Οι επιπτώσεις της μοναξιάς και της κοινωνικής απομόνωσης στην ψυχική υγεία - Χριστούγεννα την εποχή της απομόνωσης

Ακρόαση άρθρου......

Το τελευταίο χρονικό διάστημα γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες μίας αλλαγής στα συμπεριφορικά πρότυπα των ανθρώπων, κατευθυνόμενα πρωτίστως από το συναίσθημα του φόβου, ο οποίος με τη σειρά του οδηγεί σε καταθλιπτικά ή επιθετικά, ευερέθιστα, απόλυτα και απαιτητικά συμπεριφορικά μοτίβα.

Συναντάμε μία έντονη πόλωση γύρω από ζητήματα που οι άνθρωποι ενστερνίζονται χωρίς να είναι σε θέση πλέον να αναρωτηθούν κριτικά κατά πόσον όντως ταυτίζονται.

Το ζήτημα της μοναξιάς στη σύγχρονη εποχή

Αναζητάται ο «άλλος» ως φταίχτης και όχι ο άλλος ως συνάνθρωπος.

Η ενσυναίσθηση και η ανταλλαγή εξαφανίζονται σταδιακά και τη θέση τους παίρνουν πιο εγωκεντρικά στοιχεία. Η αιτία πίσω από αυτές τις αλλαγές φαίνεται να είναι η μοναξιά και η απομόνωση, με ό,τι αυτές συνεπάγεται.

Ως μοναξιά ορίζεται μία δυσάρεστη εμπειρία, που προκύπτει όταν οι κοινωνικές σχέσεις είναι λιγότερες σε ποσότητα ή στην επιθυμητή ποιότητα. Οι άνθρωποι μπορεί να είναι μόνοι χωρίς να αισθάνονται μοναξιά ή να αισθάνονται μοναξιά ακόμη και με άλλους ανθρώπους. Η μοναξιά μπορεί να καταλήξει σε συναισθηματική απομόνωση, όταν ο άνθρωπος είτε για προσωπικούς του λόγους, είτε εξαιτίας εξωτερικών παραγόντων αποξενώνεται από το κοινωνικό περιβάλλον.

Ο όρος απομόνωση χρησιμοποιείται για να περιγράψει και την πρακτική συνθήκη απόλυτου περιορισμού των κοινωνικών συναναστροφών. Η μοναξιά είναι ένα υποκειμενικό συναίσθημα ενώ η κοινωνική απομόνωση είναι ο αντικειμενικός δείκτης της έλλειψης κοινωνικής σύνδεσης.

Όλοι ενδέχεται να βιώσουμε μοναξιά κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Υπάρχουν όμως διάφορες αιτίες, σε επίπεδο προσωπικών εμπειριών, που εντείνουν το συναίσθημα, όπως μία τραυματική ή επώδυνη εμπειρία (διαζύγιο, θάνατος, χωρισμός).

Ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού ζει μόνο, ενώ στη συνταξιοδότηση συναντάμε πολύ συχνά την απώλεια κοινωνικών δεσμών. Η καθημερινότητα στα μεγάλα αστικά κέντρα, οι πολλαπλές υποχρεώσεις και ο σύγχρονος τρόπος ζωής (ταχύτητα, πίεση) έχουν εντείνει το πρόβλημα της μοναξιάς. Στις συνθήκες αυτές έχει προστεθεί η υπερβολική χρήση των νέων τεχνολογιών κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίες έχουν δυσκολέψει την ανθρώπινη επικοινωνία και επαφή χωρίς αυτό να γίνεται αντιληπτό.

Έτσι, ειδικά στο δυτικό κόσμο, ένα διαρκώς αυξανόμενο τμήμα του πληθυσμού βιώνει συχνά την εμπειρία της μοναξιάς.

Απομόνωση και πανδημία

Τα τελευταία χρόνια, η πανδημία μας έχει φέρει αντιμέτωπους σε συλλογικό επίπεδο, με ένα βαθμό απομόνωσης, με τα αποτελέσματα της εξέλιξης αυτής να είναι ορατά σε κάθε μορφή της κοινωνικής συμπεριφοράς και της ψυχολογικής έκφανσης. Οι συνέπειες επιτείνονται υπό την επήρεια ενός διάχυτου κλίματος φόβου, που προκύπτει είτε από την ίδια την ασθένεια είτε από την τρομολαγνία των μέσων. Οι άνθρωποι κατέληξαν σιγά σιγά να στερούνται τις βασικές κοινωνικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες για τις διαπροσωπικές σχέσεις.

Η προσπάθεια να υποκατασταθούν όλες οι επαφές με επικοινωνία εξ' αποστάσεως ενέχει από ψυχολογικής απόψεως πολλούς κινδύνους.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθώς και η τεχνολογία εξ αποστάσεως επικοινωνίας, όταν χρησιμοποιούνται ορθολογικά, είναι αδιαμφισβήτητα ένας παράγοντας προώθησης των επαφών. Δεν μπορούν όμως να αποτελέσουν υποκατάστατο των προσωπικών κοινωνικών σχέσεων.

Στην πραγματικότητα χρειάζεται π.χ. χρόνος και ευπάθεια για την οικοδόμηση των σχέσεων. Κινδυνεύουμε λοιπόν να καταλήξουμε να ζούμε σε μια φούσκα και να ξεχνάμε να σχετιστούμε.

Πέραν τούτου, υπάρχει και ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που δεν έχει τη δυνατότητα χρήσης. Οι ηλικιωμένοι επηρεάστηκαν περισσότερο και η απαίτηση να περάσουν περισσότερο χρόνο στο σπίτι χωρίς φυσική δραστηριότητα, εργασιακή απασχόληση και επαφή με την οικογένεια αποτέλεσε μία μεγάλη πρόκληση για πολλούς. Ο κορωνοϊός τους έφερε περισσότερο αντιμέτωπους με την έννοια της θνητότητας, επιτείνοντας το άγχος, το οποίο με τη σειρά του δεν μπορεί να βρει διέξοδο σε συνθήκες απομόνωσης.

Η συναισθηματική αυτή δυσκολία επιτείνεται ακόμη περισσότερο την περίοδο των γιορτών.

Η απομόνωση μπορεί να οδηγήσει σε ένα διάχυτο αίσθημα ανασφάλειας, σε μείωση της ικανότητας έκφρασης επιθυμιών και συναισθημάτων, με αποτέλεσμα συχνά τη συσσώρευσή τους αλλά και σε περιορισμό της κριτικής ικανότητας λόγω περιορισμού της κοινωνικής συνδιαλλαγής και του φόβου της μοναξιάς. Το επιπλέον επικίνδυνο στοιχείο είναι ότι οι επιπτώσεις αυτές ενδέχεται εν τέλει να εντείνουν την τάση απομόνωσης, καθώς δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος εστίασης στο ατομικό επίπεδο και επιφυλακτικότητας απέναντι στο συνάνθρωπο.

Ορμόνες και κοινωνική συμπεριφορά

Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι οι σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους ενισχύουν την παραγωγή της ωκυτοκίνης, της λεγόμενης «ορμόνης της αγάπης», η οποία είναι στενά συνδεδεμένη με την αίσθηση της αφής. Η ωκυτοκίνη είναι μία από τις ορμόνες που εξισορροπούν τις ορμόνες του στρες, όπως την κορτιζόλη. Μειώνει τα αισθήματα φόβου και ενισχύει αυτά της εμπιστοσύνης. Η έκκρισή της έχει συσχετιστεί με πιο θετική κοινωνική συμπεριφορά.

Ωκυτοκίνη απελευθερώνεται όταν βοηθούμε και στηρίζουμε άλλους και συμπεριφερόμαστε με ευσπλαχνία. Αντίστοιχα μπορούμε να συμπεράνουμε τις πιθανές επιπτώσεις που μπορεί να έχει η απομόνωση ακόμη και σε ορμονικό επίπεδο.

Χριστούγεννα και μοναξιά

Σύμφωνα με έρευνα που παρουσιάστηκε στο 125ο Ετήσιο Συνέδριο της Αμερικανικής Ψυχολογικής Ένωσης, η μοναξιά και η κοινωνική απομόνωση δύνανται να αποτελέσουν μεγαλύτερο κίνδυνο για την υγεία από ό,τι η παχυσαρκία και ο αντίκτυπός τους αυξάνεται διαρκώς.

Η καθηγήτρια ψυχολογίας στο Brigham Young University, Julianne Holt-Lunstad τονίζει στα πλαίσια της δημοσίευσης ότι η απομόνωση χρησιμοποιείται πολλές φορές ως μορφή τιμωρίας και ότι η κοινωνική σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους «θεωρείται ευρέως ως μία βασική ανθρώπινη ανάγκη, ζωτικής σημασίας για την επιβίωση και την ευημερία μας».

Συνολικά, μπορούμε να πούμε ότι η μοναξιά πονάει. Και ο λόγος είναι ότι εξελικτικά καλείται να αποτελέσει ένα σήμα κινδύνου για τον άνθρωπο, που ήταν και θα είναι ένα ζώο αγέλης. Η μοναξιά προσπαθεί να ωθήσει τους ανθρώπους στην αναζήτηση της επαφής με τους άλλους, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα για επιβίωση.

Τι συμβαίνει όμως στις περιπτώσεις όπως τα φετινά Χριστούγεννα, που η επαφή δεν είναι εφικτή;

Εδώ και χρόνια, η κοινωνική απομόνωση έχει συνδεθεί με εσωστρέφεια, αυξημένη επικινδυνότητα για κατάθλιψη και κακή κοινωνική υποστήριξη. Περαιτέρω πιθανές αρνητικές επιπτώσεις σε ψυχολογικό επίπεδο είναι τα αυξημένα επίπεδα άγχους, οι καταχρήσεις καθώς και η αντικοινωνική συμπεριφορά. Αποκορύφωμα της τελευταίας αποτέλεσαν τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και γυναικοκτονιών.

Η επιρροή της διαρκούς διασποράς φοβικών ερεθισμάτων στην ανθρώπινη συμπεριφορά

Ερευνητές έχουν ξεκινήσει εδώ και χρόνια να μελετούν το νευρωνικό αποτύπωμα της μοναξιάς στον εγκέφαλο. Σε έρευνα που δημοσιεύτηκε όμως το 2018 διαπιστώθηκε ότι η χρόνια απομόνωση προκαλεί την έκκριση μίας συγκεκριμένης χημικής ουσίας στον εγκέφαλο, η οποία συνδέεται με την πρόκληση θυμού, επιθετικότητας και φόβου ή πιο αναλυτικά, υπερευαισθησίας στα φοβικά ερεθίσματα.

Με βάση την έρευνα, φαίνεται να ενεργοποιούνται συγκεκριμένα κέντρα του εγκεφάλου, όπως η αμυγδαλή και ο υποθάλαμος, τα οποία ρυθμίζουν τη συναισθηματική και κοινωνική συμπεριφορά.

Δεδομένων των συνθηκών, είναι πολύ εύκολο να κάνουμε την αναγωγή ως προς την υπερευαισθησία στο φόβο, ο οποίος και αποτελεί ένα διάχυτο συναίσθημα στην εποχή του κορωνοϊού, την οποία διανύουμε. Οι μέχρι τώρα έρευνες οδηγούν γενικά στο συμπέρασμα ότι το χρόνιο στρες της απομόνωσης επιδρά στον ανθρώπινο εγκέφαλο και ρυθμίζει αναλόγως τις συμπεριφορικές αντιδράσεις.

Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι στην έρευνα παρατηρήθηκε ότι τα απομονωμένα τρωκτικά παρέμεναν ακίνητα όταν εμφανιζόταν το φοβικό ερέθισμα αλλά συνέχισαν να παραμένουν ακίνητα και όταν αυτό απομακρυνόταν, σε αντίθεση με τα μη απομονωμένα που συνέχισαν την κίνησή τους μετά το πέρας του ερεθίσματος. Καταλαβαίνουμε οπότε ότι η διαρκής διασπορά φοβικών ερεθισμάτων δεν μπορεί παρά να έχει πλέον ένα σταθερό αντίκτυπο στη συμπεριφορά μας.

Τα περιοριστικά μέτρα της πανδημίας, η ανάγκη προστασίας από τον ιό και οι καραντίνες, προκάλεσαν σε πολλούς ανθρώπους μία επίταση της ανάγκης τους για κοινωνικές επαφές, η οποία φάνηκε να περιγράφεται όπως το αίσθημα της πείνας. Δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που περιγράφουν μία τάση απομόνωσης παρά την άρση των περιοριστικών μέτρων ενώ ταυτόχρονα βιώνουν έντονα την ανάγκη της επαφής.

Η αίσθηση αυτή αντιστοιχεί στα αποτελέσματα μελέτης*, που έδειξε ότι η κοινωνική απομόνωση και η πείνα προκαλούν κοινά σήματα στην περιοχή της μέλαινας ουσίας του εγκεφάλου (substantia nigra), που είναι το κέντρο παραγωγής της ντοπαμίνης και ελέγχει το αίσθημα της ανταμοιβής.

Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι την περίοδο αυτή βιώνουμε μία συνθήκη υποσιτισμού σε επίπεδο κοινωνικών επαφών και ανάγκης διαπροσωπικών επαφών.

Επικέντρωση στο Σχετίζεσθαι

Η πανδημία δεν πρέπει να μας αφήσει να αγνοήσουμε το συναισθήματα αυτά και να οδηγηθούμε σε μια επιδημία μοναξιάς. Το συναίσθημα της μοναξιάς είναι ένα σημάδι, ότι κάτι πρέπει να αλλάξει, ακόμη και αν υπό αυτές τις συνθήκες δεν μπορούν να αλλάξουν πολλά. Δεν μπορούμε με τίποτα να ξεχνάμε την ανάγκη προστασίας από την πανδημία. Πρέπει όμως επειγόντως να επικεντρωθούμε εκ νέου στο σχετίζεσθαι, στην έκφραση, στο μοίρασμα, στον ποιοτικό χρόνο με ανθρώπους, να καλλιεργήσουμε την αλληλεπίδραση, την ενσυναίσθηση.

Υπάρχει μεγάλη ευθύνη και από την πλευρά της ιατρικής κοινότητας ως προς την ανάπτυξη εκ νέου της κοινωνικής συνείδησης, της σκέψης για το συνάνθρωπο και όχι κατά αυτού.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας παρέχει οδηγίες και συμβουλές για τη διαχείριση του προβλήματος της απομόνωσης των ηλικιωμένων κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αναγνωρίζοντας ξεκάθαρα το πρόβλημα και προσπαθώντας να κινητοποιήσει δομές κοινωνικών υπηρεσιών αλλά και τις τοπικές αρχές.

Εν τέλει θα πρέπει μάλλον να συνειδητοποιήσουμε ότι οι ψυχολογικές και συμπεριφορικές- κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας απαιτούν την επαγρύπνηση όλων μας.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι χρειαζόμαστε επειγόντως αυξημένα επίπεδα ενσυναίσθησης και κατανόησης και ίσως οι γιορτές θα μπορούσαν να αποτελέσουν μία καλή αφορμή για να αναλογιστούμε τη στάση και τις τυχόν αλλαγές της συμπεριφοράς μας σε προσωπικό επίπεδο, καθώς βαδίζουμε προς άλλον ένα χρόνο συνοδεία ενός ιού, των εννοιών της ασθένειας και της θνητότητας, του συναισθήματος του φόβου και του περιορισμού των κοινωνικών επαφών.

Αν δεν υπάρχει άλλη λύση, τότε ίσως αρκεί να βοηθήσουμε έναν άστεγο, να τραγουδήσουμε μαζί τα κάλαντα ή απλά να αλλάξουμε τη νοοτροπία μας απέναντι στο συνάνθρωπο. 

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

1. Loneliness: A Growing Public Health Threat,” Plenary, Saturday, Aug. 5, 3-3:50 p.m. EDT, Room 151A, Street Level, Walter E. Washington Convention Center, 801 Mount Vernon Pl., N.W., Washington, D.C.
2. M. Zelikowsky et al. The neuropeptide Tac2 controls a distributed brain state induced by chronic social isolation stress. Cell. 2018 May 17; 173(5): 1265–1279.e19.
3. L. Tomova et al. The need to connect: Acute social isolation causes neural craving responses similar to hunger. BioRxiv, March 26, 2020.
4. Richard Weissbourd, Milena Batanova, Virginia Lovison, and Eric Torres. Loneliness in America. How the Pandemic Has Deepened an Epidemic of Loneliness and What We Can Do About It. Making Caring Common Project. Harvard University.
5. World Health Organisation. Social Isolation and Loneliness.
6. Uvnas-Moberg K, Petersson M. Oxytocin, a mediator of anti-stress, well-being, social interaction, growth and healing. Z Psychosom Med Psychother. 2005;51(1):57-80.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Βαϊζίδου Χριστίνα - Ψυχίατρος

Βαϊζίδου Χριστίνα: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχοφαρμακολογική και ψυχοθεραπευτική παρακολούθηση για όλο το φάσμα των ψυχιατρικών παθήσεων ενηλίκων.Το θεραπευτικό πλάνο διαμορφώνεται εξατομικευμένα αναλόγως των αναγκών του ασθενούς.

6908458345

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού