Η Χαμογελαστή Κατάθλιψη: Ποιες αντιφάσεις κρύβει και γιατί θεωρείται περισσότερο επικίνδυνη;

Ακρόαση άρθρου......

«Εάν δεν ξέρεις πώς να αποκαλύψεις τον πόνο σου, πώς θα τον αποκαλύψουν οι άλλοι;»

Η κατάθλιψη ίσως αποτελεί την σοβαρότερη συναισθηματική διαταραχή του αιώνα που διανύουμε. Αυτή η βαθιά εμπειρία δυστυχίας όχι μόνο παγώνει τον άνθρωπο στον τρόπο σκέψης και σωματικής υγείας αλλά συμβολίζει ότι κάπου το νόημα της ζωής χωλαίνει.

Ιστορικά, οι πρώτες αναφορές απαντώνται από τον Ιπποκράτη στην Αρχαία Ελλάδα, ο οποίος απέδιδε τα καταθλιπτικά συμπτώματα στην ανισορροπία του «θυμικού υγρού».

Κατάθλιψη

Πέρασαν όμως δύο χιλιετίες και πλέον γνωρίζουμε πως η κατάθλιψη αναδεικνύεται μέσω γονιδιακών επιρροών, ψυχοπιεστικών γεγονότων στη ζωή, της ιδιοσυγκρασίας ή επιδεινώνονται μέσω ψυχοτρόπων ουσιών ή ακόμη και της διατροφής. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι η κατάθλιψη δεν κάνει εξαιρέσεις στις ηλικίες.

Όλο και περισσότεροι νέοι αποσυνδέονται από τις αληθινές ψυχικές τους ανάγκες λόγω της μύησης τους στον κόσμο των social media ή δεν μπορούν να βρουν την ικανοποίηση μέσα από τις διαπροσωπικές τους σχέσεις.

Η κατάθλιψη μπορεί να σημαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό για τον καθένα, τόσο στο τρόπο που το βιώνει όσο και στο τι μηνύματα θέλει να του δείξει.

Πέρα από τις γνωστές μορφές κατάθλιψης (μείζονα κατάθλιψη – δυσθυμία – περιγεννητική/επιλόχεια κατάθλιψη – εποχική κατάθλιψη – αντιδραστική κατάθλιψη), γίνεται τελευταία μεγάλος λόγος γύρω από την «χαμογελαστή κατάθλιψη».

Αποκτήστε το βιβλίο Αντίο κατάθλιψη, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Το χαμόγελο που μας «ξεγελά»

Ο τίτλος ήδη μας προμηνύει για μια αντίφαση, μια αμφίδρομη συναισθηματική κατάσταση. Το χαμόγελο που κρύβει μια βαθιά μακροχρόνια θλίψη. Είναι η λεγόμενη κατάθλιψη με άτυπα χαρακτηριστικά, όχι δηλαδή αυτά που συνήθως παρουσιάζονται σε έναν άνθρωπο με τυπικά συμπτώματα κατάθλιψης.

Είναι μια κατάσταση που μοιάζει με αίνιγμα. Μας ξεγελά, ακριβώς επειδή σαν τρίτοι δεν μπορούμε να διακρίνουμε κάποιον που πάσχει από την συγκεκριμένη μορφή κατάθλιψης την ίδια στιγμή που στον εξωτερικό κόσμο είναι πολύ δραστήριος, χαμογελαστός, εξωστρεφής, που φαίνεται δηλαδή να μην του λείπει κάτι.

Είναι σαν ένα μυστικό που το ίδιο το άτομο κρύβει πολύ καλά μέσα του, σαν να το κρατάει για τον εαυτό του και κανείς να μην το αντιληφθεί.

Τα χαρακτηριστικά της «χαμογελαστής κατάθλιψης»

Μια ζωή με αντιφατικούς ρόλους

Το άτομο προσποιείται ότι αισθάνεται καλά και ότι όλα γύρω του κινούνται φυσιολογικά.

Εξωτερικεύει την ιδανικότερη εκδοχή του εαυτού του επιθυμώντας να φαίνεται πάντα δυνατός, τόσο στον εαυτό του για να καλύψει το αίσθημα κενού και ανημποριάς όσο και στους άλλους ή την κοινωνία.

Έχουμε έναν άνθρωπο γεμάτο εσωτερικές απογοητεύεις, θλίψη, συναισθηματικά κενά, απωθημένες ανάγκες που μεγαλώνοντας ως θύμα των «πρέπει» και των «δεν πρέπει», και με τον ενδόμυχο φόβο της απόρριψης και της κριτικής καλείται να παίξει τον ρόλο του δυνατού, του ανθεκτικού, του αυτάρκη, του ευτυχισμένου.

Η τάση τελειομανίας που κρύβει την ενοχή

Οι περισσότεροι άνθρωποι σκέφτονται ότι «θα προσπαθήσω να κάνω το καλύτερο που μπορώ».

Ωστόσο, στην παρούσα περίπτωση επικρατεί μια νοοτροπία του «όλα ή τίποτα», σαν μια σιωπηλή εσωτερική φωνή να μας σπρώχνει επιβλητικά στο να διεκδικούμε πάντα την πρωτιά.

Οι άνθρωποι με άτυπη κατάθλιψη δεν επιτρέπουν λάθη στον εαυτό τους, δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να μην είναι τέλειοι σε κάθε τομέα της ζωής τους.

Για αυτό το λόγο καταβάλλουν μια υπερπροσπάθεια σε όλα.

Ειδικότερα, εάν ορισμένες δραστηριότητες δίνουν κάποιο νόημα για αυτούς, ή πρόκειται να τις αξιολογήσουν οι άλλοι, το άριστο είναι μονόδρομος. Συνεχώς ενδίδουν στην παρόρμηση για για αυτό-αξιολόγηση του στάτους τους, και εάν συνειδητοποιήσουν πως δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες τους αυξάνουν την πίεση απέναντι στον εαυτό τους.

Στην ουσία αυτός που χειραγωγεί τις επιλογές είναι η φωνή της ντροπής, της ενοχής. Παρουσιάζοντας την τέλεια εικόνα δεν κινδυνεύουν από την κριτική των άλλων, αποφεύγουν να νιώσουν ευάλωτοι στα μάτια των άλλων, διατηρώντας την περηφάνια τους απέναντι σε ό,τι δύναται να τους κάνει εύθραυστους, ψυχικά, σωματικά και κοινωνικά.

Η υπευθυνότητα μου στον υπερθετικό βαθμό

Συνήθως διακρίνεται μια έντονη τάση στο να αναλαμβάνει ο άνθρωπος ευθύνες, υποχρεώσεις στις οποίες δείχνει μια μεγάλη αφοσίωση. Μπορούν μάλιστα πολλοί να βασίζονται πάνω σε αυτό το άτομο, σε μια δύσκολη ή κρίσιμη στιγμή, καθώς πολλές φορές πρώτο αντιλαμβάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά και αναζητεί όλες τις πιθανές λύσεις στα προβλήματα.

Όμως, αυτή η αίσθηση της υπευθυνότητας μπορεί να είναι αρκετά επώδυνη, διότι λόγω του μεγάλου βάρους που σηκώνει το άτομο μπορεί εύκολα να κατηγορήσει τον εαυτό του, αντί να πάρει λίγο το χρόνο του για να συνειδητοποιήσει την πλήρη εικόνα των καταστάσεων. Για αυτό το λόγο το άτομο μπορεί να είναι πολύ ικανό στην ηγεσία αλλά όχι τόσο στο να αναλαμβάνει καθήκοντα των άλλων.

Δεν εκφράζω ποτέ τα επώδυνα μου συναισθήματα

Πολλές φορές συναντώ ανθρώπους που μιλούν για μια σημαντική απώλεια, ένα τραγικό γεγονός ή μια αποτυχία στη ζωή ωστόσο το εκφράζουν με ένα χαμόγελο στα χείλη. Αναρωτιέμαι αν αυτό είναι μια άμυνα που κρύβει κάτι, όμως τελικά δεν συμβαίνει πάντα.

Στους ανθρώπους με άτυπη κατάθλιψη υπάρχει μια ένδεια στη γλώσσα των συναισθημάτων. Αυτό που κατέχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο είναι η σκέψη της λογικής.

Έχει μαθευτεί το συναίσθημα να εξορίζεται ώστε να μην επηρεάζει τη σκέψη και τις επιλογές. Τα άτομα αυτά κουβαλούν ένα θυμό, μια απογοήτευση που έχουν δαμάσει τον εαυτό τους να τα αγνοούν, να τα αποφεύγουν και όσο περισσότερο και μακροπρόθεσμα τηρούν αυτό το μοτίβο τόσο επέρχεται και η θλίψη.

Συνεπώς, ότι είναι επώδυνο πρέπει να απωθείται. Το πρόβλημα είναι ότι απωθείται χωρίς ο άνθρωπος να το έχει αντιμετωπίσει μέσα του και απλώς το βάζει στην άκρη. Δεν λεκτικοποιεί τα συναισθήματά του, αρνείται να τα αποδεχτεί γιατί κάτι τέτοιο θα πονέσει.

Τείνει να υπεραναλύει τα πράγματα υπό την φωνή της λογικής, με μια επίμονη προσπάθεια να τα αποκωδικοποιήσει και σε γενικές γραμμές υιοθετεί έντονο συλλογισμό γύρω από αυτά που τον προβληματίζουν.

Είμαι πάντα εκεί όπου μπορώ να έχω τον έλεγχο

Η ανάγκη για έλεγχο των καταστάσεων είναι πολύ ισχυρή. Για αυτό υπάρχει μια έντονη ανησυχία και ένα άγχος εάν κάτι πάει στραβά και αλλάξει τα δεδομένα.

Πάλι όμως είναι πολύ σημαντικό για τον άνθρωπο να μην εκδηλώνεται αυτή η ανησυχία στους άλλους, να την κρύβει μέσα του, πίσω από το χαμόγελο, ώστε να μην νιώσει εκτεθειμένος και δώσει δικαιώματα στον περίγυρο να αναρωτιούνται γιατί μπορεί να αγχώνεται.

«Δεν φαίνεται ποτέ να σε απασχολεί τίποτα. Δεν έχεις να αγχωθείς για τίποτα. Όλα σου ζωή σου πάνε ρολόι».

Όσο επιτυγχάνω τους στόχους μου, τόσο περισσότερο αξίζω

Εφόσον για έναν άνθρωπο η αξία στηρίζεται αποκλειστικά στην επιτυχία, επικεντρώνει όλες του τις δυνάμεις, τις σωματικές και τις ψυχικές στα προσωπικά του επιτεύγματα με σκοπό να αποσπάσει τον εαυτό του από εσωτερικές ανασφάλειες ή φόβους που δεν επιθυμεί να αποκαλυφθούν.

Το πρόβλημα είναι ότι το άτομο δεν μπορεί να αναγνωρίσει εάν υπάρχει κάτι άλλο μέσα του που μπορεί να του δώσει μια αίσθηση αυτοεκτίμησης.

Ίσως υπάρχει ένα σοβαρό έλλειμμα αγάπης, έχει νιώσει ότι δεν έχει αγαπηθεί, δεν έχει φροντιστεί ώστε να νιώσει σημαντικός.

Η έννοια του «αξίζω» τρέφεται με την αποδοχή και την αγάπη των γονιών μας. Εάν ένας γονιός δεν δώσει αυτή την πρώτη «μαγιά» στο παιδί αλλά στηρίζει και ο ίδιος την αγάπη και την αποδοχή αποκλειστικά μέσα από τα «πρέπει» και τα επιτεύγματα, σίγουρα δεν θα ενισχύσει το παιδί με αυτοπεποίθηση και αξία.

Πάντα θα κυνηγάει να αποδείξει ότι είναι κάποιος.

Απόκρυψη συναισθημάτων

«Μπορώ να νοιάζομαι για τους άλλους, αλλά δεν μπορώ να τους αφήσω να μπουν στον εσωτερικό μου κόσμο»

Δεν είναι ούτε υποκρισία, ούτε ανειλικρίνεια. Οι άνθρωποι με άτυπη κατάθλιψη νοιάζονται για τους άλλους, δείχνουν το ενδιαφέρον τους, μπορούν να συμπονέσουν με μια αληθινή διάθεση.

Παρόλα αυτά, δεν επιτρέπουν τους άλλους να επισκεφτούν τις ευαισθησίες και τις ανησυχίες τους. Δεν αποκαλύπτουν αρνητικά συναισθήματα, παρελθοντικά γεγονότα, πράγματα που τους έχουν πληγώσει. Ακόμη και ο/η σύντροφος μπορεί να γνωρίζει αλλά δεν τίθενται ποτέ υπό συζήτηση. Δεν επιθυμούν να φανεί ότι έχουν αδυναμίες.

Μπορεί να αισθάνονται μοναξιά, αβοηθησία, συγκίνηση, άγχος, ένα κενό, μια κούραση αλλά δεν θα τα δείξουν στους άλλους, γιατί κάτι τέτοιο μπορεί να φθείρει την αίσθηση της παντοδυναμίας που νιώθουν, ότι ελέγχουν τα πάντα, ότι δεν τσαλακώνεται η εικόνα τους, ότι δεν τους αγγίζει τίποτα.

Δυσκολεύομαι να δεσμευτώ

Ακριβώς, λοιπόν, επειδή ο φόβος της κριτικής πρωτοστατεί και οι ευαισθησίες ή οι ανασφάλειες αποκρύπτονται συνεχώς με το ρίσκο να εκδηλωθούν σε απρόβλεπτες στιγμές, η δέσμευση με έναν/μία σύντροφο είναι μια πρόκληση.

Οι περισσότεροι άνθρωποι καταλαβαίνουμε πως μέσα σε μια σχέση ή συμβίωση με τον άλλον αποκαλύπτονται τόσο τα δυνατά όσο και τα αδύνατα σημεία μας. Αρχίζουμε να μαθαίνουμε τον άλλον και να μας μαθαίνει.

Αφηγούμαστε τις ιστορίες μας, λέμε τι φοβόμαστε, τι μας ενοχλεί, τι μας πληγώνει, συζητούμε τα προβλήματα που προκύπτουν και προσπαθούμε να επικοινωνούμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας.

Όμως όλα αυτά μοιάζουν τρομακτικά στην παρούσα περίπτωση. Για αυτό το λόγο οι άνθρωποι με άτυπη κατάθλιψη μπορεί να θέλουν να συνάψουν μια ρομαντική σχέση αλλά δεν θα είναι μακροπρόθεσμη.

Υπάρχει ένα βραχυπρόθεσμο μοτίβο σχέσεων, διότι αποσύρονται από τη σχέση εάν νιώσουν έντονα θιγμένοι και πληγωμένοι από την κριτική του άλλου.

Ακόμη και εάν μπει σε μια διαδικασία δέσμευσης, θα παλέψει για να κρατήσει μια αποστασιοποιημένη θέση απέναντι στον άλλον, αποφεύγοντας το στενό δέσιμο και για αυτό οι γνωριμίες μπορεί να είναι εφήμερες, χωρίς πολλές προσδοκίες, χωρίς απαιτήσεις.

Παραβλέπω ότι με έχει πληγώσει και ότι με έχει κακοποιήσει

Εάν ένα άτομο ταυτίζεται με την «χαμογελαστή κατάθλιψη», τότε το αναμενόμενο είναι να καταχωνιάζουμε στο σκοτεινό μέρος του μυαλού του όλες τις πληγές του παρελθόντος, είτε ονομάζεται πένθος, είτε κακοποίηση, είτε εκφοβισμός.

Απωθώντας όλα αυτά τα τραυματικά ψεγάδια, συνειδητά ή ασυνείδητα, τόσο το άτομο πιστεύει ότι δεν κινδυνεύει από τις συνέπειές τους.

Άλλωστε, κλειδώνοντας τα ξεχωριστά συναισθήματα σε «νοητικά κουτάκια», προσπαθεί να τα εκλογικεύσει λέγοντας «δεν ήταν και κάτι τρομερό αυτό που μου συνέβη, άλλοι έχουν πάθει πολύ χειρότερα από μένα!».

Προβλήματα ψυχικής υγείας που συνοδεύουν τη χαμογελαστή κατάθλιψη

Φυσικά, η «χαμογελαστή κατάθλιψη» μπορεί να συνυπάρχει και με άλλα ψυχικά προβλήματα.

Εφόσον, η ζωή κυλάει με έναν υπερβολικά ελεγχόμενο τρόπο, οι διαγνώσεις που πραγματοποιούνται σχετίζονται και εκείνες με τον έλεγχο, όπως οι διατροφικές διαταραχές ή η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

Μπορεί να συνοδεύονται επίσης από την κατανάλωση αλκοόλ ή ψυχοτρόπων ουσιών με σκοπό την καταπολέμηση του άγχους.

Αυτοκτονικός Ιδεασμός

Μοιάζει ακόμη πολύ αντιφατικό αλλά συμβαίνει. Διάφορα περιστατικά «άτυπης κατάθλιψης» διακατέχονται από αυτοκτονικό ιδεασμό και σκέψεις να βάλουν ένα τέλος στη ζωή τους. Οι επιτυχημένες απόπειρες αυτοκτονίας προσμετρούνται στην «χαμογελαστή κατάθλιψη» έναντι της κλασικής κατάθλιψης, και ιδίως από ανδρικό πληθυσμό.

Αυτό αποδίδεται κυρίως στην ενέργεια που έχουν έναντι της τυπικής κατάθλιψης, όπου ο άνθρωπος δεν έχει κουράγιο, είναι αδρανής, αναβλητικός με δυσκολίες στη γνωστική λειτουργία, όπως τη λήψη αποφάσεων και τη συγκέντρωση.

Στην περίπτωσή μας όμως το άτομο ενώ βιώνει μια μεγάλη δυστυχία έχει και το κουράγιο και την γνωστική ικανότητα να λάβει την πρωτοβουλία και να σχεδιάσει την απόπειρα μέχρι την υλοποίησή της. Έχει τόσο την ψυχική όσο και την σωματική ενέργεια να το φέρει εις πέρας.

Για αυτό και ορισμένες φορές ακούμε περιστατικά από πετυχημένους ανθρώπους που μας εκπλήσσουν «Πώς είναι δυνατόν! Φαινόταν τόσο καλά, αποκλείεται αυτός να μπορούσε να το κάνει. Τα είχε όλα!».

Μια ψυχική νόσος με αντιφάσεις σε μια εποχή γεμάτη αντιφάσεις

Είναι αλήθεια πως η «χαμογελαστή κατάθλιψη» είναι γεμάτη μυστήρια. Είναι σαν η κάθε γενιά να αναβιώνει την «χαμογελαστή κατάθλιψη» υπό διαφορετικούς όρους.

Ένα τυπικό παράδειγμα θα μπορούσε να αποτελεί «ο άνδρας παλαιάς κοπής». Αυτοί οι άνδρες που υπήρξαν η κολώνα της οικογένειας και το υπόδειγμα στην κοινωνική συνείδηση, έχουν μάθει να συμπεριφέρονται και να εκφράζονται με τα κατάλοιπα των «πρέπει» και των «δεν πρέπει», «Οι άνδρες δεν φοβούνται, οι άνδρες δεν κλαίνε, οι άνδρες είναι δυνατοί», κουβαλώντας ένα ψυχικό βάρος ευθύνης αλλά και ανταπόκρισης στις προσδοκίες των άλλων και της κοινωνίας.

Για αυτό και αρκετοί άνδρες που σήμερα είναι 40-50 ετών, εκδηλώνουν ψυχοσωματικά προβλήματα, άγχος, μέσα από μια μακροχρόνια θλίψη που μπορεί να μην έχουν συνειδητοποιήσει ποτέ.

Δεν έχουν μάθει να διώχνουν από μέσα τους ή να επεξεργάζονται τα αρνητικά συναισθήματα, να εκφράζουν τη λύπη ή τη δυστυχία, να αφήσουν τον εαυτό τους ελεύθερο στην αγάπη γιατί δεν τη γεύτηκαν από την μητέρα.

Η μητέρα σήμερα μπορεί και αγκαλιάζει το αγόρι της, το χαϊδεύει, ικανοποιεί τις ανάγκες του, αποδέχεται ότι το παιδί της αξίζει μέσα από την αγάπη και όχι τις επιτυχίες του ή τις προσδοκίες που έχει εκείνη γι αυτό.

Είναι τυχαίο που οι άνδρες αυτών των ηλικιών παθαίνουν καρδιακή προσβολή, ανακοπή καρδιάς ή άλλες σοβαρές παθήσεις; Τις ευθύνες τις σηκώνει τόσο το μυαλό όσο και το σώμα που κάποια στιγμή θα ξεσπάσει επειδή δεν αντέχει όλο αυτό το βάρος.

Η χαμογελαστή κατάθλιψη των social media στους νέους

Στην σύγχρονη εποχή, βλέπουμε μέσα από τα social media τόσα πολλά χαμόγελα και τις τόσο ευτυχισμένες στιγμές των άλλων που πραγματικά κινούν υποψίες. Τα κοινωνικά δίκτυα παρουσιάζουν μια ενδιαφέρουσα οπτική στην κατασκευή ενός ιδανικού εαυτού, και το πώς επιδρά στην ψυχική ισορροπία του ατόμου.

Ο εαυτός γίνεται εικόνα. Υπάρχω περισσότερο ως εικόνα παρά ως υποκείμενο. Ένα υποκείμενο όμως που στη ζωή έχει δικαίωμα τόσο στην ευτυχία και την ανεμελιά όσο και στη θλίψη, την βαρεμάρα, την απογοήτευση. Οι εμπειρίες όσο και οι συγκινήσεις αποκτούν έναν εικονικό χαρακτήρα, και όσο περισσότερο ανοίγομαι σε αυτόν τον κόσμο τόσο περισσότερο κινδυνεύω την αυτοεκτίμησή μου.

Γιατί αυτό που με ενδιαφέρει είναι να αναδείξω τον ιδανικότερο εαυτό μου.

Μοιράζομαι αυτό που θέλω εγώ να δούνε οι άλλοι ή εκείνο που θέλουν οι άλλοι να δούν από εμένα.

Πολλοί είναι συνεχώς συνδεδεμένοι στα social media γιατί φοβούνται τη μοναξιά. Φοβούνται την σιωπή με τον εαυτό. Επομένως, πολλοί νέοι έχουν χάσει την αυθεντική επαφή με τον εαυτό τους, με το τι τους δίνει νόημα στη ζωή, και όσο περισσότερο εντρυφά κανείς στον ανταγωνισμό του να δείχνει ότι είναι κάποιος έναντι των άλλων, τόσο συσσωρεύεται και πολλαπλασιάζεται το άγχος.

Ένα άγχος βαθιά υπαρξιακό. Όσο προβάλλει κάποιος μόνο τις ευχάριστες πλευρές, που μέσω αυτών αντλούμε ηδονή, τόσο αποποιούμαστε των σκοτεινών πλευρών μας. Αυτό το άγχος είναι το προπύργιο των πιο σοβαρών προβλημάτων, όπως η κατάθλιψη και ο αυτό-τραυματισμός.

Αυτοπραγμάτωση

Η «χαμογελαστή κατάθλιψη» των social media στους νέους πυροδοτείται ακριβώς από αυτήν την πάλη μεταξύ του «είναι» και του «φαίνεσθαι» και είναι τόσο ισχυρή επειδή χτυπά στην επιθυμία του εαυτού για αυτοπραγμάτωση. Ο ιδανικός εαυτός που ονειρεύεται ο καθένας μας ξεχωριστά αντιπροσωπεύει το επίπεδο της αυτοπραγμάτωσης.

Τι πρέπει να κάνω για τον εαυτό μου;

Τελικά, τι είναι αυτό που αξίζει; Να ζούμε για τους άλλους ή για εμάς; Η μελαγχολία ή η θλίψη είναι φυσιολογικά συναισθήματα που πρέπει να τα αγκαλιάζουμε και μέσω αυτών να νοηματοδοτούμε τη ζωή μας και τη στάση ζωής. Όταν νιώθουμε ότι τα αρνητικά συναισθήματα είναι πάνω από μας καλό θα είναι να το αναγνωρίσουμε, να το αποδεχτούμε και να το αλλάξουμε.

Ο πόνος είναι πόνος αλλά πάντα έχει και κάτι θετικό να μας διδάξει.