Ψυχολογικό τραύμα και η επίδρασή του στις λειτουργίες του εγκεφάλου

Ερευνητικά δεδομένα αποδεικνύουν την σχέση μεταξύ ψυχολογικού τραύματος και βλάβης που αφορά την λειτουργία του εγκεφάλου και συνεπώς και την ψυχική υγεία και ακεραιότητα του ατόμου.

Όποιος, σαν κι εμένα παράδειγμα (παλαιότερα έχω ασχοληθεί ερευνητικά με την κακοποίηση, το ψυχολογικό τραύμα και την μετατραυματική διαταραχή), θέλει να μελετήσει την μετατραυματική διαταραχή σε όλες τις διαστάσεις της δεν θα πρέπει να παραλείψει τις συνέπειες που αυτή φέρνει πάνω στις εγκεφαλικές λειτουργίες.

Τη στιγμή αυτή, που ακόμη μελετώ την σχετική βιβλιογραφία και δεν έχω ολοκληρώσει την έρευνά μου, θα ήθελα να κάνω κάποιες αρχικές παρατηρήσεις.

Οι αρνητικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας

Αν ξεκινήσουμε από την παιδική ηλικία, θα παρατηρήσουμε πως κάποιες αρνητικές εμπειρίες όπως η κακοποίηση και η παραμέληση έχουν πάρα πολύ δυσάρεστες συνέπειες στην ψυχική υγεία του παιδιού και αυτό διότι επηρεάζεται ο εγκέφαλος από αυτά τα άσχημα βιώματα.

Όταν ξεκινά το παιδί την κοινωνικοποίησή του στο σχολείο ή στις παρέες είναι φανερό πόσο υπολείπεται από τους συνομηλίκους του διότι κάποια ερεθίσματα μπορεί (λόγω παρελθόντων εμπειριών) να τα μεταφράζει διαφορετικά ο εγκέφαλός του, να μην αναγνωρίζει θετικά σινιάλα, να βλέπει παντού εχθρούς και να είναι επιθετικό ή και απόμακρο.

Να έχει πρόβλημα στη μάθηση, να μην αναπτύσσεται φυσιολογικά και κατά συνέπεια να είναι ευκολότερο “θύμα” να ξανα-κακοποιηθεί στο μέλλον. Είναι φανερό πως αυτό το παιδί είναι ένας υποψήφιος “προβληματικός” ενήλικας που δεν μπορέσει ίσως ποτέ να προσαρμοστεί στο περιβάλλον και αυτό δεν θα οφείλεται σε δικό του σφάλμα, κι όμως θα πληρώνει μια ζωή το τίμημα (NHS, Wales, 2021).

Η Νευρολογική ερμηνεία της μετατραυματικής διαταραχής

Η μετατραυματική διαταραχή έχει μελετηθεί από πολλές πλευρές, ωστόσο η νευρολογική εξήγηση του θέματος είναι πολύ ενδιαφέρουσα.

Σε περιπτώσεις PTSD έχει παρατηρηθεί ότι ο υποθαλαμοφυσιακός άξονας υπολειτουργεί, η ρύθμιση των κατεχολαμινών, των αμινοξέων , των πεπτιδίων, των οπιοειδών νευρομεταβιβαστών, της σεροτονίνης είναι πολλές φορές προβληματική, ο όγκος του ιππόκαμπου μειώνεται και πλείστες άλλες βλάβες παρουσιάζονται, μεταξύ των οποίων πολύ σημαντική στην ανάπτυξη και την διατήρηση των συμπτωμάτων της μετατραυματικής διαταραχής είναι η συνεχής και επίμονη υπερδραστηριότητα του αυτόνομου νευρικού συστήματος, του συμπαθητικού κλάδου του, όπως αποδεικνύεται από τους αυξημένους καρδιακούς παλμούς, την άνοδο της αρτηριακής πίεσης, τη μεταβολή στην αγωγιμότητα του δέρματος και λοιπές ψυχοφυσιολογικές μετρήσεις.

Παρατηρούνται επίσης συχνά υπερδιέγερση, ξάφνιασμα και αυξημένη κωδικοποίηση για φοβικές μνήμες. Είναι ενδιαφέρον ότι προοπτικές μελέτες έχουν δείξει ότι ο αυξημένος καρδιακός ρυθμός και η περιφερική έκκριση επινεφρίνης την στιγμή της έκθεσης στο τραύμα προβλέπουν την μετέπειτα ανάπτυξη της PTSD.

Αναφορικά με την σεροτονίνη, ο ρόλος της φαίνεται να είναι ιδιαίτερα σημαντικός στην ανάπτυξη της μετατραυματικής διαταραχής και σχετίζεται με συμπεριφορές όπως παρορμητικότητα, επιθετικότητα, εχθρότητα, κατάθλιψη και αυτοκτονικός ιδεασμός.

Νευροβιολογικές ανωμαλίες στην PTSD

Από που όμως προέρχονται οι νευροβιολογικές ανωμαλίες στην PTSD;

Ένας αριθμός ερευνών έχει ασχοληθεί με το θέμα αυτό και κάποιες από αυτές τονίζουν ότι για παράδειγμα, χαμηλά επίπεδα κορτιζόνης στη στιγμή του τραύματος προβλέπουν μελλοντική PTSD.

Χαμηλά επίπεδα κορτιζόνης θα μπορούσαν να εμποδίσουν την κυκλοφορία CRH/NE κι έτσι να προάγουν αυτόνομες και ενδοκρινικές αποκρίσεις στο stress τις οποίες δεν μπορούμε να αποφύγουμε, καθώς και αυξημένη εκμάθηση φόβου και παγίωση τραυματικών αναμνήσεων.

Οι βιολογικές βλάβες που παρατηρούνται σε ασθενείς που υποφέρουν από PTSD είναι πολυάριθμες και αντανακλούν την σταθερή , (που αντέχει) απορρύθμιση πολλαπλών συστημάτων που εμπλέκονται στο stress η οποία συμβαίνει σαν ένα αποτέλεσμα ψυχολογικού “σοκ”.

Αναφορικά με τα νευροβιολογικά ευρήματα σε ασθενείς με Μετατραυματική Διαταραχή του Στρες (PTSD) μια σχετική έλλειψη βασικών επιπέδων κορτιζόνης τη στιγμή του ψυχολογικού τραύματος μπορεί να διευκολύνει την υπερενεργοποίηση της κεντρικής αλληλουχίας CRH-NE , έχοντας σαν αποτέλεσμα διευκόλυνση σε αντιδράσεις stress καθώς και παράτασή τους. Αυτή η αυξημένη αντίδραση stress μπορεί να τονιστεί περαιτέρω από ανεπαρκείς ρυθμιστικές επιδράσεις του GABA, της σεροτονίνης και NPY.

Επιπρόσθετα, η διαταραγμένη δραστηριότητα της νορεπινεφρίνης και των ορμονών του stress μπορεί ουσιωδώς να εμπλέκεται στη διαδικασία μάθησης και εξάλειψης , που και οι δυο είναι μη φυσιολογικές στην PTSD. Για παράδειγμα, η νοερεπινεφρίνη διευκολύνει την κωδικοποίηση των φοβικών αναμνήσεων και τα γλυκοκορτικοειδή μπλοκάρουν την ανάκτηση των συναισθηματικών αναμνήσεων.

Ο συνδυασμός της αυξημένης νοραδρενεργικής δραστηριότητας και της σχετικής υποκορτιζοναιμίας μπορεί να οδηγήσει σε διευκολυνση της κωδικοποίησης των τραυματικών αναμνήσεων και την έλλειψη αναστολής της μνημονικής επανάκτησης που και οι δυο όπως φαίνεται δίνουν το σήμα για φαινόμενα επαναβίωσης στην PTSD (Sherin & Charles, 2011).

Νευροπλαστικότητα

Σε άλλες έρευνες πάλι, που ασχολούνται περισσότερο με την πλαστικότητα του εγκεφάλου, είναι φανερό πόση ζημιά κάνουν τα στρεσσογόνα ερεθίσματα και πως απαραίτητες λειτουργίες όπως η αναγέννηση των νευρώνων και η δημιουργία νέων συνδέσεων σταματούν εντελώς όταν το άτομο εκτίθεται σε έντονο stress.

Είναι πάντως θετικό πως κάποιες φαρμακευτικές ουσίες βοηθούν να επανέλθει ο εγκέφαλος σε πρότερη κατάσταση και πως δεν είναι όλες οι καταστάσεις μόνιμες αλλά επιδέχονται διόρθωσης. Ωστόσο, μελέτες με πειραματόζωα μας δείχνουν τον δρόμο πως να ερευνήσουμε τον εγκέφαλο και τις λειτουργίες του που βλάπτονται σε σοβαρό βαθμό από το stress (Mc Ewen,2000).

Από τα παραπάνω, συμπεραίνουμε πως το stress, το ψυχολογικό τραύμα και γενικά επίπονες ψυχολογικές καταστάσεις έχουν πολλαπλές επιδράσεις στον εγκέφαλο, κάτι που θα πρέπει να μελετηθεί αναλυτικά για να δοθούν λύσεις σε προβλήματα που προκύπτουν όπως διαταραχές σε ψυχολογικές λειτουργίες, προσαρμογή στο κοινωνικό περιβάλλον και συνολική υγεία του ατόμου γενικότερα.

Κατά την γνώμη μου, ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί όχι μόνο στην θεραπεία (με φαρμακευτικές ουσίες ή ψυχοθεραπευτικές και κοινωνικές παρεμβάσεις) αλλά και στην πρόληψη. Δηλαδή, αυτό που εννοώ είναι να αποφεύγουμε, όταν είναι δυνατόν, να φέρνουμε ανθρώπους σε τέτοια δύσκολη θέση ώστε να μην μπορούν να ξεπεράσουν το τραύμα τους.

Η κακοποίηση και η παραμέληση των παιδιών, η κακομεταχείριση και η εκμετάλλευση των ενηλίκων, το bullying και η γελοιοποίηση είναι καταστάσεις που δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεπεράσει και δυστυχώς προκαλούν ανεπανόρθωτες βλάβες στον εγκέφαλο και στην ψυχή.

Τουλάχιστον, όσο περνάει από το χέρι μας, ας προστατέψουμε τους συνανθρώπους μας. Όσο για καταστάσεις που δεν μπορούμε να προβλέψουμε, όπως PTSD σε άτομα που ήταν μάρτυρες ή θύματα σε τροχαία ατυχήματα, ακραία καιρικά φαινόμενα, πολεμικές συράξεις και άλλες παρόμοιες επώδυνες καταστάσεις, ας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή βοήθεια με τις γνώσεις μας και ολόψυχα.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) McEwen, B. (2000), "Effects if adverse experiences for brain structure and function", Biological Psychiatry, V48 (8), pp. 721-731

2) NHS-WALES (2021) ,'Trauma and the brain", web site traumaticstress.nhs.wales/

Access: 15/6/2024

3) Sherin, E.J., Nemeroff, C.B. , (2011)"Post-traumatic stress disorder: The neurobiological impact of psychological trauma",  Dialogues Clin Neurosci, 13(3), pp. 263-278