Πως μιλάμε στα παιδιά για τον θάνατο ή για τον επικείμενο θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου.

Ακρόαση άρθρου......

Τα παιδιά θέλουν να μάθουν για τον θάνατο. Εμείς είμαστε αυτοί που τους στερούμε τις απαραίτητες πληροφορίες ή που προσφέρουμε πληροφορίες που δημιουργούν περισσότερες απορίες, φόβο και σύγχυση.
Χρειάζεται να καταλάβουμε ότι τα παιδιά μπορούν να το διαισθάνθούν όταν δεν τους αποκαλύπτεται ολόκληρη η αλήθεια.

Το γεγονός αυτό επιφέρει άγχος και οδηγεί σε σχηματισμό λανθασμένων συμπερασμάτων. Ο θάνατος είναι μέρος της ζωής του ανθρώπου και στην εποχή μας, από τη μια η ανάπτυξη της τεχνολογίας της ιατρικής επιστήμης και από την άλλη, η επιβεβλημένη ανάγκη του καταναλωτισμού και των ψευδαισθήσεων που αυτός επιφέρει, μας έχει απομακρύνει αρκετά από την θνητή και ταπεινή πραγματικότητα μας, δημιουργώντας πληθώρα υπαρξιακών προβλημάτων και αίσθηση κενότητας.

Πως να μιλάμε για τον θάνατο στα παιδιά

Είναι βοηθητικό λοιπόν να μιλάμε ελεύθερα για τον θάνατο στα παιδιά και να χρησιμοποιούμε εκφράσεις όπως «πεθαίνει», «πέθανε», ή «είναι νεκρός» και όχι εκφράσεις όπως «κοιμήθηκε» ή «έφυγε», ειδικά σε μικρότερα παιδιά που έχουν πολύ συγκεκριμένο τρόπο σκέψης και ερμηνείας των γεγονότων, ενώ μπορούν κάλλιστα να μας ρωτήσουν «και πότε θα επιστρέψει;» επειδή ακριβώς δεν αναγνωρίζουν το θάνατο ως ένα μη αναστρέψιμο γεγονός.

Έτσι οι φράσεις που χρησιμοποιούμε όπως «δεν πρόκειται να γίνει καλύτερα,» ή «δεν υπάρχει κάτι περισσότερο που μπορούμε να του προσφέρουμε», δεν έχουν την ίδια σημασία όπως το «θα πεθάνει», όταν όντως κάποιος πρόκειται να πεθάνει.

Εξίσου σημαντικό είναι να συζητάμε με τα παιδιά τι συμβαίνει όταν κάποιος πεθαίνει, ώστε να μπορέσουμε να φροντίσουμε τις αγωνίες τους σχετικά με την ταφή, ή την καύση του. Διατηρούμε πάντα μια ανοιχτή επικοινωνία και εξηγούμε ότι με το θάνατο παύει ο νεκρός να αισθάνεται ή να πονάει, να σκέφτεται, να κρυώνει, να πεινάει κτλ. Δεν χρειάζεται να παρέχουμε πολλές λεπτομέρειες αλλά ωστόσο μπορούμε να ρωτάμε για τυχόν απορίες και να είμαστε διαθέσιμοι να τις συζητήσουμε.

Συχνά τα παιδιά αποσύρονται προκειμένου να διεργαστούν ότι έχει συζητηθεί και επανέρχονται προκειμένου να ρωτήσουν αυτό που τους απασχολεί εκ νέου.

Είναι αρκετά βοηθητικό για τα παιδιά κατά τη διάρκεια της συζήτησης να τα παρατηρούμε πως αντιδρούν σε αυτά που τους λέμε και να ρωτάμε τι τους προκάλεσε τη συγκεκριμένη αντίδραση, όταν έχουμε εντοπίσει κάτι τέτοιο. Μπορεί να μην είναι σε θέση να κατανοήσουν ακριβώς τι συνέβαλε στη συγκεκριμένη αντίδραση, αλλά το σημαντικό για εκείνα είναι ότι εμείς είμαστε εκεί και τα αφουγκραζόμαστε και γινόμαστε το «περιέχον» τους.

Πως επικοινωνούμε την απώλεια σε ένα παιδί

Ακόμα και όταν έχει επέλθει ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου και εκ των υστέρων κρίνουμε ότι ενδεχομένως δεν το διαχειριστήκαμε με τον καλύτερο τρόπο, μπορούμε να επανέλθουμε και να συζητήσουμε τα γεγονότα και να ρωτήσουμε τι συναισθήματα έχει εγείρει στο παιδί η απώλεια. Μέσω αυτής της αντιμετώπισης δίνουμε την ευκαιρία στο παιδί να επικοινωνήσει την απώλεια, να καταλάβει ότι υπάρχει η κατάλληλη στήριξη που θα σηκώσει το βάρος της απώλειας μαζί του, ώστε να ξεκινήσει η διεργασία του θρήνου.

Είναι σημαντικό να επικοινωνούμε και τα δικά μας συναισθήματα στο παιδί, χωρίς όμως, να το κατακλύζουμε με αυτά. Το μήνυμα που θέλουμε να δώσουμε είναι πως όταν εκφράζουμε και επικοινωνούμε τα συναισθήματα μας, όσο δυσάρεστα και αν είναι αυτά, μετά νιώθουμε καλύτερα.

Οι πνευματικές διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης

Συνήθως οι καταστάσεις που εμπλέκουν το θάνατο οδηγούν σε αναζητήσεις και ερωτήματα γύρω από τις πνευματικές διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης. Σε ένα παιδί που θέλει να μάθει τι συμβαίνει μετά τον θάνατο, ή γιατί επέρχεται ο θάνατος, ειδικά σε ξαφνικές ή τραγικές περιπτώσεις, είναι ουσιαστικής σημασίας να καλωσορίζουμε τέτοιου είδους συζητήσεις και να μοιραζόμαστε μαζί του τις δικές μας πεποιθήσεις αλλά κυρίως να μη διστάζουμε να λέμε ότι δεν γνωρίζουμε, όταν δεν έχουμε τις απαντήσεις σε αυτά που ρωτάει. Μπορούμε ωστόσο να ρωτήσουμε το παιδί το ίδιο τι πιστεύει και να το ενθαρρύνουμε να μοιράστεί μαζί μας όποιες σκέψεις επιθυμεί και όποτε το επιθυμεί, χωρίς οποιασδήποτε κριτική στάση.

Πρέπει τα παιδιά να έρχονται στην κηδεία ενός αγαπημένου προσώπου; 

Όπως ζητάμε από ένα παιδί να μας συνοδέψει σε ένα γάμο ή μια βάφτιση, μπορούμε να το ρωτήσουμε εάν επιθυμεί να παρευρεθεί στην κηδεία ενός αγαπημένου προσώπου, ώστε να του δοθεί η ευκαιρία για έναν τελευταίο αποχαιρετισμό. Φροντίζουμε ωστόσο εάν εμείς δεν μπορούμε λόγω στενής συγγένειας με τον θανόντα να είμαστε σε εγρήγορση προκειμένου να ανταποκριθούμε σε τυχόν ψυχικές του ανάγκες κατά τη διάρκεια της κηδείας, να ζητήσουμε από κάποιο άλλο πρόσωπο να αναλάβει αυτή την ευθύνη. Εάν το παιδί δεν επιθυμεί να παραμείνει σε ολόκληρη την τελετή μπορεί να το πάρει και να αποχωρήσουν.

Συμπεράσματα

Είναι σημαντικό για τα παιδιά να λέμε τα πράγματα με το όνομα τους και με απλό τρόπο. Εξίσου σημαντικό είναι να ενημερώνονται για τα γεγονότα που αφορούν το θάνατο αγαπημένων προσώπων άμεσα από τους ίδιους τους γονείς τους και όχι από τρίτους και ανεξέλεγκτα, φτάνει να είναι σε θέση οι γονείς να το κάνουν και να μην βρίσκονται και οι ίδιοι σε κατάσταση σοκ. Η ανοιχτή και θαρραλέα επικοινωνία είναι μια επένδυση που κάνουμε στη ψυχική υγεία των παιδιών, επένδυση, με ιδιαίτερα και μακροπρόθεσμα οφέλη για εκείνα και για το σύνολο της κοινωνίας.

Βιβλιογραφία

1. Max and Beatrice Wolfe Children's Centre, Talking with Young People About Illness and Dying (XX).

2. Nagy,M.(1948). The child's theories concerning death. The Pedagogical Seminary and Journal of Genetic Psychology, 73(1), 3-27

3. Wiener, L., Weaver, M. S., Bell, C. J., & Sansom-Daly, U. M. (2015). Threading the cloak: palliative care education for care providers of adolescents and young adults with cancer. Clinical oncology in adolescents and young adults, 5, 1.