα πάμε, ποιος θα μας μιλήσει, πως θα νιώσουμε, τι θα κάνουμε τελικά. Όλα αυτα είναι υποθετικά σενάρια τα οποία σαμποτάρουν και διαιωνίζουν έναν φαύλο κυκλο αποφυγών. 

Μπορούμε να ελέγχουμε την γνώμη των άλλων;

Τελος, πιστεύετε ότι μπορούμε να ελέγχουμε 100% τις σκέψεις των άλλων για εμάς; Πιστεύετε ότι το να είμαστε πάντα και με όλους επιθυμητοί, αστείοι, ενδιαφέροντες, αποδεκτοί είναι εφικτό; Γνωρίζετε κάποιον που να τα πηγαίνει καλά με όλους ή να έχει μια τέλεια συμπεριφορά και λεκτική επικοινωνία χωρίς λάθη, χωρίς ατέλειες, χωρίς άσχημες ημέρες, χωρίς αδιαθεσία; Αυτα τα λάθη που φοβάστε, σε πόσο κόσμο έχουν συμβεί; 

Είναι μήπως μάταιο να θέλουμε να ελέγχουμε την εικόνα μας και την κοινωνική συμπεριφορά μας πάντα; Να προσπαθούμε να προλαμβάνουμε τυχόν λάθη; Να μας αποδέχοται πάντα οι άλλοι; Το τέλειο, δεν υπάρχει γιατί είναι ανέφικτο. Πίσω απο τον έλεγχο μιλάει ο φόβος αποτυχίας ή μη αποδοχής, για αυτό ερμηνεύουμε και εμείς ως τόσο σημαντική την εικόνα μας, ακριβώς επειδή φοβόμαστε την απόρριψη.

Όμως, το να αποδεχτούμε ότι είμαστε φυσιολογικοί άνθρωποι με λάθη, που δεν μπορεί να μας αποδέχονται όλοι, όπως αντίστοιχα και εμείς δεν μπορούμε να αποδεχόμαστε το ίδιο όλους τους ανθρώπους που μας περικλείουν στη ζωή μας, είναι η πρώτη σημαντική αποδοχή - συμφωνία που χρειάζετα να κάνουμε με τον εαυτό μας. 

Απελευθερώσου απο το κοινωνικό άγχος..

Eίναι κουραστικό, και δεν αξίζει να ζεις στο σκοτάδι, αόρατος, παρατηρώντας τους άλλους ανθρώπους πριν καν σε παρατηρήσουν πρώτα οι ίδιοι. 

Μην περιμένεις την αλλαγή, η αλλαγή είσαι εσύ.

Μέσα απο την θεραπεία μπορείς να νοηματοδοτήσεις το κοινωνικό άγχος που σου συμβαίνει, να σπάσεις την αλυσίδα του φαύλου κύκλου, να αμφισβητήσεις τις πεποιθήσεις γύρω απο το άγχος σου, την ανεπάρκεια σου και την άποψη των άλλων για εσένα. Μπορείς να ενισχύσεις την διεκδικητικότητα σου, τις κοινωνικές σου δεξιότητες, ώστε να λαμβάνεις την απόλαυση και την πληρότητα απο την επαφή σου με τους άλλους ανθρώπους.

Έτσι όπως μαθαίνεται μια συμπεριφορά έτσι μπορεί και να ξεμαθευτεί, ώστε να νιώθεις ασφαλής στις κοινωνικές καταστάσεις και να μην αποσύρεσαι όταν νιώθεις κίνδυνο ή ακόμη και όταν συνειδητά δεν βλέπεις τον κίνδυνο. Να εκτεθείς στους φόβους σου, γιατί με την έκθεση ο φόβος θα φοβηθεί και θα φύγει. 

Αν κουράστηκες να φοβάσαι, γιατί να συνεχίζεις να ζεις μέσα στο φόβο;