Προσωποκεντρική Συμβουλευτική με ανθρώπους που ακούνε φωνές

Ακρόαση άρθρου......

Η ακουστική ψευδαίσθηση έχει αντιμετωπιστεί με διαφορετικούς τρόπους μέσα απ΄την ιστορία και τους διάφορους πολιτισμούς. Για παράδειγμα, τον 5ο .π.Χ. αιώνα στην Ελλάδα, ο Σωκράτης θεωρούνταν ενάρετος άνθρωπος, άξιος να επικοινωνούν μαζί του οι Θεοί.

Αιώνες αργότερα, ωστόσο, οι πρώτοι Γάλλοι Ψυχίατροι του 19ου αιώνα, διέγνωσαν ότι ήταν παράφρων, γιατί θεωρούσαν οι το να ακούει κάποιος φωνές είναι παραίσθηση, άρθα ένδειξη παραφροσύνης! (Leudar και Tomas, 2000).

Η κυρίαρχη ψυχιατρική άποψη για τις ακουστικές ψευδαισθήσεις

Αυτή η ερμηνεία ταιριάζει πιο πολύ με την κυρίαρχη ψυχιατρική άποψη, σύμφωνα με την οποία οι παραισθήσεις είναι σημάδια ψυχικής νόσου, ιάσιμης αν τα σμυπτώματα αυτά εξαλειφθούν. Οι άνθρωποι που αναστατώνονται από μια τέτοια εμπειρία, συχνά έρχονται σε επαφή με ψυχιατρικές υπηρεσίες και γίνονται "Ασθενείς". Οι ειδικοί τους χαρακτηρίζουν ψυχικά αρρώστους και τους λένε ότι αν ακολουθήσουν τις οδηγίες τους, θα γίνουν καλά. Αρκετοί άνθρωποι βρίσκουν αυτή τη διαγνωστική διαδικασία, καθησυχαστική.

Δίνει ένα όνομα στο χάος ή τις δυσκολίες που βιώνουν και υποδηλώνει ότι οι ειδικοί κατανοούν το πρόβλημα τους και ξέρουν πως να τους βοηθήσουν. Μπορεί επίσης να απαλύνει συναισθήματα απομόνωσης - δεν είναι οι μοναδικοί στους οποίους συμβαίνουν αυτά τα αλλόκοτα και τρομακτικά πράγματα.

Παραδοσιακά, η θεραπεία περιλαμβάνει φαρμαεκυτική αγωγή, η οποία μπορεί να αμβλύνει ή να καλύψει τις φωνές και μερικές φορές νοσηλεία σε νοσοκομείο. Αυτό, απομακρύνει τους ανθρώπους από τις εντάσεις και τις πιέσεις της καθημερινής ζωής και μπορεί να σταματήσει τις φωνές, τουλάχιστον για ένα διάστημα. Επιπλέον, όλο και περισσότερες έρευνες υποστηρίζουν τη χρησιμότητα ορισμένων ψυχολογικών θεραπειών, οι οποίες αμφισβητούν την πραγματικότητα αυτών των ψυχωτικών συμπτωμάτων. Η θεωρία λέει ότι αν οι ασθενείς είναι υπάκουοι, παίρνουν τα φάρμακα τους και ακολουθούν τις οδηγίες - αυτό το παρουσιάζουν ως ανάληψη της ευθύνης για την ανάρρωση τους, δείχουν "διορατικό πνεύμα". Οι φωνές πρέπει τότε να σταματήσουν και οι άνθρωποι θα έχουν "θεραπευτεί".

Δυστυχώς έρευνες έχουν δείξει ότι τα φάρμακα λειτουργούν μόνο στο ένα τρίτο των περιπτώσεων, ενώ πολλοί εξακολουθούν να βιώνουν κάποια κατάλοιπα ψυχωτικών συμπτωμάτων (Roth και Fonagy, 2004) και χρειάζονται πρόσθετες, αλλεπάληλες νοσηλείες στο νοσοκομείο. Εξακολουθούν να ακούνε φωνές και να αναστατώνονται κι επιπλέον ορισμένοι έχουν δυσάρεστες παρενέργειες από τα φάρμακα. Αλλά και μόνο το γεγονός ότι είναι ψυχικά άρρωστοι, όπως τους έχουν πει, εντείνει την ανησυχία, τον φόβο και τη σύγχυση τους.

Όσο καθησυχαστικά κι ευγενικά να τους το πουν, αυτές οι ταμπέλες και οι διαγνώσεις, δυστυχώς, υποδηλώνουν ότι είναι τρελοί, κακοί, και κατά κάποιον τρόπο, κατώτεροι. Αυτές οι συμπεριφορές που στιγματίζουν, προκαλούν πρόσθετα προβλήματα σε κοινωνικό, οικογενειακό, επαγγελματικό και οικονομικό επίπεδο.

Άλλες απόψεις στην αντιμετώπιση των ακουστικών ψευδαισθήσεων

Υπάρχουν ωστόσο και απόψεις που αμφισβητούν αυτό το ιατρικό μοντέλο. Για παράδειγμα οι Romme και Escher (1993, 2000) έχουν πραγματοποιήσει έρευνες που δείχνουν ότι οι ακουστικές ψευδαισθήσεις προκαλούνται από κάποιο γεγονός της ζωής -συχνά από κάποιο επαναλαμβανόμενο παιδικό τραύμα, όπως είναι η σεξουαλική κακοποίηση, κι έχουν κάποιο νόημα.

Σε αντίθεση με τις κυρίαρχες απόψεις, οι οποίες αντιμετωπίζουν τις φωνές αποκλειστικά ως συμπτώματα ψυχικής νόσου και άρα δεν τις αξιολογούν, πιστεύουν ότι ο τρόπος αντιμετώπισης οποιασδήποτε συσχετιζόμενης διαταραχης είναι να ασχοληθούν με αυτήν και να αποκαλύψουν το νόημα που κρύβεται πίσω της. Οι άνθρωποι αυτοί μπορεί έτσι να βρουν τους δικούς τους τρόπους προσαρμογής αλλά και να αντιμετωπίσουν τις φωνές, πιθανότατα με το να συσχετιστούν διαφορετικά μαζί τους.

Η δουλειά των Romme και Escher οδήγησε στην ίδρυση οργανισμών όπως το Hearing Voices Network and Intervoice, στην Αγγλία αλλά σε άλλες χώρες, που προσφέρουν στήριξη, ενημέρωση και συχνά υποστηρικτικές ομάδες για ανθρώπους που ακούνε φωνές.

Μια προσωποκεντρική προσέγγιση στη δουλειά με ανθρώπους που ακούνε φωνές

Η προσωποκεντρική προσέγγιση πιστεύει στη μοναδικότητα κάθε ατόμου και στη συνεχή λειτουργία της τάσης πραγμάτωσης. Πιστεύει ότι οι πελάτες διαθέτουν τη δική τους εσωτερική πηγή λύσεων όταν η διαδικασία αυτή γίνεται δυσλειτουργική κι ακόμη ότι οι πελάτες είναι οι αυθεντίες ως προς την προσωπική τους ζψή και τις διεργασίες μέσα τους. Γνωρίζουν καλύτερα από όλους τι τους πονάει και τι είναι θεραπευτικό.

Η επιβολή μας κλασικής προκαθορισμένης λύσης προέρχεται αναγκαστικά από ένα διαφορετικό πλαίσιο αναφοράς και μπορεί να μην απηχεί τα βιώματα τους, τον πόνο ή τις ανάγκες τους.

Γι' αυτό το λόγο είναι σημαντικό να μην είμαστε κατευθυντικοί και να παραμένουμε στο πλαίσιο αναφοράς του πελάτη, έτσι ώστε τα βιώματα του να μην κατηγοριοποιηθούν σε φυσιολογικά ή μη φυσιολογικά, ακόμη και πραγματικότητες που μοιάζουν περίεργες ή αλλόκοτες, απλώς υπάρχουν κάπου στην αλληλουχία των εμπειριών του.

Οποιαδήποτε υπαρκτή ή υποθετική παθολογία που μπορεί να κρύβεται πίσω από τον τρόπο ζωής του πελάτη, είναι άσχετη με τον τρόπο που οι προσωποκεντρικοί θεραπευτές δουλεύουμε μαζί του.

Οι διαγνώσεις οι οποίες εμφανώς κατηγοριοποιούν μια πάγια κατάσταση δεν χρειάζονται και δεδομένων κάποιων κυρίαρχων στάσεων στην κοινωνία, μπορεί να στιγματίσουνκαι να αποβούν καταστροφικές.

Το μόνο που έχει να κάνει ο θεραπευτής είναι να διευκολύνει τη μοναδική για κάθε πελάτη διαδικασία πραγμάτωσης, δίνοντας στη θεραπευτική σχέσητη δυνατότητα να αναπτυχθεί. Το ότι ο πελάτης κατευθύνει τη διαδικασία, μπορεί να σημαίνει ή και να μη σημαίνει ότι αντιμετωπίζει φωνές και η θεραπεία, μπορεί να συνεπάγεται ή και να μην συνεπάγεται την εξάλειψης τους.

Οι φωνές δεν είναι το επίκεντρο της οποιασδήποτε λεγόμενης αγωγής, καθώς το άγχος και η ανησυχία μπορεί να έχουν προκληθεί από κάτι τελείως διαφορετικό.

Προσωποκεντρική θεραπευτική στάση - Οι βασικές συνθήκες

Φαίνεται οι οι άνθρωποι που παλεύουν με δύσκολες διαδικασίες ή ασυνήθιστες πραγματικότητες, είναι ειδήμονες στο να "πιάνουν στον αέρα" αν οι άλλοι είναι αυθεντικοί ή όχι. Δουλεύοντας με ανθρώπους που ακούνε φωνές, έχει τεράστια σημασία ο θεραπευτής να μην "Απεικονίζει" τις βασικές συνθήκες.

Το να είσαι προσωποκεντρικός θεραπευτής διαφέρει από το να κάνεις προσωποκεντρική θεραπεία.

Άνευ όρων θετική αποδοχή

Αν και εμείς, όπως πάντα, αποδεχόμαστε χωρίς καμία κρίση τη μοναδικότητα της εμπειρίας, τον ψυχικό πόνο και τις ανάγκες του κάθε πελάτη, σ' έναν άνθρωπο που ακούει φωνές μπορεί να φανεί εξαιρετικά θετικό και πιθανότατα ασυνήθιστο το γεγονός ότι κάποιος αποδέχεται την πραγματικότητα του χωρίς να την αρνείται, να τη διαστρεβλώνει ή να τη μεταβάλλει με οποιονδήποτε τρόπο.

Ενσυναίσθηση

Η αποδοχή, χωρίς αμφισβήτηση της πραγματικότητας του πελάτη είναι και μέρος της ενσυναίσθησης -προσπαθούμε να βιώσουμε τον κόσμο του πελάτη σαν να ήταν ο δικός μας, έχοντας όμως πάντα επίγνωση ότι αυτό γίνεται στο επίπεδο του "σαν να". Επιπλέον, χρειάζεται να επικοινωνούμε αυτή την κατανόηση (πρόκειται για την έκτη θεραπευτική συνθήκη του Rogers)

Διαβάστε στην Πύλη Ψυχολογίας το σχετικό άρθρο: Οι έξι θεραπευτικές συνθήκες της Προσωποκεντρικής Ψυχοθεραπείας 

Η ενσυναίσθηση μας βοηθά να παραμείνουμε στο πλαίσιο αναφοράς του πελάτη και να εξακολουθούμε να τον εμπιστευόμαστε ως αυθεντία στα θέματα της ζωής του, χωρίς να προσπαθούμε να του επιβάλλουμε τις δικές μας λύσεις.

Αυθεντικότητα

Η αποδοχή της πραγματικότητας του πελάτη δε σημαίνει πως πρέπει να του πούμε ότι ισχύει και για μας. Πράγματι, το να είμαστε ειλικρινείς ως προς τις διαφορές μας, είναι μια πρόσθετη ένδειξη της αξιοπιστίας μας. Η πλήρης παρουσία μας ως ξεχωριστού προσώπου μπορεί να λειτουργήσει σαν άγκυρα για έναν πελάτη που φοβάται ότι θα χάσει την αίσθηση του εαυτού του ή την επαφή με την πραγματικότητα.

Ο θεραπευτής από την πλευρά του, ωστόσο, μπορεί να νιώσει αμηχανία όταν έρχεται αντιμέτωπος με μια ασυνήθιστη πραγματικότητα ή έναν ασυνήθιστο τρόπο ύπαρξης. Η αυθεντική αυτοαντίληψη και η διατήρηση της ενσυναίσθησης στο επίπεδο του "σαν να" (Διατηρούμε την επίγνωση του τι είναι δικό μας και τι είναι εμπειρία του πελάτη) θα τον βοηθήσει να κρατήσει τα δικά του ερείσματα και μπορεί να μειώσει τους φόβους και τις ανασφάλεις του, πράγμα που με τη σειρά του θα τον κάνει πιο ικανό να βιώσει την πλήρη αποδοχή και άρα να είναι πληρέστερα παρών στη σχέση του με τον πελάτη.

Ο Προσωποκεντρικός τρόπος επαφής με τις φωνές

Όταν οι πελάτες αποφασίζουν τελικά να αντιμετωπίσουν τις φωνές, ίσως νιώθουν ή δε νιώθουν ότι ξέρουν σε ποιον ανήκουν οι φωνές, αν έρχονται μέσα ή έξω απο το κεφάλι τους. Βοηθάει να δούμε τις φωνές με τον ίδιο τρόπο που βλέπουμε τις διαμορφώσεις του εαυτού -πλευρές του εαυτού, όπου κάθε μία μπορεί να παρουσιαστεί σε διαφορετικές στιγμές ή κάτω από διαφορετικές συνθήκες. 

Θα μπορούσαν επίσης να προσεγγιστούν ως διασπασμένοι εαυτοί - ο πελάτης νομίζει ότι είναι κάποιος από πολλούς ξεχωριστούς ανθρώπους και φτάνει ακόμη και στο σημείο, κοιτάζοντας στον καθρέπτη, να βλέπει κάποιον πολύ διαφορετικό άνθρωπο. (η διάσπαση συχνά προκύπτει ως συνέπεια κάποιου τραύματος και είναι ενδιαφέρουσα η διαπίστωση των Romme και Escher (1993, 2000) ότι οι φωνές είναι συχνά αποτέλεσμα κάποιου τραύματος).

Σε κάθε περίπτωση, είτε οι φωνές γίνονται αντιληπτές ως πλευρές του ατόμου είτε ως κάτι ξεχωριστό από αυτού, είναι σημαντικό να τις ακούσουμε και να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη μοναδική οπτική της κάθεμιας από αυτές. Αυτό περιλαμβάνει και εκείνες που μοιάζουν καταστροφικές ή επικίνδυνες. 

Έχω δουλέψει με πολλούς ανθρώπους που θέλησαν να μιλήσουν για τις φωνές που ακούν, και όπως ήταν αναμενόμενο, τα αποτελέσματα ποικίλουν.

Παρδείγματα περιλαμβάνουν την υιοθέτηση της φωνής από τον εαυτό, την πλήρη εξαφάνιση της φωνής ή την εξαφάνιση και επανεμφάνιση της σε περιόδους άγχους, κατά τις οποίες ο πελάτης χρησιμοποιεί το ανανεωμένο αίσθημα δύναμης για να εξηγήσει στη φωνή ότι δεν έχει πια εξουσία πάνω του. Αυτό από μόνο του θα του δώσει την απαραίτητη ώθηση που χρειάζεται για να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε καινούρια δυσκολία.

Όλα αυτά τα παραδείγματα συνεπάγονται και διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης ή μια διαφορετική σχέση με τη φωνή.

Πιθανόν οι φωνές να αποτελούσαν πλευρές του εαυτού που δεν χρειάζονται πια ή να αντιπροσώπευαν τόσο έντονους φόβους, που δεν μπορούσαν να γίνουν αποδεκτοί ως μέρη του εαυτού κι έπρεπε να γίνουν αντιληπτοί ως εξωτερικές φωνές.

Αλλά, έχει σημασία τι ήταν;

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ασχοληθήκαμε κάποια στιγμή της θεραπευτικής διαδρομής με τις φωνές, αλλά μόνο μέσα από την επαφή με τον άνθρωπο ολιστικά και όχι εστιάζοντας στις φωνές ως πρόβλημα που πρέπει να θεραπευτεί και ανακαλύψαμε το ιδιαίτερο για τη δική τους ψυχοσύνθεση νόημα.

Συνολικά, η προσωποκεντρική προσέγγιση στη δουλειά με ανθρώπους που ακούνε φωνές σημαίνει για το θεραπευτή ότι: προσανατολίζεται στο πρόσωπο και όχι στο πρόβλημα.

Εμπιστεύεται και διευκολύνει την τάση πραγμάτωσης αλλά και κατευθύνεται από αυτή. Οι πελάτες, σντροφεύονται έτσι στην αναζήτηση λύσεων που οι ίδιοι νιώθουν πιο θεραπευτικές κι αργότερα καταφέρνουν να πλησιάσουν ή να αντιμετωπίσουν τις φωνές που ακούν.

* Το άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο Η Προσωποκεντρική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία Σήμερα. εκδόσεις Κοντύλι, 2011.

Το βιβλίο διατίθεται αποκλειστικά από την Πύλη Ψυχολογίας - Pscyhology.gr. Ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο για παραγγελία. Η διαθεσιμότητα είναι περιορισμένη:Προσωποκεντρική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία Σήμερα. Διαδρομές και προκλήσεις 

Βιβλιογραφία

1. Intervoice: The international community for hearing voices (Accessed, 16th April 2009).
2. Mearns, D - Thorne, B (2000), Person Centered Therapy Today. New Frontiers in theory and practice, Sage, London
3. Rogers, C. (1959), A theory of theory of therapy, personality and interpersonal relationships as developed in client centered framework,.
4. Romme, M. - Escher, S (1993, 2000), Making sence of Voices, Mind Publications, London.