Κατάθλιψη vs επαγγελματική εξουθένωση: δύο ψυχικές καταστάσεις ή μία;

Ακρόαση άρθρου......

Σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), 1 στους 10 ενήλικες αναφέρει κατάθλιψη.

Η κατάθλιψη είναι μια διαταραχή της διάθεσης που χαρακτηρίζεται από δυσφορία, θλίψη, άγχος, έλλειψη ύπνου και πιθανώς υπερβολικά αισθήματα ενοχής.

Άλλα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι:

• αλλαγή βάρους,
• αϋπνία,
• ψυχοκινητικές αλλαγές,
• κόπωση ή απώλεια ενέργειας,
• αισθήματα αναξιότητας,
• ενοχής,
• προβλήματα συγκέντρωσης ή
• αυτοκτονικός ιδεασμός.

Σύμφωνα με το DSM-V, υπάρχουν τέσσερα είδη επεισοδίων:

1. μείζον καταθλιπτικό,
2. μανιακό,
3. μικτό και
4. υπομανιακό επεισόδιο.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτιμάται ότι το 5% των ενηλίκων πάσχουν από αυτή τη διαταραχή.

Οι επιπτώσεις της κατάθλιψης μπορεί να είναι μακροχρόνιες ή επαναλαμβανόμενες και μπορούν να επηρεάσουν δραματικά την ικανότητα ενός ατόμου να είναι λειτουργικό και να ζει μια ικανοποιητική ζωή.

Από έρευνες έχει προκύψει ότι, η κατάθλιψη επηρέαζε τη λειτουργικότητά ενηλίκων κατά το παρελθόν έτος σε ποσοστό 14% (Collins et al., 2021). Το 7% του πληθυσμού έχει βιώσει μείζονα καταθλιπτική διαταραχή που επιμένει για δώδεκα μήνες ή περισσότερο. Επίσης από έρευνες προκύπτει ότι η κατάθλιψη εμφανίζεται μεταξύ των ατόμων ηλικίας από 18 – 50 ετών, σε διπλάσιο ποσοστό από τον κανονικό πληθυσμό.

Συνεπώς υπάρχει πιο ξεκάθαρο εννοιολογικό πλαίσιο αναφορικά με την έννοια της καταθλιπτικής διαταραχής.

Η επαγγελματική εξουθένωση και οι διαφορές με την κατάθλιψη

Δε συμβαίνει όμως το ίδιο με την έννοια της εξουθένωσης. Ιστορικά, η εξάντληση ήταν δύσκολο να διαχωριστεί από την κατάθλιψη.

Ωστόσο, παρά τη σοβαρότητα και την ομοιότητα με τα χαρακτηριστικά της κατάθλιψης, η εξουθένωση δεν αναφέρεται στο DSM-V και δεν υπάρχουν ακόμη διαγνωστικά κριτήρια για την ταυτοποίησή της (Bakusic et al., 2017).

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην κλινική πράξη, οι εξαντλημένοι εργαζόμενοι διαγιγνώσκονται με εξουθένωση και συχνά, προκειμένου οι κλινικοί γιατροί να προχωρήσουν στη θεραπεία τους, στρέφονται σε εναλλακτικές διαγνώσεις όπως αυτές της κατάθλιψης ή της εξάντλησης.

Η εμπειρία της εξουθένωσης ήταν το επίκεντρο πολλών ερευνών τις τελευταίες δεκαετίες. Έχουν αναπτυχθεί μέτρα, όπως και διάφορα θεωρητικά μοντέλα, και ερευνητικές μελέτες αναφορικά με την κατανόηση των αιτιών και των συνεπειών αυτής της επαγγελματικά ειδικής δυσφορίας.

Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει γενικά αποδεκτός ορισμός της εξουθένωσης ή των δεσμευτικών διαγνωστικών κριτηρίων.

Σύμφωνα με την πιο κοινή περιγραφή επί του παρόντος, το σύνδρομο εξουθένωσης χαρακτηρίζεται από εξάντληση, αποπροσωποποίηση και μειωμένη ικανοποίηση στην απόδοση.

Έχουν επίσης προκύψει εναλλακτικοί χαρακτηρισμοί εξουθένωσης, όπως και εναλλακτική αξιολόγηση.

Χρησιμοποιώντας μια λογική βασισμένη στη θεωρία διατήρησης των πόρων (Hobfoll, 1989) η εξάντληση ορίζεται ως μια μακροπρόθεσμη, αρνητική συναισθηματική κατάσταση που περιλαμβάνει συναισθηματική εξάντληση, σωματική και γνωστική κόπωση που προκύπτει από χρόνια έκθεση σε ανεπίλυτο εργασιακό άγχος.

Η εξουθένωση και η κατάθλιψη είναι ψυχικές καταστάσεις που έχουν λάβει μεγάλη προσοχή στην ψυχολογία και τη φαρμακολογία.

Οι ερευνητές έχουν θεωρήσει και τα δύο ως δυσμενείς καταστάσεις που έχουν αντιμετωπιστεί διαστασιακά, δηλαδή ως συνέχεια. Και οι δύο έχουν επίσης αντιμετωπιστεί ως νοσολογικές οντότητες.

Επισημαίνεται πως κατάθλιψη είναι μέρος της ψυχιατρικής ονοματολογίας (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών πέμπτη έκδοση [DSM-V] και Διεθνής ταξινόμηση ασθενειών Ενδέκατη Αναθεώρηση [ICD-11]).

Η εξουθένωση έχει αντιμετωπιστεί κατηγορηματικά αλλά δεν έχει εισέλθει σε αυτήν την ονοματολογία. Ωστόσο, ορίζεται στο ICD-11 ως «κατάσταση ζωτικής εξάντλησης» (κωδικοποιημένο Z73.0, Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, WHO, 2019).

Πράγματι, τα συμπτώματα της εξουθένωσης συμπίπτουν με τα συμπτώματα της κατάθλιψης.

Τα αποδεικτικά στοιχεία για τη διακριτική εγκυρότητα της εξουθένωσης σε σχέση με την κατάθλιψη ήταν αδύναμα, τόσο σε εμπειρικό όσο και σε θεωρητικό επίπεδο.

Η συναισθηματική εξάντληση, που αποτελεί τον πυρήνας της εξουθένωσης, αντικατοπτρίζει από μόνη της έναν συνδυασμό καταθλιπτικής διάθεσης και κόπωσης/απώλειας ενέργειας και συσχετίζεται πολύ με άλλα καταθλιπτικά συμπτώματα.

Οι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την εργασία για την εξάντληση είναι επίσης παράγοντες πρόβλεψης της κατάθλιψης.

Οι μεμονωμένοι παράγοντες κινδύνου για κατάθλιψη (π.χ. παρελθόντα καταθλιπτικά επεισόδια) είναι επίσης προγνωστικοί παράγοντες της εξουθένωσης.

Συνολικά, η εξουθένωση είναι πιθανό να αποκαλύπτει μια «κλασική» καταθλιπτική διαδικασία που εκτυλίσσεται ως αντίδραση στο άλυτο άγχος.

Όπως αναφέρει ο Freudenberger (1974), οι άνθρωποι που υποφέρουν από εξάντληση φαίνονται και ενεργούν σαν να ήταν καταθλιπτικοί.

Πράγματι, δεν μπορεί να παραβλεφθεί το γεγονός ότι ορισμένα από τα συμπτώματα εξουθένωσης φαίνεται να μοιάζουν με αυτά της κατάθλιψης καθώς χαρακτηρίζονται από ανηδονία, δηλαδή απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης, καταθλιπτική διάθεση, κόπωση ή απώλεια ενέργειας, μειωμένη συγκέντρωση, συναισθήματα άνευ αξίας, μειωμένη ή αυξημένη όρεξη, προβλήματα ύπνου (υπερυπνία ή αϋπνία) και αυτοκτονικός ιδεασμός (American Psychiatric Association, 2013).

Ενδεικτικά αναφέρονται κάποιες ψυχομετρικές κλίμακες αξιολόγησης της καταθλιπτικής διαταραχής και της επαγγελματικής εξουθένωσης συγκριτικά με  το διαχωρισμό τους.

Από τα πιο ευρέως γνωστά, είναι το Beck Depression Inventory (BDI) που χρησιμοποιείται για τον έλεγχο της κατάθλιψης και τη μέτρηση των συμπεριφορικών εκδηλώσεων και σοβαρότητας της κατάθλιψης (Beck et al., 1961).

Διαβάστε ακόμη το σχετικό άρθρο: Σύνδρομο Χρόνιας Κόπωσης: Τι είναι και ποιες οι Δυσκολίες που παρουσιάζονται σε Κοινωνικό, Εκπαιδευτικό και Επαγγελματικό Επίπεδο

Επίσης υπάρχει το κέντρο επιδημιολογικών μελετών Depression Scale (CES-D) , το οποίο σχεδιάστηκε για χρήση στο γενικό πληθυσμό και τώρα χρησιμοποιείται ως screener για την κατάθλιψη σε χώρους πρωτοβάθμιας περίθαλψης (Radloff, 1977).

Άλλο ένα είναι το EQ - 5D, ένα τυποποιημένο μέσο για την περιγραφή και την αξιολόγηση της ποιότητας ζωής που σχετίζεται με την υγεία. Μετρά την ποιότητα ζωής σε πέντε διαστάσεις: κινητικότητα, αυτο-φροντίδα, συνήθεις δραστηριότητες, πόνος/δυσφορία και άγχος/κατάθλιψη (The EuroQol Group, 1990).

Επιπλέον η κλίμακα αξιολόγησης Hamilton (HDRS, HRSD ή HAM-D), που χορηγείται για την κατάθλιψη, μετρώντας την σε άτομα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη θεραπεία (Hamilton, 1960).

Και τέλος το ερωτηματολόγιο για την υγεία των ασθενών (PHQ), ένα μέτρο αυτοαναφοράς που έχει σχεδιαστεί για τον έλεγχο των καταθλιπτικών συμπτωμάτων (Kroenke et al.,1999).

Σχετικά με τη μέτρηση της επαγγελματικής εξουθένωσης προτείνονται το Maslach Burnout Inventory (MBI-HSS MP), το οποίο είναι ένα όργανο ψυχολογικής αξιολόγησης και περιλαμβάνει 22 στοιχεία συμπτωμάτων καλύπτοντας 3 τομείς: της συναισθηματικής εξάντλησης (EE), αποπροσωποποίησης (DP) και χαμηλής αίσθησης προσωπικής ολοκλήρωσης (PA).

Είναι το πλέον διαδεδομένο αυτοδιαχειριζόμενο ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιείται στην επιστημονική βιβλιογραφία (Jackson et al., 1997).

Επιπρόσθετα χρησιμοποιείται ο δείκτης ευημερίας (The Well-Being Index) που είναι ένα διαδικτυακό εργαλείο αυτοαξιολόγησης και μετρά 6 διαστάσεις δυσφορίας και ευεξίας σε 9 ερωτήσεις.

Άλλο ένα εργαλείο είναι ο δείκτης επαγγελματικής εκπλήρωσης του Στάνφορντ (Stanford Professional Fulfillment Index-PFI) που μελετά 16 στοιχεία και καλύπτει την εξάντληση (εξάντληση εργασίας και διαπροσωπική αποδέσμευση) και την επαγγελματική εκπλήρωση.

Τέλος το Oldenburg Burnout Inventory, που είναι μια έρευνα 16 στοιχείων και αφορά την εξάντληση (φυσικές, γνωστικές και συναισθηματικές πτυχές) και την αποδέσμευση από την εργασία (αρνητικές στάσεις απέναντι σε αντικείμενα εργασίας, περιεχόμενο εργασίας ή εργασία γενικά) (Leiter et al., 2008)

Ακόμα και με όλα αυτά τα εργαλεία, ωστόσο, το ερώτημα εξακολουθεί να είναι ανοιχτό, «σε ποιο βαθμό διαφοροποιείται η εξουθένωση από την κατάθλιψη;»

Υπενθυμίζεται πως η εξουθένωση ταξινομείται ως επαγγελματικό σύνδρομο που προκύπτει από χρόνιο άγχος στο χώρο εργασίας.

Το σύνδρομο Burnout έχει αρνητικό αντίκτυπο στις θέσεις εργασίας, μειώνοντας έτσι τα κίνητρα και τις επιδόσεις.

Ως εκ τούτου τονίζεται η ισχυρή αλληλεπικάλυψη κατάθλιψης-άγχους με την εξουθένωση.

Η κατάθλιψη μπορεί ακόμα να σχετίζεται και με επιδείνωση της κλινικής μορφής των συμπτωμάτων εξουθένωσης. Ωστόσο, η επιστημονική βιβλιογραφία παραμένει διφορούμενη σχετικά με τη χρονική σχέση μεταξύ κατάθλιψης και ανάπτυξης εξουθένωσης . 

Άλλη συγχρονική μελέτη διαπίστωσε ότι η εξάντληση και η κατάθλιψη συσχετίζονται μεν, αλλά και με τη συνδρομή άλλων παραγόντων από διαφορετικά δίκτυα.

Επιβεβαιώθηκε ξανά πως η συναισθηματική εξάντληση και η αποπροσωποποίηση αποτελούν τον πυρήνα της εξουθένωσης. 

Η εφαρμογή του μοντέλου των πέντε παραγόντων κρίθηκε το πιο αξιόπιστο εργαλείο αφού αναλύθηκαν οι τρεις διαστάσεις εξουθένωσης, συναισθηματικής εξάντλησης και αποπροσωποποίησης όπως και τα δύο κλινικά συμπτώματα άγχος και κατάθλιψη με στόχο το διαχωρισμό τους.

Επομένως, ο προσδιορισμός του κατά πόσον αυτά τα συμπτώματα αλληλεπικαλύπτονται ή διακρίνονται έχει σημαντικές συνέπειες για την αποτελεσματική διάγνωση και την παροχή επαρκών θεραπευτικών επιλογών, οι οποίες επηρεάζουν τόσο την ευημερία και την αποτελεσματικότητα των κλινικών ιατρών όσο και τα αποτελέσματα υγείας των ασθενών σε μονάδες κρίσιμης φροντίδας (Boza et al., 2020).

Αποκτήστε το βιβλίο Εξομολογήσεις ενός ψυχοθεραπευτή, από το βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Παρά την πλειοψηφία των ερευνητικών μελετών που εξετάζουν τη σχέση μεταξύ εξουθένωσης και κατάθλιψης, δεν υπάρχει σαφής απάντηση εάν τα δύο φαινόμενα είναι τα ίδια ή διαφορετικά.

Είναι πιθανό οι εργαζόμενοι που έχουν διαγνωστεί με καταθλιπτική ή / και αγχώδη διαταραχή να υποφέρουν επίσης από εξάντληση.

Ενδεικτικά, οι Hapke et al., (2016) διαπίστωσαν ότι το 59% των ατόμων που έχουν διαγνωστεί με εξάντληση διαγνώστηκαν επίσης με διαταραχή άγχους, 58% με συναισθηματική διαταραχή, δηλαδή κατάθλιψη ή καταθλιπτικό επεισόδιο και 27% με σωματόμορφη διαταραχή.

Με άλλα λόγια, οι ομοιότητες μεταξύ εξουθένωσης και κατάθλιψης, εξουθένωσης και άγχους μπορεί να οδηγήσουν σε ψευδή διάγνωση ή είναι πιθανό να παραβλεφθεί η εξουθένωση λόγω αυτών των ομοιοτήτων, με αποτέλεσμα να χορηγούνται ψευδείς θεραπείες ατόμων που πάσχουν από αυτήν.

Σε μια έρευνά τους οι Bianchi και Brisson (2017), εξέτασαν σε ποιο βαθμό τα άτομα με εξουθένωση και κατάθλιψη αποδίδουν τα συναισθήματά τους στη δουλειά τους.

Αυτό που διαπίστωσαν οι ερευνητές ήταν ότι ο αριθμός των συμμετεχόντων που απέδωσαν τα συναισθήματα εξουθένωσης στη δουλειά τους ήταν ανάλογος με εκείνους που απέδωσαν τα καταθλιπτικά τους συμπτώματα στη δουλειά τους, υποδεικνύοντας ότι μπορεί να υπάρχει συνοσσηρότητα μεταξύ εξουθένωσης και κατάθλιψης σε σχέση με τα προηγούμενα.

Οι Bakusic et al. (2017) από την άλλη πλευρά προχώρησαν την ανάλυση τους σε διαφορετικό πεδίο όταν διαπίστωσαν ότι η εξάντληση και η κατάθλιψη φαίνεται να μοιράζονται μια κοινή βιολογική βάση.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τους ερευνητές, οι μέχρι τώρα επιγενετικές μελέτες φαίνεται να υποστηρίζουν έναν πιθανό μεσολαβητή, δηλαδή τη μεθυλίωση του DNA, η οποία μπορεί να λειτουργήσει ως βιοδείκτης ψυχικών διαταραχών που σχετίζονται με το άγχος, κατάθλιψη, εξάντληση και χρόνιο στρες.

Επομένως, παρατηρείται ότι εκτός από τα ψυχολογικά κοινά χαρακτηριστικά που φαίνεται να μοιράζονται αυτές οι δύο καταστάσεις, φαίνεται επίσης να μοιράζονται και μια κοινή βιολογική βάση. 

Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ της εξάντλησης και της κατάθλιψης.

Φυσικά η συσχέτιση δε πρέπει να συγχέεται με την ταύτιση κατάθλιψης και επαγγελματικής εξουθένωσης.

Συμπερασματικά λοιπόν, τα περισσότερα αποτελέσματα σχετικά με την ταύτιση εξάντλησης-κατάθλιψης και εξάντλησης-άγχους αποδεικνύουν τις μεγάλες διαφορές τους.

Πρόκειται για διαφορετικές οντότητες που μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά και πιθανώς αναπτύσσονται παράλληλα.

Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω μελέτες που να εξετάζουν την ψυχοκοινωνική και νευροβιολογική βάση αυτών των καταστάσεων καθώς και τη σχέση τους με άλλες ασθένειες (π.χ. σωματικά προβλήματα), καθώς αυτό το πεδίο έρευνας βρίσκεται υπό διερεύνηση.

Τελικά συσχετίζοντας κατάθλιψη και εξουθένωση, οι ερευνητές μελετούν κατά πόσο  τα διαγνωστικά κριτήρια για τις δύο διαταραχές συχνά επικαλύπτονται και εάν η σχέση μπορεί να δικαιολογηθεί.

Έτσι, εστιάζουν στις διαφορές μεταξύ της επαγγελματικής εξουθένωσης και της κατάθλιψης, παρά στις πιθανές εξηγήσεις για τη σχέση τους.

Συνεπώς αυτές οι δύο ψυχικές καταστάσεις αποτελούν δύο διακριτές οντότητες με κοινή συμπτωματολογία.

Βιβλιογραφικές Αναφορές:

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5®). Washington, DC: American Psychiatric Pub.

Bakusic, J., Claes, S., Godderis, L. & Schaufeli, W., (2017, 11). Stress, burnout and depression:A systematic review on DNA methylation mechanisms. Journal of Psychosomatic Research, 92, 34-44. 10.1016/j.jpsychores.2016.11.005

Beck, A.T., Erbaugh, J., Mendelson, M., Mock, J., & Ward, C.H., (1961). An inventory for measuring depression. . Archives of General Psychiatry, 4(6), 561-571. http://dx.doi.org/10.1001/archpsyc.1961.01710120031004

Bianchi, R.,& Brisson, R. (2017). Burnout and depression: causal attributions and construct overlap. Journal of Health Psychology, 1-7. 

10.1177/1359105317740415

Bianchi, R., Laurent, E. & Schonfeld, I. (2015, 01 09). Burnout–depression overlap: A review. . Clinical Psychology Review, 36, 28–41. 10.1016/j.cpr.2015.01.004

Bianchi, R. & Schonfeld, I. S. (2016, 01). Burnout and Depression: Two Entities or One? Journal of Clinical Psychology, 72(1), 22-37.10.1002/jclp.22229

Bozza, F. A., Fischer, R., Ganzerla, D. S., Mattos, P., Rosa, R. G., & Teixeira, C.(2020, 12 23). Association of Burnout With Depression and Anxiety in Critical Care Clinicians in Brazil. JAMA Network Open, 3(12), e2030898.10.1001/jamanetworkopen.2020.30898

Briley, M. & Lépine, J. P.  (2011, 05 31). The increasing burden of depression. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 7(1), 3—7. 10.2147/NDT.S19617

Broich, K., Kaschka, W. P., & Korczak, D. (2011). Burnout: a Fashionable Diagnosis. Deutsches Ärzteblatt International, 108(46), 781–7 . doi:10.3238/arztebl.2011.0781 

Buunk, B. P. & Schaufeli, W. B., (Eds)  Schabracq, J., M., Cooper, C. L. M. & Winnubst, J. A. M. (2003). Burnout: An overview of 25 years of research and theorizing . The Handbook of Work and Health Psychology, 383–425. https://doi.org/10.1002/0470013400.ch19

Collins, P. Y., Degenhardt, L., Ferrari, A., Moitra, M., Santomauro, D., Vos, T. & Whiteford, H. (2021, 05). Estimating the risk of suicide associated with mental disorders: A systematic review and meta-regression analysis. Journal of Psychiatric Research,  137: 242-249 . https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2021.02.053

Durup, J. & Leiter, M. P. (1994, 05). The discriminant validity of burnout and depression: A confirmatory factor analytic study, . Anxiety, Stress, and Coping, 7, 357-373.https://doi.org/10.1080/10615809408249357

Eurofound. (2018). Burnout in the Workplace: A Review of Data and Policy Responses in the EU. Luxembourg: Publicatios Office of the European Union.

Freudenberger, H. J. (1974). Staff burn-out. Journal of social issues, 30(1), 159–165.10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x

Glass, D. C. & McKnight, J. D. (1996). Perceived control, depressive symptomatology, and professional burnout: A review of the evidence. Psychology & Health, 11(1), 23–48. https://doi.org/10.1080/08870449608401975

Hamilton, M. (1960). A rating scale for depression. Journal of Neurology. Neurosurgery & Psychiatry, 23, 56-61. dx.doi.org/10.1136/jnnp.23.1.56

Hapke, U., Jacobi, F., Maske, U. E., Riedel-Heller, S. G., & Seiffert, I. (2016). Häufigkeit und psychiatrische Komorbiditäten von selbstberichtetem diagnostiziertem Burnout-Syndrom. ,. Psychiatrische Praxis, 43(1), 18-24.doi: 10.1055/s-0035-1552702

Hobfoll, S. E. (1989). Conservation of resources: A new attempt at conceptualizing stress. . American Psychologist, 44(3), 513–524. https://doi.org/10.1037/0003-066X.44.3.513

Jackson, S. E., Leiter, M. P. & Maslach, C. (1997). Maslach Burnout Inventory Manual. 3rd edition Consulting Psychologists . Scarecrow Education.

Kroenke, K., Spitzer, R. L., Williams, J. B.W., & Patient Health Questionnaire Primary Care Study Group (1999). Validation and utility of a self-report version of PRIME-MD: The PHQ primary care study. . JAMA: Journal of the American Medical Association, 282(18), 1737-1744. http://dx.doi.org/10.1001/jama.282.18.1737

Leiter, M. P. & Maslach, C. (2016, 06). Understanding the burnout experience: recent research and its implications for psychiatry. World Psychiatric Association, 15(2), 103–111.10.1002/wps.20311

Leiter, P. M., Maslach, C., & Schaufeli, W. (2008). The Oxford Handbook of Organizational Well Being : Measuring Burnout. Oxford University Press Editors: C. L. Cooper & S. Cartwright. 10.1093/oxfordhb/9780199211913.003.0005

Murray, C. J. & Lopez, A. D. (1996). Global Burden of Disease Study: A Comprehensive Assessment of Mortality and Disability from Diseases, Injuries and Risk Factors in 1990 and Projected to 2020 . Boston, U.S.A: Harvard School of Public Health on behalf of the World Health Organization and the World Bank.

Radloff, L. (1977). The CES-D Scale: A self-report report depression scale for research in the general population.  Applied Psychological Measurement,, 1(3), 385-401.http://dx.doi.org/10.1177/014662167700100306

The EuroQol Group (1990). EuroQol — A new facility for the measurement of health-related quality of life. Health Policy, 16(3), 199-208. https://doi.org/10.1016/0168-8510(90)90421-9

World Health Organization, W. H. O. (2019). Burn-out an "occupational phenomenon": International Classification of Diseases.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Αναστασία Σπανού - Ψυχοθεραπευτής

Αναστασία Σπανού: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Πιστοποιημένη ψυχοθεραπεύτρια Cognitive Analytic Therapist (C.A.T - ΠΕΓΑΨ-Πανελλήνια Εταιρεία Γνωστικής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας).  Εκπαιδεύομενη Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια (ECP-ΕΕΨΕ) και Κοινωνική λειτουργός (Πανεπιστήμιο Πατρών, τμήμα Εκπαίδευσης & Κοινωνικής εργασίας).

6982554248

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού