Γιατί κλαίνε οι Ολυμπιονίκες; (Και μαζί τους εμείς…)

Ακρόαση άρθρου......

Πολλοί αθλητές κλάψανε μετά από επιτυχία τους στους πρόσφατους ολυμπιακούς αγώνες, συχνά μαζί τους και εμείς. Και το ερώτημα του γιατί κλαίμε σε αυτές τις περιπτώσεις ξαναβγήκε στην επικαιρότητα.

Προφανώς, το κλάμα που συχνά βλέπουμε μετά από αποτυχίες δεν κάνει κανένα να απορεί. Είναι κλάμα λύπης και απογοήτευσης. Επίσης δεν απορούμε για τη χαρά, το γέλιο και τους πανηγυρισμούς της νίκης, τα οποία επίσης εκδηλώνουν οι αθλητές, ακόμα κι εκείνοι που λίγο πριν, ή λίγο μετά, έκλαψαν.

Για το κλάμα απορούμε. Γιατί «Δεν υπάρχουν δάκρυα χαράς» (Κερασίδης, 2024). Αρκετοί άνθρωποι μπερδεύονται και νομίζουν πως τα δάκρυα που εκδηλώνονται σε καταστάσεις που «αναμένεται χαρά» είναι «δάκρυα χαράς».
Τέτοια δάκρυα όμως δεν υπάρχουν.
Η χαρά προκαλεί γέλιο και ενθουσιασμό.

Στο παρόν άρθρο δεν θα επαναδιαπραγματευτούμε τα πολλά και διάφορα βαθύτατα θεωρητικά ζητήματα που σχετίζονται με το ερώτημα (αυτό το έχουμε κάνει στο βιβλίο «Παράδοξο κλάμα: μα τώρα γιατί κλαίω;» αλλά θα παρουσιάσουμε επιγραμματικά τι μπορεί να κάνει έναν αθλητή που θριαμβεύει και βραβεύεται να κλαίει, όσο και τι μπορεί να κάνει εμάς να κλαίμε μαζί του, επίσης.

1. Λύπη

«Με λυπεί που δεν βλέπει ότι είμαι ο πρώτος… Κατακτώ τρόπαια και δεν είναι εκεί. Δεν είδε ποτέ πόσο σπουδαίος έγινα. Με βλέπει η οικογένειά μου, η μητέρα μου, τα αδέρφια μου, ο μεγάλος μου γιος καταλαβαίνει. Αλλά ο πατέρας μου δεν πρόλαβε τίποτα» είπε ο Cristiano Ronaldo εξηγώντας το γιατί έκλαψε σε βράβευσή του...

«Δεν ήθελα να το πω αυτό, αλλά όλη αυτή η ευτυχία μου τονίζει τρομερά την απουσία της μητέρας μου, που μου λείπει πάρα πολύ. Ήταν το σημαντικότερο πρόσωπο στην ζωή μου και θα ήθελα να είναι εδώ μαζί μου απόψε!». Είπε ο Vasilije Micic για το δικό του κλάμα…

Ακόμα πιο εμφατικά μας έδειξε το λόγο που έκλαψε ο μοναδικός Ryan Crouser, όταν κατέκτησε το δεύτερο συνεχόμενο χρυσό μετάλλιο στη σφαίρα, στους Ολυμπιακούς του Τόκιο το 2021. Σε μια πινακίδα στο στήθος του έγραψε: “Grandpa, We did it” (Παππού το καταφέραμε). Ο Παππούς του Ryan, Larry Crouser ήταν ο άνθρωπος που τον έβαλε στο αγώνισμα της σφαίρας και στην αυλή του οποίου έκανε τις πρώτες προπονήσεις του. Από τότε, ήταν πάντα δίπλα του στις τεράστιες επιτυχίες του, ακόμα κι όταν ο Παππούς έχασε την ακοή του και επικοινωνούσαν γραπτά. Ο Larry είχε πεθάνει τον προηγούμενο μήνα, μια μέρα πριν ο Ryan φύγει για το Τόκιο, προκειμένου να υπερασπιστεί τον τίτλο του χρυσού ολυμπιονίκη. Ο Παππούς όμως δεν ήταν πια εκεί να τον δει…

Η Άννα Κορακάκη, ολυμπιονίκης στη σκοποβολή το 2016 στο Ρίο, έκλαψε κατά την ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου. Σε συνέντευξή της δήλωσε πως δεν μπόρεσε να κρατηθεί παρότι προσπάθησε, γιατί της ήρθαν στον νου οι δυσκολίες και τα προβλήματα που πέρασε μέχρι να φτάσει ως εκεί.

2. Τέλος προσπάθειας, άφεση, παράδοση, λύτρωση

Η προσπάθεια που οδηγεί στη νίκη έναν αθλητή είναι συχνά υπεράνθρωπη, εξαντλητική. Πέρα από την προετοιμασία χρόνων συνθήκες, οι αγώνες είναι ιδιαίτερα κοπιαστικοί, συχνά πολύωροι και με κακές αναμονής. Οι άνθρωποι σε όλη αυτή την προσπάθεια, η οποία έχει αφόρητη ένταση και δυσβάσταχτη αγωνία, οφείλουν να συγκρατηθούν, να ελέγξουν την κόπωση και την επιθυμία να ξεφύγουν από την ταλαιπωρία. Κατά την άποψη ορισμένων ερευνητών όμως, έχουμε περιορισμένες δυνατότητες ελέγχου των συγκινήσεων και εξαντλούμαστε όταν προσπαθούμε να τις συγκρατούμε.

Όπως περίπου εξαντλούμαστε μυϊκά όταν προσπαθούμε για ώρα να κρατήσουμε ένα βάρος με το χέρι τεντωμένο. Αν έτσι έχουν τα πράγματα η σωματική και «ψυχική» εξάντληση συντελούν στην ευσυγκινησία.

Όταν η προσπάθεια τελειώσει και δη νικηφόρα, ο αθλητής βιώνει τη λύτρωση. Μια έντονη παρασυμπαθητική ενεργοποίηση παίρνει τη θέση της εντονότατης συμπαθητικής. Το κλάμα είναι παρασυμπαθητική λειτουργία. Όταν η προσπάθεια τελειώνει ο άνθρωπος μπορεί να αφεθεί. Η ένταση λύεται. Ανακούφιση. Και σε αυτές τις στιγμές ο άνθρωπος γίνεται πάλι παιδί που αφήνεται στην αγκαλιά που μπορεί να το προστατέψει. Για πολλούς ερευνητές το κλάμα θεωρείται ότι συχνά είναι μια απόκριση του οργανισμού που προετοιμάζει το πέρασμα σε παθητική αντιμετώπιση και αναμονή βοήθειας από άλλους.

Να σημειώσουμε εδώ πως το ότι η παράδοση (άφεση, σταμάτημα της προσπάθειας) μπορεί να είναι λυτρωτική για αρκετούς ανθρώπους, κάνει πιο εύκολη τη σύγχυση πως είναι «δάκρυα χαράς» το κλάμα που εκδηλώνεται σε μια τέτοια κατάσταση.

3. Τραγική χαρά

Ο Michael Trimble στο βιβλίο του ““Why humans like to cry” tragedy, evolution and the brain”, (««Γιατί στους ανθρώπους αρέσει να κλαίνε» τραγωδία, εξέλιξη και ο εγκέφαλος».) θεωρεί ότι το συγκινησιακό κλάμα μας κάνει ανθρώπους, ότι είναι μια μοναδικά ανθρώπινη ιδιότητα. Κατά τον Trimble, όταν ο άνθρωπος άρχισε να καταλαβαίνει την τραγωδία της ζωής, όταν έγινε ικανός να αντιληφθεί πως ο ίδιος, όπως και οι άλλοι μπορεί να εξαφανιστούν, οι αποκρίσεις του σε αυτή τη συνειδητοποίηση άρχισαν να συμπεριλαμβάνουν το κλάμα. Η Απολλώνια λογική στάση ζωής είναι συνδεδεμένη με την Διονυσιακή, που είναι η διάσταση αποδοχής και απόλαυσης της ζωής. Έχει εισάγει τον όρο: «τραγική χαρά».

Ο Trimble παραθέτει και το παρακάτω εξαιρετικά ενδιαφέρον απόσπασμα του Arthur Koestler: «κάθε άτομο ζει σε μια κατάσταση «διχασμένης συνειδητότητας»: Υπάρχει μια τραγική διάσταση και μια συνηθισμένη διάσταση, οι οποίες περιέχουν δύο αμοιβαία ασυμβίβαστα είδη βιωματικής γνώσης. Οι περισσότεροι από εμάς ζούμε στην καθημερινή συνηθισμένη διάσταση, αλλά σε στιγμές ενθουσιασμού ή κινδύνου, ανακαλύπτουμε ότι μεταφερόμαστε στην τραγική διάσταση. Αυτή, η τραγική διάσταση, με την κοσμική της προοπτική, παραμερίζει για λίγο την ρηχή επιπολαιότητα της ζωής…»

Σύμφωνα με αυτή λοιπόν την άποψη, μια ασυνείδητη μεταφορά στον χώρο του τραγικού, σε στιγμή ενθουσιασμού, η οποία είναι ικανή να επιφέρει θλίψη και ψυχικό πόνο, μπορεί επίσης να συνεισφέρει στο κλάμα του τιμώμενου αθλητή. (Πιθανώς ανάλογη είναι η κατάσταση κατά το σύνδρομο Stendhal, όπου το άτομο «δεν αντέχει» την ομορφιά που αντικρίζει και μπορεί να νιώσει άρρωστο, να χάσει τις αισθήσεις του- όπως ο Stendhal που κόντεψε να πεθάνει μπρος σε θαυμάσιους πίνακες ζωγραφικής).

Και εμείς γιατί κλαίμε;

1. «Κατοπτρικά»
Το να επηρεαζόμαστε από αυτό που κάνει ο άλλος και να το κάνουμε και εμείς, μπορεί να συμβεί από την ασυνείδητη ενεργοποίηση των ίδιων μυών που βλέπουμε να χρησιμοποιεί, το να χασμουριόμαστε όταν χασμουριέται, να καθαρίζουμε το λαιμό μας όταν εκείνος βραχνιάζει, να βιώνουμε το άγχος ή την χαρά του, έως το να κλαίμε επειδή κλαίει.

2. Δική μας θλίψη (ίσως και κατάθλιψη)
Η αποδοχή και λατρεία που δέχεται ο αθλητής μπορεί ασυνειδήτως να ενεργοποιεί το δικό μας παράπονο ζωής για ό,τι δεν πετύχαμε, για την αποδοχή που δεν λάβαμε, για τα όνειρα που δεν πραγματώθηκαν. Σε αρκετές περιπτώσεις, μια μικρή ή μεγαλύτερη δόση κατάθλιψης μπορεί επίσης να συνεισφέρει. Τότε, το άτομο είναι «έτοιμο» να βιώσει την θλιβερή όψη των πραγμάτων, όπως το παροδικό, την παρακμή που έπεται, τη ματαιότητα και να καταστεί ευκολότερη η ευσυγκινησία.

3. Τραγική χαρά
Όπως παραπάνω αναφέραμε για τον αθλητή, η παρείσφρηση του τραγικού μπορεί να συμβεί με την βίωση του θριάμβου, και στον θεατή.

Το κλάμα του ολυμπιονίκη και το δικό μας, υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης κατάστασης και του νου μας.

Προσπαθώντας να κατανοήσουμε, ο στόχος μας δεν είναι να απορρίψουμε την συγκίνηση και το κλάμα, να αποδεχθούμε δηλαδή το ένα κομμάτι της ψυχής μας (αυτό που μας οδηγεί στην χαρά, το γέλιο και τους πανηγυρισμούς) και να απορρίψουμε το άλλο (εκείνο που μας οδηγεί στη λύπη και την τραγική διάσταση).
Το κάνουμε απλά γιατί «η κατανόηση είναι η ευγενέστερη ηδονή» (Leonardo da Vinci)

Αναφορές

Trimble Michael, Why Humans Like to Cry: Tragedy, Evolution, and the Brain, Oxford University Press, 2012
Κερασίδη Στέλιου, Παράδοξο κλάμα: τώρα γιατί κλαίω; Εκδόσεις Παρισιάνου, Αθήνα, 2022