Οικογενειακή Θεραπεία και ο ρόλος του θεραπευτή

Ακρόαση άρθρου......

Οι David και Jill Scharff πιστεύουν ότι στόχος είναι η  διασφάλιση της θεραπευτικής συμμαχίας και η ενθάρρυνση της εμφάνισης της μεταβίβασης. Θεωρούν βοηθητικό ένα καλό εκπαιδευτικό επίπεδο της οικογένειας, υψηλού βαθμού λεκτικοποίηση, πλούσια συμβολική σκέψη και να μην υπάρχουν ανυπέρβλητες δυσκολίες στη διαχείριση καταστάσεων ματαίωσης.

Χρησιμοποιούν δύο θεραπευτές για την διευκόλυνση της προβολής της δυναμικής αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Τα συναισθήματα που συνοδεύουν τις εσωτερικευμένες σχέσεις αντικειμένου-εαυτού μπορούν να επιμεριστούν και οι προβολές να κατανεμηθούν ανάλογα στον ένα ή στον άλλο θεραπευτή. 

Οι συνεδρίες είναι εβδομαδιαίες. Η θεραπεία είναι μακρόχρονη (2 χρόνια) και δεν εχει στόχο την απάλειψη του συμπτώματος, αλλά στο να βοηθήσουν την οικογένεια να διεργαστεί το αναπτυξιακό άγχος.

Οι ίδιοι περιγράφουν την θεραπευτική τους στάση ως «ενεργά ουδέτερη»: όντας ανοιχτοί και διαθέσιμοι να χρησιμοποιηθούν απο την οικογένεια με τον ίδιο τρόπο που αυτή χρησιμοποιεί τα μέλη της ενώ παράλληλα διατηρούν την ικανότητα να βγουν από την εμπλοκή αυτή και να σχολιάσουν αυτό που συμβαίνει, επιτρέπουν στην οικογένεια να αποκτήσει μια νέα εμπειρία μέσα από αυτό.

Θεωρούν ότι στην οικογενειακή ομάδα υπάρχουν συστήματα σχέσεων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Η ψυχαναλυτική θεραπεία οικογένειας επικεντρώνεται στη διαπίστωση αυτής της συμπλοκής, που κινείται σε ένα συνεχές μεταξύ ενδοψυχικής και διαπροσωπικής συνθήκης.

Θεραπευτική Διαδικασία

Οι Scharffs αναφέρονται στη θεραπευτική τους διαδικασία με τον όρο εποικοδομητική εξέλιξη κατά στάδια, εννοώντας ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν διαφορετικούς τρόπους παρέμβασης κατα την διάρκεια των σταδίων της θεραπείας (προκαταρτικό, μέσο, τελικό) αν προκύψουν θέματα η αντιμετώπιση των οποίων απαιτήσει κάτι τέτοιο. Π.χ. ατομικό για τον υποδεικνυόμενο ως ασθενή έφηβο και παράλληλα οικογενειακή θεραπεία και θεραπεία ζεύγους.

Λειτουργίες του θεραπευτή

Σύμφωνα με τους Scharffs (1987), οι λειτουργίες του θεραπευτή είναι οι εξής:

Παροχή φυσικού και ψυχολογικού χώρου όπως και η οργάνωση ενός θεραπευτικού χώρου που να προβλέπει τις παρεμβάσεις του θεραπευτή για «κράτημα» της οικογένειας. Π.χ. μπορεί να παρέμβει στο τρόπο που ένα μέλος αντιδρά στα άλλα ή παρέχει υποστήριξη προς ένα μέλος ή όλη την οικογένεια ώστε να αντέξει κάτι που της είναι αφόρητο.

Ανάπτυξη κατάλληλων τρόπων συνεργασίας με την οικογένεια. Χρησιμοποιεί την ίδια με την οικογενειακή γλώσσα. Πχ είτε κάνοντας χρήση χιούμορ είτε κρατώντας αποστασιοποιημένη και τυπική συμπεριφορά. Η οικειότητα επίσης επιτυγχάνεται μέσα από την ερμηνεία που μπορεί να επικεντρώνεται στη δυνατότητα των μελών να «κρατήσουν» το ένα το άλλο και στη δυσκολία της οικογένειας να εμπεριέξει τα άγχη των μελών της.

Η παρατήρηση των εκφάνσεων της συναισθηματικής συμπεριφοράς (ένταση συναισθημάτων, μη λεκτική συμπεριφορά) και η ενθάρρυνση της οικογένειας (μέσω ερωτήσεων) να εκφράσει τα συναισθήματα της.

Η ενίσχυση της συμμετοχής όλων.

Η ενίσχυση της διερεύνησης των σχέσεων των μελών. Ο θεραπευτής διατυπώνει ερωτήσεις που αφορούν στο πως αισθάνονται τα μέλη μεταξύ τους ή πως αισθάνονται για την σχέση δύο μελών. Ετσι παρατηρούν τις σχέσεις τους, το πως τους βλέπουν οι άλλοι και τις σχέσεις υποσυστημάτων (παιδιά, γονείς).

Αποκτήστε το βιβλίο Οικογένειες και οικογενειακή θεραπεία του Salvador Minuchin, ένα απαραίτητο εγχειρίδιο για όποιον ενδιαφέρεται σοβαρά για την οικογενειακή θεραπεία.

Η περίεξη του άγχους των μελών (άγχος αποχωρισμού, απόρριψης, καταδίωξης, αφανισμού, κατα κερματισμού). Εδώ οι προβολές των μελών αλλά και τα δικά του αντιμεταβιβαστικά συναισθήματα μπορούν να επανεξεταστούν.

Η χρησιμοποίηση της ερμηνείας, της αποσαφήνισης, του καθρεπτίσματος. Μετά από κάθε ερμηνεία ακολουθεί μια αιτιολόγηση του γιατί τα μέλη της οικογένειας κάνουν αυτο που κάνουν και ποια είναι η καταστροφή από την οποία προσπαθούν να ξεφύγουν.

Με την λήξη της θεραπείας η οικογένεια πραγματεύεται συναισθήματα αποχωρισμού.

Εργαλεία θεραπείας στην οικογενειακή θεραπεία

Ένα από τα κυριότερα  εργαλεία θεραπείας στην οικογενειακή θεραπεία αντικειμενοτρόπων σχέσεων είναι αυτό που ονομάζεται παραδοσιακά μεταβίβαση και αντι-μεταβίβαση.

Οι Scharff, διακρίνουν δύο είδη μεταβίβασης: μεταβίβαση πλαισίου και την εστιασμένη μεταβίβαση.

Η μεταβίβαση πλαισίου συνδέεται μόνο με την πλευρά της περίεξης που σχετίζεται το κράτημα και παρέχεται από το πλαίσιο. Λαμβάνει χώρα στην αρχή της θεραπείας. Αφορούν τον τρόπο που διευθετεί το πλαίσιο της θεραπείας, την ικανότητα του να διαχειριστεί την συνεδρία, να δημιουργήσει συνθήκες ασφάλειας για την οικογένεια και το γεγονός ότι συναντιέται με όλη την οικογένεια. Προσφέρεται κατανόηση, παρατήρηση και συναισθηματική ασφάλεια. Εδώ η οικογένεια προβάλλει τις δικές της προσδοκίες προς το θεραπευτή. Προσδοκίες σύμφωνες με τα εσωτερικευμένα μοντέλα σχέσεων που αναπτύχθηκαν απο παρελθούσα εμπειρία «κρατήματος» από άλλους.

Η εστιασμένη μεταβίβαση είναι ανάλογη της αλληλεπίδρασης που αναπτύσσεται μεταξύ μητέρας-βρέφους. Αναφέρεται στην αλληλεπίδραση μεταξύ της οικογένειας και θεραπευτή, με τον τελευταίο να αντιπροσωπεύει μείζονος σημασίας φιγούρα στην οποία η οικογένεια προβάλλει τα ασυνείδητα εσωτερικευμένα της αντικείμενα.

Στην οικογενειακή θεραπεία η μεταβίβαση εμφανίζεται μεταξύ των μελών, μεταξύ κάθε μέλους και του θεραπευτή, αλλά και μεταξύ της οικογένειας ως ομάδας και του θεραπευτή.

Η προσοχή του θεραπευτή πάντως είναι σταθερά επικεντρωμένη στις εκφάνσεις της μεταβίβασης της οικογένειας προς αυτόν (συναισθήματα, φαντασιώσεις, σκέψεις που τον αφορούν). Τα δύο αυτά είδη μεταβίβασης συνιστούν τους κύριους άξονες κατανόησης της οικογένειας

Αντίστοιχα η αντιμεταβίβαση πλαισίου συνάδει με την ικανότητα του θεραπευτή να προσφέρει ένα κράτημα πλαισίου, να λειτουργήσει ως γονιός που στηρίζει την ανάπτυξη της οικογένειας, και η εστιασμένη μεταβίβαση, συνδέεται με την εμπειρία των δικών του εσωτερικευμένων αντικειμένων.

Στο πλαίσιο της αντιμεταβίβασης του θεραπευτή, αυτός ταυτίζεται με τον εαυτό του ασθενούς, π.χ. να νιώσει θυμό ή λύπη που αντιπροσωπεύουν αισθήματα που ένιωσε ο ασθενής σε διάφορες περιστάσεις που περιγράφει.
Επίσης ο θεραπευτής μπορεί να ταυτιστεί με το αντικείμενο του ασθενούς. Αν για παράδειγμα ο ασθενής γίνει επιθετικός ο θεραπευτής μπορεί να αισθανθεί ότι γίνεται αντικείμενο επίθεσης και σε αυτή την περίπτωση ταυτίζεται με τα εσωτερικά αντικείμενα του ασθενούς προς τα οποία ο ασθενής διοχετεύει τα αρνητικά του συναισθήματα.

Με τον όρο αντιμεταβίβαση  πλαισίου, περιγράφεται η αντίδραση του θεραπευτή στον τρόπο που ο ασθενή χρησιμοποιεί το θεραπευτικό πλαίσιο που παρέχεται.

H εστιασμένη αντιμεταβίβαση συνιστά μια αναδημιουργία του ενδοψυχικού συστήματος των αντικειμενοτρόπων σχέσεων του ασθενούς, όπου μπορεί να αναβιωθεί η επίκεντρος σχέση μεταξύ του ασθενούς και της μητέρας του.


Βιβλιογραφία
Τσαμπαρλή Αναστασία (2011). Η Ψυχαναλυτική Προσέγγιση της Οικογένειας. Εκδόσεις Παπαζήση.