Απεικονίζοντας τους φόβους μας

Ακρόαση άρθρου......

Το ζήτημα του φόβου είναι από εκείνα που σε όποιο πλαίσιο κι αν αναδυθεί –ακόμα και στο θεραπευτικό- το προσεγγίζουμε με περισσή επιφυλακτικότητα και δισταγμό. Μιλώντας για το φόβο είναι σημαντικό να τον διαχωρίσουμε από τις φοβίες ή λοιπές νευρώσεις, καθώς οι δεύτερες είναι αντιμετωπίσιμες και συχνά αποτελούν εκφράσεις βαθύτερων φόβων, υπαρξιστικής χροιάς, η ρίζα των οποίων δεν έχει να κάνει απλά με παθολογία σε ψυχολογικές διεργασίες αλλά με την ίδια την ανθρώπινη φύση και νομοτέλεια.

Δεν έχεις τίποτα να φοβηθείς, παρά μόνο τον ίδιο τον φόβο

Συχνά ακούγεται το γνωμικό «Δεν έχεις τίποτα να φοβηθείς παρά μόνο τον ίδιο το φόβο». Ανατρέχοντας στη φιλοσοφία, στη λογοτεχνία ή στην ιστορία, ο τρόπος με τον οποίο ο φόβος αντιμετωπίζεται είναι ως ένα συναίσθημα «υπόγειο», συχνά χαρακτηριστικό των αδυνάμων, ακόμα και εξοβελιστέο  από το ρεπερτόριο των συναισθηματικών αντιδράσεων. Ένας υποστηρικτής αυτής της θέσης ήταν ο Πλάτων ορίζοντας ως μια αρετή την ικανότητα του ατόμου να αντιστέκεται σε ό,τι πιστεύει ή επιθυμεί όταν βρίσκεται «εν φόβοις». Η λαογραφία, με τη σειρά της, έχει εικονογραφήσει σε αφθονία πάσης φύσεως φόβους.

Αν κάποιος από εμάς προσπαθήσει να απεικονίσει σε ένα κομμάτι χαρτί ένα μεγάλο φόβο του, θα χρησιμοποιήσει μια χρωματική παλέτα σκοτεινή και σιωπηλή. Τα ζωντανά όμορφα χρώματα δεν «χωράνε».

Η φιγούρα του εαυτού μας μπορεί να στέκεται κουλουριασμένη, σαν μια άψυχη κούκλα ή να μοιάζει στατικά δεμένη σε μια θέση από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει. Η θέα της μας προκαλεί συναισθήματα μοναξιάς, απογοήτευσης, κενότητας, θλίψης αλλά και μια λανθάνουσα συγκίνηση. Μπορεί να απουσιάζουν εντελώς οι άλλοι άνθρωποι ή, κι αν είναι εκεί, στέκονται μακριά, σαν ένα αποσυνδεδεμένο σύνολο. Η μορφή του ατόμου τοποθετείται σε μια απόσταση, που την καθιστά απόμακρη κι άπιαστη, κλεισμένη σε ένα περίβλημα, όπου η επικοινωνία είναι αδύνατη, αναπόφευκτα καταδικασμένη στην απομόνωση και την αποξένωση που την οδηγεί μακριά από το εδώ και το τώρα. Μια εικόνα για την παρουσία εν απουσία.  Ακόμη, μπορεί να κυριαρχούν γραμμές, ευθείες και κάθετες σαν κελιά ή μπλεγμένες μεταξύ τους σαν μουντζούρες, λαβυρινθώδη περιγράμματα, που την αποξενώνουν και τη σκληραίνουν. Ένας συμβολισμός για το αίσθημα εγκλεισμού και εγκλωβισμού, για τους εσωτερικούς ή εξωτερικούς περιορισμούς που επιβάλλονται.

Είναι συναρπαστικό το πώς παίρνοντας στα χέρια μας μια τέτοια ζωγραφιά το βλέμμα μας καρφώνεται στα μαύρα ίχνη που άφησαν οι κινήσεις του χεριού, παραβλέποντας ίσως το πιο σημαντικό.

Όλα γίνονται πάνω σε και περιβάλλονται από ένα λευκό χαρτί. Όπως η κάθε εικόνα, έτσι κι αυτή είναι μια σύνθεση φωτός και σκιάς, άσπρου και μαύρου. Συχνά μάλιστα το άσπρο μπορεί να κυριαρχεί. Σαν η αντανάκλαση του φωτός να πλαισιώνεται από σκιασμένες περιοχές και πάνω στο χαρτί τελικά να φιλοξενούνται η πηγή φωτός, το πρόσωπο και η σκιά του. Αυτή πιστεύω είναι και η πιο ενδιαφέρουσα αντίφαση, μιας ζωογόνου και ελπιδοφόρου ενέργειας με μια κατάσταση παραίτησης και απελπισίας.

Το αξιέπαινο του φόβου

Μέσα στο «καθηλωτικό» του φόβου παραβλέπουμε το αξιέπαινο του. Το ότι είναι, δηλαδή, ένα αίσθημα ζωτικό, ταυτόσημο της επιβίωσής μας. Όχι μόνο ως βιολογικό κατάλοιπο της εξελικτικής μας πορείας αλλά και ως ένας φάρος της συναισθηματικής μας ζωής. Σε κάθε περίπτωση, ο φόβος μας προπαρασκευάζει για να αντιμετωπίσουμε κατάλληλα έναν κίνδυνο. Υπό μια έννοια, μας προστατεύει με το να μας καθιστά έτοιμους. Ξεκινά ως ένα σωματικό συμβάν που κινητοποιεί αλλαγές μυϊκές, αναπνευστικές και νευροβιολογικές και μετατρέπεται σε ένα ψυχικό συμβάν που μεταβάλλει το «θυμικό» μας. Όντως, αν στρέψουμε την προσοχή μας από τις σωματικές μεταβολές στο ίδιο το συναίσθημα, θα βρούμε κάτι περισσότερο, κάτι διαφορετικό.

Η οργανική μεταβολή δεν εξηγεί τη θυμική ταραχή που βιώνει το άτομο.

Αυτή η αναστάτωση είναι που μας προβληματίζει, μας ακολουθεί και ενίοτε μας αγκυλώνει σε μια κατάσταση έμφοβης ψυχικής ακινησίας. Πρόκειται για μια αναστάτωση δύσκολα νοηματοδοτήσιμη και ερμηνεύσιμη, γιατί αγγίζει πολύ πρωτόλεια συναισθήματα για την ανθρώπινη ύπαρξη, συναισθήματα γύρω από τη ζωή και το θάνατο, δυο καταστάσεις που διαφεύγουν πλήρως της κατανόησής μας και ως εκ τούτου παραμένουν αινιγματικές και τρομαχτικές. Τόσο πολύ μας τρομάζουν που δεν μιλάμε για αυτούς τους φόβους. Έτσι παραμένουν εγκιβωτισμένοι σε ανείπωτα λόγια, μα ξεγλιστρούν συγκεκαλυμμένοι μέσα από χειμαρρώδη συναισθήματα και εκφράσεις, όπως του θυμού, της αγωνίας και της θλίψης. Συμβολίζονται αισθητηριακά ή σωματικά, μετατρέπονται σε εικονιστικές αναπαραστάσεις μέσω της τέχνης αλλά δεν επενδύονται με λόγια ώστε να μπορέσουμε να πάρουμε και μια απόσταση από αυτούς. 

Οι φόβοι καθορίζουν τη ζωή μας με ένα διαστρεβλωμένο τρόπο

Οι φόβοι είναι πανανθρώπινοι. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι είναι πάντοτε πραγματικοί ή αναφέρονται στο παρόν. Οι περισσότεροι φοβόμαστε και αποφεύγουμε κινδύνους που, παρόλο που κάποτε ήταν πραγματικοί, έχουν πάψει εδώ και πολύ καιρό να είναι. Φόβοι εγκατάλειψης, απόρριψης ή μοναξιάς, ακόμα και αγάπης, είναι κατεξοχήν φόβοι ενός βρέφους και συνδέονται άρρηκτα με την επιβίωσή του. Όμως, ακόμα και ως ενήλικες τους κάνουμε συνοδοιπόρους και συχνά τους αφήνουμε να καθορίζουν με ένα διαστρεβλωμένο τρόπο τη ζωή μας, τι κάνουμε αλλά και τι δεν κάνουμε.

Φόβοι και Ψυχοθεραπεία

Μέσα από τη ψυχοθεραπεία αυτοί οι φόβοι δεν αποβάλλονται. Άλλωστε κάτι τέτοιο δεν είναι ανθρωπίνως εφικτό. Αυτό που γίνεται, όμως, είναι η νομιμοποίηση αυτής της ψυχικής κατάστασης, που μοιάζει εξ’ ορισμού απροσπέλαστη για όποιον την κουβαλά, αλλά και η αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο παύει πλέον να ορίζει τις επιλογές μας. Άλλωστε ο μόνος τρόπος για να «ξεπεράσεις» ένα φόβο είναι να περάσεις από «μέσα του», συχνά με δάκρυα και ελπίδα.

«Δεν υπάρχει ελπίδα χωρίς φόβο, ούτε και φόβος χωρίς ελπίδα» - Σπινόζα

 Δείτε τη βιογραφία του Σπινόζα. 

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Παγουλάτου Κατερίνα - Ψυχολόγος

Παγουλάτου Κατερίνα: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος (κάτοχος άδειας άσκησης επαγγέλματος) και εκπαιδευόμενη ψυχοθεραπεύτρια στη συνθετική συστημική. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στην Εφαρμοσμένη Ψυχολογία. Η προσέγγισή της στην ψυχοθεραπεία συνδυάζει τη θεωρία του συναισθηματικού δεσμού, την αφηγηματική οπτική και την συστημική-οικογενειακή θεώρηση.

6932420922

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού