Η ηλικία του ψυχοθεραπευτή πρέπει να είναι κριτήριο στην επιλογή που θα κάνει ένας νέος θεραπευόμενος;

Ακρόαση άρθρου......

Το Τμήμα Επιμέλειας και Σύνταξης του Psychology.gr επικοινώνησε με συνεργάτες-ειδικούς ψυχικής υγείας θέτοντας το ερώτημα αν η ηλικία αποτελεί κριτήριο επιλογής για ένα θεραπευόμενο που ενδιαφέρεται να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία.

Η κλινική ψυχολόγος Ντελιοπούλου Παναγιώτα έδωσε έμφαση στο ότι ένας θεραπευτής μεγαλύτερος σε ηλικία δε σημαίνει απαραίτητα ότι είναι πιο αποτελεσματικός. Τόνισε τη σπουδαιότητα της ουσιαστικής επικοινωνίας και τη χημεία στη θεραπευτική σχέση καθώς και τα κίνητρα εκ μέρους του θεραπευόμενου για αλλαγή ως βασικά συστατικά για την επίτευξη θεραπευτικού αποτελέσματος.

Πιο αναλυτικά:

Πολλοί θεραπευόμενοι αναζητούν επαγγελματίες με μεγαλύτερη ηλικία από τους ίδιους, με πλούσια εμπειρία, επιστημονική κατάρτιση, φήμη και συστάσεις από γνωστούς πιστεύοντας πως θα εξασφαλίσουν την επιθυμητή έκβαση των προβλημάτων τους. Αυτή η αντίληψη δεν είναι λανθασμένη, αλλά δεν είναι απόλυτη.

Ο μεγαλύτερος θεραπευτής δεν έχει απαραίτητα περισσότερες ικανότητες. Βέβαια κατέχει την εμπειρία και τη γνώση, όμως αυτά είναι μόνο δύο από τα στοιχεία ενός αποτελεσματικού ψυχοθεραπευτή.

Η σχέση με τον θεραπευτή εξαρτάται ιδίως από την αλληλεπίδραση των δύο μελών της και τη «χημεία» που θα αναπτύξουν, ώστε να διασφαλιστεί μία ουσιαστική σύνδεση, μια αξιοπιστία και ένα κλίμα εμπιστοσύνης.

Παρομοίως, η σύμβουλος ψυχικής υγείας Βίκυ Βλαστάρη, επισήμανε τη σημασία της χημείας στη θεραπευτική σχέση τονίζοντας πως ένας ψυχοθεραπευτής που είναι καλός/ταιριαστός για κάποιον δε σημαίνει απαραίτητα πως είναι το ίδιο και για κάποιον άλλο.

Και συνεχίζει η κλινική ψυχολόγος Ντελιοπούλου Παναγιώτα:

«Επίσης, το πόσο κινητοποιημένος και αφοσιωμένος είναι ο θεραπευόμενος κατά τη θεραπεία επηρεάζει με τις δικές του δυναμικές την εξέλιξη της θεραπευτικής διαδικασίας.

Επιπλέον, αρκετοί νέοι θεραπευόμενοι αναζητούν ψυχοθεραπευτές που βρίσκονται σε κοντινή ηλικία με τη δική τους, έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού τους την πεποίθηση πως θα τους καταλάβουν περισσότερο. Και αυτό γιατί έχουν περάσει από τα ίδια στάδια ζωής, μπορεί να μοιράζονται ίδιες ανησυχίες συνεπώς θα κατανοήσουν περισσότερο το πώς νιώθουν. Αυτή η άποψη είναι μια αυτόματη σκέψη.

Η απαρχή αυτής της σκέψης ίσως να είναι η δυσχέρεια που έχουμε στην καθημερινότητά μας να επικοινωνούμε επί της ουσίας με τους ανθρώπους που είναι διαφορετικοί από εμάς.

Απογοητευμένοι, λοιπόν, από τις άκυρες προσδοκίες καταλήγουμε στην επιλογή ενός ομοίου μας, ελπίζοντας να ταυτιστούμε.

Όμως, αυτή η σκέψη που γίνεται επιλογή είναι πολύ περιοριστική διότι μας κάνει να αισθανόμαστε περισσότερο μόνοι, αλλά αυτό έρχεται και αλλάζει μέσα από την ψυχοθεραπεία.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως για να επικοινωνήσουμε ουσιαστικά με τον άλλον δεν χρειάζεται να έχουμε κάποιον ίδιο με μας απέναντι, ούτε και μεγαλύτερο από εμάς θεωρώντας ότι ίσως να μας δώσει κάποιες κατευθυντήριες γραμμές. Ούτως ή άλλως ο ψυχοθεραπευτής δεν είναι εκεί για να μας δώσει συμβουλές. Τη γνώση της ζωής την βρίσκουμε μόνοι μας.»

Ομοίως με την κυρία Ντελιοπούλου, η ψυχολόγος Αρετή Δρακάκη, εξηγεί τους πιθανούς συνειδητούς ή υποσυνείδητους λόγους επιλογής ενός θεραπευτή με μεγαλύτερη ηλικία, αναφερόμενη και στην κατηγορία των θεραπευόμενων που εστιάζουν απλώς στο θεραπευτικό στυλ ή ταίριασμα με το θεραπευτή.

Η ηλικία του ψυχοθεραπευτή μπορεί να αποτελέσει ένα από τα κριτήρια επιλογής, ανάλογα με τις συνειδητές ή ασυνείδητες ανάγκες ενός θεραπευόμενου, μπορεί όμως και όχι.

Υπάρχουν για παράδειγμα άνθρωποι που θα ήθελαν ο θεραπευτής τους να είναι (πολύ) μεγαλύτερος από τους ίδιους, καθώς είτε τον εκλαμβάνουν ως πιο έμπειρο και τελικά πιο αξιόπιστο, είτε επιζητούν μια γονεϊκή φιγούρα που θα λειτουργήσει επανορθωτικά στη ζωή τους (αν αυτό καταστεί εφικτό τελικά, είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων).

Από την άλλη υπάρχουν άνθρωποι που προτιμούν ο θεραπευτής τους να είναι πιο κοντά ηλικιακά σε εκείνους, προσβλέποντας στο ότι θα τους καταλαβαίνει καλύτερα, εφόσον ανήκουν πάνω κάτω στην ίδια γενιά.

Υπάρχουν τέλος άνθρωποι για τους οποίους η ηλικία του ψυχοθεραπευτή δεν παίζει κάποιο ιδιαίτερο ρόλο και εστιάζουν περισσότερο στο θεραπευτικό του στυλ ή στο ταίριασμα μαζί του/της.

«Είναι η αλληλεπίδραση θεραπευόμενου και ψυχοθεραπευτή αυτή που καθορίζει τη θετική έκβαση των συνεδριών προς το αποτέλεσμα που επιθυμεί ο θεραπευόμενος.» συμφωνεί η σύμβουλος ψυχικής υγείας Βίκυ Βλαστάρη.

Αντιθέτως, η Βασιλική Ε. Καρίτσα, Ψυχολόγος – οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια τονίζει τη σημασία που έχει η ηλικιακή φάση της ζωής ενός θεραπευτή:

Συνήθως όσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία του ψυχοθεραπευτή, τόσο πιο έμπειρος και αξιόπιστος θεωρείται. Δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε το γεγονός πως η ηλικία τόσο του θεραπευόμενου όσο και του ψυχοθεραπευτή αντιστοιχεί σε μια ανάλογη φάση ζωής.

Αν ο ψυχοθεραπευτής δεν έχει βρεθεί ποτέ στην ηλικιακή φάση ζωής του θεραπευόμενου είναι πιθανό να μην έχει όλα εκείνα τα απαραίτητα εφόδια που θα  του επιτρέψουν να συνδεθεί και να κατανοήσει πλήρως το μέγεθος των δυσκολιών του θεραπευόμενου.

Επομένως, πράγματι, το ηλικιακό κριτήριο του θεραπευόμενου, αν πληρείται, μπορεί να είναι εξαιρετικά βοηθητικό στην έναρξη μιας καλής θεραπευτικής σχέσης, αντιστοίχως αν δεν πληρείται, να αποτελέσει φραγμό στην εγκαθίδρυσή της.

Tόσο η ψυχολόγος Γελέκη Ειρήνη, όσο και η Κλινική ψυχολόγος Κατερίνα Παπανικολάου αναφέρθηκαν στη σημασία της μεταβίβασης σχετικά με το αν η ηλικία του θεραπευτή αποτελεί κριτήριο επιλογής ή απόρριψής του!

Σύμφωνα με την κυρία Γελέκη: Σε κάποιες περιπτώσεις  η ηλικία του ψυχοθεραπευτή είναι πιθανόν να παίζει κάποιο ρόλο ως προς τον μηχανισμό της μεταβίβασης, δηλαδή σε συμπεριφορές, συναισθήματα, μοτίβα αλληλεπίδρασης, προσδοκίες, κλπ. που εκδηλώνει ο θεραπευόμενος μέσα στο θεραπευτικό πλαίσιο προς τον θεραπευτή και έχουν σχέση με τις εμπειρίες αλληλεπίδρασης που είχε ο θεραπευόμενος με άλλα σημαντικά πρόσωπα του περιβάλλοντός του (π.χ. γονείς, σύντροφοι, κλπ), αλλά αυτό δεν είναι απόλυτο για όλους.

Η κυρία Παπανικολάου παρέθεσε μια προσωπική εμπειρία της που αποδεικνύει ότι στην ψυχοθεραπεία δεν υπάρχει περιορισμός και όλα μπορούν να εμπλουτίσουν το προς διεργασία υλικό μέσω της μεταβίβασης.

«Στην προσωπική μου ιστορία, στα πρώτα μου επαγγελματικά βήματα είχα την τύχη να με εμπιστευτεί μια γυναίκα 69 ετών, με την οποία συνεργαστήκαμε συστηματικά για αρκετά χρόνια.

Σε κάποια φάση στη μεταβίβασή της υπήρξα η μητέρα της, που πέθανε νέα, στον τοκετό. Η νιότη μου άνοιξε τότε έναν δρόμο για να επεξεργαστούμε αυτήν την απώλεια. Κάποιος άλλος δρόμος θα βρισκόταν αν ήμουν άλλης ηλικίας ή φύλου.

Για την ψυχοθεραπεία τίποτε δεν είναι περιοριστικό, αρκεί να έχει ο ψυχοθεραπευτής ενσυναίσθηση για να χρησιμοποιήσει ό,τι μπορεί να προκύψει προς όφελος του θεραπευόμενου.», είπε χαρακτηριστικά η κλινική ψυχολόγος, Κατερίνα Παπανικολάου!

Την ίδια οπτική μοιράστηκε κι ο Πέτρος Θεοδώρου - ψυχοθεραπευτής, συγγραφέας, επόπτης, αναφερόμενος στις προβολές του θεραπευόμενου:

Ο καθοριστικός παράγοντας της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, σήμερα γνωρίζουμε ότι είναι η θεραπευτική σχέση. Ένα στοιχείο αυτής της δυναμικής είναι ασφαλώς οι προβολές του θεραπευόμενου, οι οποίες μπορεί να του λένε να επιλέξει συγκεκριμένης ηλικίας θεραπευτή για διάφορους λόγους.

Άλλοτε μία επιλογή μπορεί να είναι όντως προϋπόθεση ασφάλειας του θεραπευόμενου. Άλλοτε να είναι όντως μία επουλωτική διαδικασία που θα συμπληρώνει τραυματικά κενά στο παρελθόν του. Άλλοτε να είναι μία πρόκληση για να επεξεργαστεί παγιωμένες πεποιθήσεις και προκαταλήψεις ανακαλύπτοντας νέα πεδία. Άλλοτε ίσως είναι απλώς μία αμυντική διαδικασία αποφυγής, για να μην αγγιχτούν βαθύτερα θέματα.

Το πρόσωπο στο οποίο ο θεραπευόμενος θα ανοίξει την ύπαρξή του είναι εκ των πραγμάτων ένα πανίσχυρο σύμβολο. Οπότε, η επιλογή του είναι διαισθητική, με άπειρα υπόγεια κίνητρα και βαθιές προβολές.

Και επειδή μία λειτουργική θεραπευτική σχέση με έναν καλά εκπαιδευμένο θεραπευτή θα αναδείξει ούτως ή άλλως αυτά τα κίνητρα και θα αφομοιώσει γόνιμα τις αρχικές προβολές όποιες και να ήταν, δεν τίθεται θέμα «σωστής» ή «λάθους» πρώτης επιλογής.

Κι εδώ έρχεται να συμφωνήσει η σύμβουλος ψυχικής υγείας και ψυχοθεραπείας Βασιλεία Χρηστάκη εστιάζοντας στην ανάγκη να δείξει εμπιστοσύνη ο θεραπευόμενος στο ένστικτo της επιλογής του καθώς και στο ότι η ενσυναίσθηση αποτελεί ποιότητα που δεν καθορίζεται από την ηλικία:

Ακόμη και ως παιδιά δεν μας ανακούφιζαν οι συμβουλές, αλλά η πίστη πως ο γονιός θα είναι πάντα εκεί δίνοντας μας τα κίνητρα να χαράξουμε την δική μας πορεία. Αυτό ακριβώς έχει ανάγκη και ένας θεραπευόμενος από τον θεραπευτή του, κάτι που δεν μπορεί να εγγυηθεί ένας μικρός ή μεγάλος «αριθμός».

Είναι πολύ σημαντικό, το άτομο το οποίο θα ξεκινήσει ψυχοθεραπεία, να ακολουθήσει το ένστικτό του, να το ακούσει. Να δώσει χρόνο και εμπιστοσύνη στην επιλογή του. 

Στο μυαλό πολλών ατόμων κυριαρχεί η πεποίθηση, πως τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας είναι ενδεχομένως πιο έμπειρα και με περισσότερες γνώσεις. Αυτό σε ένα βαθμό ενδεχομένως να ισχύει, όπως σε όλα τα ζητήματα της ζωής. Οι εμπειρίες, διαμορφώνουν τα άτομα και τα εξελίσσουν.

Ωστόσο, και εδώ, σημαντικό στοιχείο αποτελεί η εμπιστοσύνη του ατόμου προς το ένστικτο του. Ο νεότερος θεραπευτής/θεραπεύτρια, είναι σε θέση να ενσυναισθάνεται ισχυρά το άτομο με το οποίο επικοινωνεί και να προσφέρει αποτελεσματική βοήθεια και θεραπεία.

Από την άλλη οι ψυχολόγοι Ακριβή Καρίμπα και Αγγελική Κουτελιά, αναφέρθηκαν στη σημασία της επιστημονικής κατάρτισης του θεραπευτή, αλλά και στην προσωπική ψυχοθεραπεία του ίδιου ανεξάρτητα από την ηλικία του. 

Σύμφωνη βρίσκουν και την ψυχολόγο Χαρά Πανοπούλου οι τοποθετήσεις περί επιστημονικής κατάρτισης του θεραπευτή, η οποία τόνισε τη σημασία του να παρέχεται ένα περιβάλλον ασφάλειας και κατανόησης, δημιουργώντας, με αυτό τον τρόπο, μία σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ ψυχοθεραπευτή και θεραπευόμενου. 

«Ένας καλός ψυχοθεραπευτής, οφείλει να έχει επιστημονική κατάρτιση και αναγνωρισμένη επαγγελματική εκπαίδευση. Ταυτόχρονα δε, οφείλει να έχει «κάνει δουλειά» με τον εαυτό του, μέσα από προγράμματα ατομικής ή ομαδικής ψυχοθεραπείας, είτε είναι νέος, είτε μεγαλύτερος.», σύμφωνα με την τοποθέτηση της ψυχολόγου Ακριβής Καρίμπα.

«Αν για παράδειγμα δεν έχει εργαστεί ο ίδιος ψυχοθεραπευτικά για αρκετά χρόνια, ίσως η εμπειρία και μόνο να μη βοηθήσει. Ή αν δεν έχει διατηρήσει επαφή με το αντικείμενο μέσω συνεδρίων και εκπαιδεύσεων, ίσως η παγιωμένη γνώση να θέτει περιορισμούς.», είπε χαρακτηριστικά η ψυχολόγος Κουτελιά Αγγελική.

Φαίνεται πως και οι δύο ψυχολόγοι, όπως και οι περισσότεροι θεραπευτές συμφωνούν στο ότι: Σε σχέση με την ηλικία, κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι ένας μεγάλος σε ηλικία ψυχοθεραπευτής είναι καλός στη δουλειά του, διότι πέραν της εμπειρίας υπάρχουν πολλά ακόμα κριτήρια που παίζουν ρόλο.

«Από την άλλη, ένας νεαρός ψυχοθεραπευτής έχει τον ενθουσιασμό και την όρεξη που δύσκολα συναντάμε σε κάποιον με χρόνια ψυχοθεραπευτικής εργασίας, αλλά του λείπει η ωριμότητα και, ίσως, η ψυχραιμία που οι πιο έμπειροι θεραπευτές διαθέτουν.», σύμφωνα με την κυρία Αγγελική Κουτελιά.

«Αν ο θεραπευόμενος έχει έντονες ενστάσεις για την ηλικία του ψυχοθεραπευτή, αυτό ίσως να αποτελέσει ένα αρχικό εμπόδιο στην όλη διαδικασία, το οποίο όμως μπορεί να ξεπεραστεί αν δοκιμάσει το άτομο να εμπλακεί σε μια τέτοια συνθήκη.», πρότεινε η ψυχολόγος Χαρά Πανοπούλου.

Η Εύη Ανδρέου, Σύμβουλος ψυχικής υγείας, εξέφρασε τη σημασία της δυνατής σύνδεσης στη θεραπευτική σχέση καθώς και το ότι η αναζήτηση κάποιας ομοιότητας με το θεραπευτή συμβάλλει στην ενίσχυση της θεραπευτικής συμμαχίας. Επιπλέον, τόνισε την αποδοχή και αποστασιοποίηση εκ μέρους του θεραπευτή από κάθε διαφοροποίησή του ως προς το θεραπευόμενο. 

Αν ο θεραπευόμενος θεωρήσει πως η ηλικία μπορεί να αποτελέσει παράγοντα ή βάση για μια δυνατή επαφή, οριοθετεί έναν απόλυτα σεβαστό δικό του πλαίσιο χωρίς όμως αυτό να προϋποθέτει ή να εξασφαλίζει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας ή της θεραπευτικής σχέσης.

Συνεπώς μια επιλογή από το θεραπευόμενο που στοχεύει στην ομοιότητα και εφόσον για τον ίδιο αποτελεί παράγοντα ενίσχυσης της δεκτικότητας, του ανοίγματος και της εμπιστοσύνης στη θεραπευτική σχέση είναι απόλυτα αποδεκτή.

Οι Behn, Davanzo και Errazuriz μέσα από τη μελέτη του 2018 ανάμεσα σε 28 θεραπευτές και 547 θεραπευόμενους συμπέραναν πως μια τέτοιου είδους ομοιότητα μπορεί να υφίσταται στην αρχική αναζήτηση του κατάλληλου θεραπευτή και να συμβάλλει στην παραγωγή μιας πρόσθετης ανάπτυξης «συμμαχίας» μεταξύ των δύο.

Η ψυχολόγος, Αναστασία Χατζηλία, αναφέρθηκε στο πώς εικάζουν οι θεραπευόμενοι αν ένας μεγαλύτερος ηλικιακά θεραπευτής έχει παρόμοια βιώματα με εκείνους ώστε να μπορέσει να τους καταλάβει περισσότερο:

Για παράδειγμα, ένας νέος θεραπευόμενος ενδεχομένως να σκεφτεί ότι «δεν θα επιλέξω έναν νέο ηλικιακά ψυχοθεραπευτή γιατί δε θα μπορέσει να με καταλάβει, δεν θα έχει βιώσει κάτι παρόμοιο, σε σχέση με τον μεγαλύτερο ηλικιακά, ο οποίος έχει περισσότερες εμπειρίες».

Το θέμα εδώ δεν αφορά μια αναμέτρηση μεταξύ των εμπειριών που έχουν βιώσει οι θεραπευτές διαφορετικής ηλικίας, αλλά αφορά τις ικανότητες, δεξιότητες, και γνώσεις των ψυχοθεραπευτών ώστε να βοηθήσουν τον θεραπευόμενο, ενώ δεν θα μπορούσαμε να αποκλείσουμε και τον ρόλο της ενσυναίσθησης.

Σίγουρα αυτές οι απορίες, αμφιβολίες, ανησυχίες, υποθέσεις μπορούν να απαντηθούν μιλώντας ανοιχτά με τον ψυχοθεραπευτή που έχει επιλέξει ο θεραπευόμενος, στα πλαίσια της πρώτης συνάντησης και να συζητηθεί το αν και πως η ηλικία του ψυχοθεραπευτή μπορεί να επηρεάσει τη θεραπεία.

Σύμφωνα και με τον ψυχοθεραπευτή - ψυχοδραματιστή - Κοινωνικό Λειτουργό Άγγελο Λεβέντη: Είναι σημαντικό να νιώσουμε ότι ο θεραπευτής μπορεί να μας καταλάβει και αυτό επιτυγχάνεται ανεξαρτήτως ηλικίας. Στη δικιά μου επαγγελματική πορεία υπάρχουν θεραπευόμενα άτομα που είναι 10 χρόνια μικρότερα ή 10 και 20 χρόνια μεγαλύτερα και έχουν νιώσει την εμπιστοσύνη ώστε να αναπτύξουμε τη θεραπευτική συμμαχία που απαιτείται προκειμένου να έχουν την ώθηση που αναζητούν στη ζωή τους.

H Business & Personal Development Coach Τρακάδα Ροδούλα επιβεβαίωσε ότι και στο Coaching η σχέση εμπιστοσύνης αποτελεί βασικό παράγοντα επιτυχίας κι όχι η ηλικία:

Στο coaching, παρότι δεν υπάρχει σχέση θεραπευτή-θεραπευόμενου αλλά coach-coachee, η επιλογή του coach με τα κριτήρια που ο κάθε coachee επιθυμεί να θέσει, είναι βασικό βήμα για το χτίσιμο μιας σχέσης εμπιστοσύνης.

Ωστόσο, η ηλικία από μόνη της δε μπορεί να σηματοδοτήσει πολλά, καθότι οι διαφορετικές εμπειρίες στις οποίες έχει εκτεθεί ο κάθε coach, κοινώς το προφίλ και το συνολικό του background καθώς και η δυναμική της διάδρασης των δυο, δε μπορούν να σηματοδοτηθούν από έναν αριθμό.