Το "ακυρωτικό" περιβάλλον - The Invalidating Enviroment

Ακρόαση άρθρου......

Η λέξη to invalidate ή invalid στα Αγγλικά μεταφράζεται ως το να ακυρώνω, η ακύρωση ή ως κάτι μη έγκυρο. Η ακύρωση στην ψυχαναλυτική φρασεολογία αφορά ένα ψυχαναλυτικό μηχανισμό μέσω του οποίου το υποκείμενο προσπαθεί να ακυρώσει ως μη συμβάντα, προηγούμενες σκέψεις, λόγια, χειρονομίες και πράξεις. Είναι σαν να αρνείται την ύπαρξή τους.

Οικογένεια και ακύρωση συναισθημάτων

Τι γίνεται όμως όταν μία ολόκληρη οικογένεια δρα με τρόπο ακυρωτικό προς τα συναισθήματα των μελών της και ιδίως των παιδιών; 

1. Καταρχάς, η πίεση να ανασταλούν εκφράσεις -ιδίως αρνητικών συναισθημάτων (που κατά βάση αναστέλλονται ή επιχειρούνται να ανασταλούν) επηρεάζει την ικανότητα να καταλάβει το άτομο την έκφραση βασικών συναισθημάτων στους άλλους σε πρόσωπο και σώμα. 

2. Άρα δεν μαθαίνει να ονομάζει τα δικά του συναισθήματα σωστά. Κατά συνέπεια δε μπορεί και να τα επικοινωνήσει. Αυτό προκαλεί περισσότερη "ακύρωση" συναισθημάτων και τελικά το ίδιο κάνει το άτομο στον ίδιο του τον εαυτό. Είναι δύσκολο για το ίδιο να επικυρώσει μια συναισθηματική εμπειρία που δεν καταλαβαίνει.

3. Συνεπώς δεν εμπιστεύεται τις ίδιες τις συναισθηματικές αντιδράσεις του ως έγκυρες αντανακλάσεις καταστάσεων. Δε μπορεί να επικυρώσει και να εμπιστευτεί τον εαυτό του. Αν λέγεται σε ένα παιδί ότι δε θα έπρεπε να νιώθει κάποια συγκεκριμένα αισθήματα, αμφισβητεί τις ίδιες της παρατηρήσεις ή ερμηνείες της πραγματικότητας.

Αν η έκφραση αρνητικών συναισθημάτων τιμωρείται, μια αίσθηση ντροπής ακολουθεί την βίωση η/και έκφραση έντονων συναισθημάτων. Έχει μάθει στην ανταπόκριση στα συναισθήματα του με ντροπή, κριτική και τιμωρία όπως έμαθε από το περιβάλλον του.

Ένας φαύλος κύκλος στήνεται.

Συχνά ο θεραπευόμενος που έρχεται στο γραφείο, έχει μάθει ότι για να επικυρωθεί το συναίσθημα του χρειάζεται είτε έκθεση ακραίων /έντονων συναισθημάτων ή παρουσίαση ακραίων καταστάσεων για να προκαλέσει μια επικύρωση των συναισθημάτων του από το περιβάλλον του.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι λογικό το παιδί να τείνει να ψάχνει στο περιβάλλον στοιχεία για το τι θα έπρεπε να νιώθει και να σκέφτεται. Αυτό το γεγονός θα μπορούσε να εξηγήσει και γιατί κάποιοι θεραπευόμενοι δυσκολεύονται να διατηρήσουν μια θέση π.χ. σε κάποια αντιπαράθεση ή κριτική απέναντι τους. Επίσης το ότι τείνουν να αναζητούν επικύρωση για τις απόψεις τους από το περιβάλλον.

Αν το να επαναπαυθεί στις προσωπικές/εσωτερικές του εμπειρίες δεν είχε ενισχυθεί από το περιβάλλον μεγαλώνοντας το μόνο που του απομένει είναι να επιλέξει ανάμεσα από τις δυο κάτωθι επιλογές: ή να προσπαθήσει να αλλάξει την εμπειρία/αντίληψη των άλλων με πειστικές τακτικές ή να συμμορφωθεί ο ίδιος με την δίκη τους εμπειρία/αντίληψη.

Συνήθως ταλαντεύεται ανάμεσα στα δυο. Όσο ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται τόσο η αρχική συναισθηματική ένταση όσο και η επακόλουθη ντροπή και κριτική του εαυτού συνεχίζονται.

4. Μία τέταρτη συνέπεια του να μεγαλώνει κάποιος σε ένα ακυρωτικό περιβάλλον είναι ότι το άτομο θα υιοθετήσει "ακυρωτικές" τακτικές ο ίδιος για τον εαυτό του. Για παράδειγμα ο θεραπευόμενος θα θέσει παράλογες προσδοκίες από τον εαυτό του. Δεν υπάρχει η έννοια της σταδιακής βελτίωσης. «Μαλώνουν και τιμωρούν» τον εαυτό τους αντί να επιβραβεύουν τον εαυτό τους όταν προσεγγίζουν μόνο αντί να κατακτούν ένα στόχο. Τέτοιου τύπου στρατηγική εξασφαλίζει την αποτυχία και τελικά το να τα παρατήσει.

Ανάμεσα σε άλλα αρνητικά αποτελέσματα η τιμωρία ειδικά με την μορφή της αυτοκριτικής και κατηγορίας οδηγεί στην ενοχή. 

Η προτίμηση για τιμωρία έρχεται από το γεγονός ότι η τιμωρία είναι η μόνη τακτική που γνωρίζει και κατά συνέπεια φοβάται ότι αν δεν επιβάλει σοβαρή τιμωρία θα γλιστρήσει ακόμη πιο μακρυά από τις επιθυμητές συμπεριφορές. Αυτό θα σημαίνει μικρότερο έλεγχο της συμπεριφοράς του άρα και λιγότερη ανταμοιβή από το περιβάλλον.

Η παρέμβαση στην θεραπεία αυτού του φαύλου κύκλου μπορεί να επιφέρει αίσθηση ή μια αντίδραση πανικού. Από την άλλη το ακυρωτικό περιβάλλον με την έμφαση στην προσωπική ευθύνη διδάσκει ότι αποκλίσεις από την επιθυμητή συμπεριφορά αξίζουν τιμωρίας. Οι ασθενείς δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι τους αξίζει οτιδήποτε περισσότερο από τιμωρία και πόνος. Σε κάποιες περιπτώσεις όπου η «ακύρωση» έπαιρνε για παράδειγμα την μορφής βίας και χάους στην οικογένεια οι θεραπευόμενοι καταλήγουν να πιστεύουν ακόμη κι ότι τους αξίζει να πεθάνουν/ να έχουν αυτοκτονικές τάσεις. 



Βιβλιογραφία 

1. Laplanche, J. & Pontalis, B. (1981). Λεξικό της Ψυχανάλυσης. Κεδρος.
2. Linahan, M. (1993). Cognitive-Behavioral Treatment of Borderline Personality Disorder. Guilford Press.