Τα αντίποινα της ψυχής: Πώς γινόμαστε οι αυτουργοί της μοναξιάς μας και του συναισθηματικού κενού

Ακρόαση άρθρου......

«Η μοναξιά για την ψυχή είναι ότι η πείνα για το σώμα» Μια λέξη, πόσο μάλλον συναισθηματική, ποτέ δεν έρχεται μόνη της. Ακόμα και η λέξη «μοναξιά» χρειάζεται κάποιον που να υποφέρει από αυτήν. Η μοναξιά συνιστά μια υποκειμενική αίσθηση, μοναδική για τον καθένα.

Η οργάνωση σε ομάδες και η μοναξιά

Η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος που βιώνει μοναξιά είναι απομονωμένος στο σπίτι του, μελαγχολικός δίχως ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον εαυτό του και τους άλλους χάνει τη δόξα της, καθώς πολλά ζευγάρια, οικογένειες και φιλικές παρέες, ενώ βρίσκονται μαζί και μοιράζονται τον χωροχρόνο τους, αισθάνονται αποπνικτικά μόνοι.

Στην Ψυχοθεραπεία παρατηρείται συχνά πόσο μοναχικοί και απομονωμένοι αισθάνονται οι άνθρωποι, παρόλο το γεγονός που συμβιώνουν με άλλους ή έχουν μια επαρκή κοινωνική δικτύωση.

Παντρεμένα ζευγάρια, επιτυχημένοι καριερίστες και ταλαντούχοι επαγγελματίες, αναφέρουν με αυξητική τάση μια οδυνηρή αίσθηση αποσύνδεσης και αποξένωσης.

 «Ο εξαναγκασμός για απομόνωση είναι και η πιο επώδυνη συνθήκη μοναξιάς»

Αποτελεί πλέον ιστορικά αποδεδειγμένο ότι η επιβίωση του ανθρώπου στηρίζεται στην οργάνωσή του σε ομάδες, προσδίδοντας στο άτομο ταυτότητα, ασφάλεια και ψυχική ευημερία.

Επειδή όμως πάντα στη ζωή ανασύρονται μεγάλοι κίνδυνοι πίσω από τους οποίους η απειλή της μοναξιάς καραδοκεί, ο άνθρωπος ενστικτωδώς παλεύει να κρατήσει γερή την αλυσίδα που τον συνδέει με την ομάδα του, κάνοντας ότι περνάει από το χέρι του για να γίνεται αποδεκτός, και να νιώθει προστατευμένος και σημαντικός. Ο χωρισμός από την ομάδα, προβλέπει μια θλίψη τόσο επώδυνη που κλονίζει τον υπαρξιακό πυρήνα της ζωής.

Αποκτήστε το βιβλίο Νίκησε την αυτοκριτική, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Απομόνωση και ένστικτα επιβίωσης

Ειδικότερα, όταν η μοναξιά δεν αποτελεί επιλογή δική μας, πυροδοτούνται αισθήματα δυσφορίας, σύγχυσης, άγχους, κατάθλιψης και ανασφάλειας. Η πανδημία του κορωνοϊού σηματοδοτεί το πιο πρόσφατο αντιπροσωπευτικό και βαθιά βιωματικό γεγονός για τον εγκλεισμό του ανθρώπου, το οποίο επικυρώνει όλο τον συναισθηματικό μαραθώνιο που αναγκάζεται να τρέξει κανείς μέχρι τέλους.

Δεν είναι τυχαίο που η σκληρότερη ποινή στη φυλακή είναι ο εγκλεισμός του ατόμου σε κελί απομόνωσης. Επίσης, σε ορισμένες φυλές η πιο βάρβαρη τιμωρία είναι ο αποκλεισμός από την ομάδα, γεγονός που σπρώχνει το άτομο σε γρήγορο και επώδυνο θάνατο.

Είναι τυχαία η έκφραση «όποιος βγαίνει από το μαντρί τον τρώει ο λύκος»; Πόσα υπαρξιακά ερωτήματα έχουν ειπωθεί όπως «Θα πεθάνω μόνος μου»; Πώς αναπληρώνεται, άραγε, η μοναξιά σε μικρά παιδιά που έχασαν τους γονείς τους εξαιτίας ενός ατυχήματος, μιας ασθένειας ή εξαφάνισης;

Η μοναξιά, λοιπόν, που εισβάλει στη ζωή μας με εξαναγκαστικό ύφος, χωρίς να μας ρωτήσει είναι και η πιο επώδυνη.

Γαντζωμένοι στα δίχτυα «έχω»

Ο ατομισμός αναπαράγεται και διαφημίζεται μέσω μιας ρητορικής που όχι μόνο μας παραπλανεί και μας πείθει για μια ευτυχέστερη ζωή αλλά και μας απομαγνητίζει από τον πυρήνα της ύπαρξής μας.

Συγχέουμε το «είμαι» με το «έχω»

Πλαστές επιθυμίες και ανάγκες πλακώνουν τις φυσικές και αυθεντικές ανάγκες. Όσο περισσότερες είναι οι ευκολίες τόσο περισσότερο φουντώνει η σπίθα του ανικανοποίητου που δύσκολα ελέγχεται και της φιληδονίας, που η γεύση της εθίζει και θεωρείται απαραίτητη.

«Θέλω αυτό, θέλω εκείνο αλλά το άλλο είναι καλύτερο», «Πώς θα ζήσω εάν δεν το έχω; Πώς θα με βλέπουν οι άλλοι;»

Αχ, αυτοί οι άλλοι! Αυτοί οι άλλοι που είναι το άλλο μας μισό!

Η ιδιαίτερη βαρύτητα που δίνεται στην ατομικότητα, την αυτάρκεια και την αυτονομία με την επαναστατική φιγούρα της τεχνολογίας έχει διεγείρει σε πολλούς ανθρώπους την μοναξιά και την απομόνωση. 

Συνυπάρχουμε με τους υπολογιστές, γινόμαστε εραστές των κινητών μας και οι πιο πιστοί φίλοι των social media, φουντώνοντας την επιδημία μοναξιάς στην κοινωνία μας. Σαν να προσλαμβάνουμε άλλα σημαντικά αντικείμενα αφού έχουμε απολύσει το υποκείμενο, το εγώ.  Αυτό συμβαίνει τόσο εμπειρικά, μέσα από τη ζωή, όσο και ερευνητικά μέσα από την μελέτη της επίδρασης του ατομισμού, της νέας κουλτούρας στον εαυτό και την κοινωνία.

Υποκατάστατα εαυτού

Ο εγκλωβισμός του σύγχρονου ατόμου στην ειδωλοποίηση της εικόνας και ο καταιγισμός των αναρίθμητων «πρέπει» για επένδυση στο «φαίνεσθαι» οδηγούν τελικά στην στέρηση του πραγματικού εαυτού. Η κατάσταση αυτή μοιάζει σαν να εθίζεται ο άνθρωπος με «υποκατάστατα εαυτού», διότι δεν του αρέσει ή έχει πεισθεί ότι δεν του αρέσει ο εαυτός του.

Όσο λιγότερο, λοιπόν, μοιραζόμαστε τις αληθινές και αυθεντικές πτυχές του εαυτού μας, τόσο περισσότερο παγιδεύουμε εμείς οι ίδιοι την ελευθερία μας σε μια φυλακή, βιώνοντας το κενό και συνεπώς την μοναξιά.

Οι ιλιγγιώδεις ρυθμοί ζωής του σήμερα, μας βαραίνουν διαρκώς με νέους ρόλους, υποχρεώσεις, περιορισμούς και καθήκοντα με αποτέλεσμα να διαθέτουμε όλο και λιγότερο ποιοτικό χρόνο για τον εαυτό μας. Αυτό συνιστά ένα πραγματικό εμπόδιο στο να αναζητήσουμε το γνήσιο «είναι» μας και την ευτυχία και να αποφύγουμε την αλλοτρίωση και την αποξένωση.

Το σημείο ισορροπίας

Ειδικότερα, στον επαγγελματικό χώρο πολλά άτομα που διακατέχονται από έντονο ανταγωνισμό και ηγετικές τάσεις, προτιμούν να «παγώσουν» ή να θυσιάσουν κάποιες από τις αρχές τους στο βωμό του χρήματος, του συμφέροντος και του ατομικού κέρδους, κάτι που δεν οδηγεί απαραίτητα στην αυτό-ικανοποίηση και την συναισθηματική πληρότητα.

Όσο βοηθητικά και αν είναι τα μέσα που διαθέτουμε στην σύγχρονη εποχή και μας εξυπηρετούν σε πολλές πλευρές της καθημερινότητας, σίγουρα δεν είναι τόσο ισχυρά ώστε να αντιστρέψουν την φυσική λειτουργία των γονιδίων μας και τις ενστικτώδεις παρορμήσεις και επιθυμίες για κοινωνικοποίηση και ανθρώπινη επαφή.

Το μυστικό είναι η ισορροπία μεταξύ του εξωτερικού με τον εσωτερικό μας κόσμο

Όλα αυτά είναι μια κοινότυπη αλήθεια που εδώ και πολύ καιρό έχει επιβεβαιωθεί. Πρακτικά όμως είναι δύσκολο να εφαρμοσθεί. Δεν μπορούμε ξαφνικά να αφαιρέσουμε τα κινητά και όλες τις ανέσεις από τη ζωή μας, προκειμένου να έρθουμε σε επαφή με τον εαυτό μας. Κανείς δεν το θέλει αυτό. Το μυστικό όμως είναι η επίτευξη της ισορροπίας μεταξύ του εαυτού μας και της κουλτούρας αυτής. Να μάθουμε εμείς να την χειραγωγούμε και όχι αυτή να έχει το πάνω χέρι σε εμάς.

Λύνεται η εξίσωση της μοναξιάς;

Είναι δύσκολο να ερμηνεύσουμε το σύμπλεγμα της μοναξιάς στον άνθρωπο. Η γονιδιακή προδιάθεση, οι περιβαλλοντολογικές συνθήκες, τα προσωπικά βιώματα, η ιδιοσυγκρασία, τα παιδικά τραύματα και η ανασφαλής προσκόλληση του βρέφους/παιδιού με την μητέρα, σηματοδοτούν την ευαλωτότητα του ατόμου απέναντι στην μοναξιά και την ένταση με την οποία τη βιώνει.

Η μοναξιά μπορεί να μπει αιφνίδια στη ζωή ή λόγω κάποιων συνισταμένων σταδιακά να αναπτύσσεται. Μπορεί να είναι εσκεμμένη, θέλοντας κάποιος να αποσυρθεί αυτοβούλως, μπορεί να είναι μια ασυνείδητη τάση χωρίς να καταλαβαίνει το άτομο γιατί απομονώνεται, μπορεί να είναι εξαναγκαστική από τους άλλους, μπορεί να είναι μια αμυντική αντίδραση, μπορεί να είναι η ανασφάλεια και το αίσθημα κατωτερότητας, μπορεί να είναι μια ένδειξη ότι το άτομο ζητάει την προσοχή και την φροντίδα του άλλου, μπορεί να είναι ο,τιδήποτε για τον καθένα.

Κοινά χαρακτηριστικά μοναχικών ανθρώπων

Παρόλο που υπάρχουν ποικίλοι λόγοι για να βιώσουμε μια αίσθηση μοναξιάς και απομόνωσης, τα μεγαλύτερα ποσοστά μοναχικών ανθρώπων που έρχονται στην ψυχοθεραπεία μοιράζονται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά.

«Τίποτα δεν έχει την δύναμη να μας απομονώσει, παρά μόνο τα μυστικά μας»

Άραγε, φταίμε εμείς; Φταίνε οι άλλοι για την μοναξιά μας;

Υπό το φως των παρακάτω συνηθισμένων περιπτώσεων μπορούμε να προχωρήσουμε και οι ίδιοι σε μια αυτό-αξιολόγηση για το τι θα μπορούσε να μας οδηγήσει στην απομόνωση και την μοναξιά.

Ο ρόλος της κριτικής στη μοναξιά

Ασκούμε κριτική στους άλλους.

«Οι άνθρωποι που ασκούν κριτική, κατά βάθος τρέχουν να προλάβουν την κριτική των άλλων»

Η κριτική είναι ένας παράγοντας που πολλές φορές οδηγεί σε διάρρηξη σχέσεων. Η κριτική είναι η ομπρέλα που στεγάζει συμπληρωματικούς τύπους συμπεριφοράς, όπως η περιφρόνηση, η αποδοκιμασία και η επιθετικότητα.

Ασκώντας κριτική είναι πιθανό η κατάσταση να λάβει προεκτάσεις λεκτικής βίας, αποθαρρύνοντας τον δέκτη μέσω «ενός συναισθηματικού στριμώγματος». Η έντονη κριτική μεταξύ των ανθρώπων μπορεί να εκτοξεύσει τα επίπεδα εγωισμού και ισχυρογνωμοσύνης, γεγονός που παραλύει τη δυνατότητα επικοινωνίας και λύσης οποιουδήποτε προβλήματος.

Συνεπώς, ο δέκτης τι θα μπορούσε άλλο να κάνει παρά να εγκαταλείψει το πεδίο μάχης; Συνήθως φεύγει. Έτσι, καταλήγουμε μόνοι μας με μοναδικό υποστηρικτή τον εαυτό μας.

Η ανατροφή μας, μια αποθήκη πόνου

Πολλοί από εμάς έχουν γαλουχηθεί με επώδυνη κριτική, η οποία έχει καταστήσει τον συναισθηματικό μας πυρήνα τοξικό τρέφοντας εσφαλμένες πεποιθήσεις, πράγμα που απειλεί την ψυχική και κοινωνική πρόοδο. Εφόσον, λοιπόν, η τάση για κριτική έχει περάσει στο αίμα μας μέσω των γονιών μας, μπορεί να αντιδρούμε στην κριτική χτυπώντας το άτομο που μας έχει επικρίνει.

Από την άλλη πλευρά, η αίσθηση κριτικής στην ενήλικη ζωή μας, μπορεί να δημιουργήσει μια αποθήκη πόνου που μας κάνει να θέλουμε να αποσυρθούμε κάθε φορά που ερχόμαστε αντιμέτωποι με επεισόδια κριτικής από άλλους. Και στις δύο περιπτώσεις, της επίθεσης ή της απόσυρσης, καταλήγουμε απομονωμένοι, εφόσον έχουμε κλείσει την πόρτα στους άλλους.

Συνεπώς, κάθε δυνατότητα να χτίσουμε οικειότητα και αμοιβαία επικοινωνία καταρρέει, διότι ξεχνάμε να ακούμε πραγματικά τον άλλον, να δείχνουμε ενσυναίσθηση και τέλος καταρρίπτουμε τη σπουδαία σημασία της αποδοχής. 

Αναγνωρίζοντας τις προσωπικές μας ανάγκες

Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να γινόμαστε πιο προσεκτικοί όταν είμαστε επικριτικοί, παρατηρώντας τα συναισθήματα και τις ανεκπλήρωτες ανάγκες που διέπουν το υπόβαθρο των κριτικών μας. Αντί να πούμε στον σύντροφό μας με έντονο τόνο ότι ποτέ δεν είναι διαθέσιμος ή ότι η εργασία τους είναι πάντα πιο πάνω από τη σχέση μας, μπορούμε να το παραδεχτούμε στον εαυτό μας και να αποκαλύψουμε τη μοναξιά μας, που αυτό μας ωθεί να αναζητήσουμε μια τρυφερή αγκαλιά - ή μια ειλικρινή συνομιλία.
 
Καθώς αντικαθιστούμε την κριτική με μια πιο ευαίσθητη και αυθεντική έκφραση των τρυφερών συναισθημάτων μας, είναι πιο πιθανό να προσελκύσουμε τον σύντροφό μας, χωρίς να τον απορρίπτουμε, όπως και τα υπόλοιπα άτομα που μας συνοδεύουν στη ζωή.

Γεννώντας στους άλλους την ντροπή 

Η επικριτική στάση είναι τοξική επειδή ερεθίζει το αίσθημα της ντροπής.
 
Πολλοί από εμάς ίσως να ανατράφηκαν με μια νοητική αίσθηση ότι μειονεκτούμε, ότι είμαστε δυσκίνητοι σε διάφορους τομείς, αδιόρθωτοι και ποτέ δεν κάνουμε αυτό που πρέπει. Έτσι, έχουμε ελλοχεύσει ένα γνωστικό σχήμα για τον εαυτό μας που συνεχώς μας ψυθιρίζει ότι κάτι πάει στραβά με εμάς. Όταν κάποιος μας επικρίνει, μπορεί να επιστρέψουμε «στο κακό παιδί» - αυτό δηλαδή που δεν μπορεί ποτέ να κάνει τίποτα σωστό. Έτσι, καλλιεργείται ένα αίσθημα κατωτερότητας, ανεπάρκειας και ανασφάλειας.

Η ντροπή είναι ένα εξαιρετικά επίπονο συναίσθημα που μας απομονώνει. Κρύβει την αρνητική αμηχανία και την επιθυμία να κρυφτούμε ή να εξαφανιστούμε. Όταν ενεργοποιείται, μας υπενθυμίζει τον «ελαττωματικό μας εαυτό», αυτόν που μας έχουν μάθει, ξυπνώντας όλες τις συναισθηματικές μνήμες του παρελθόντος. Οι άνθρωποι όσο επώδυνα και αν βιώνουν την ντροπή απέναντι στα βλέμματα των άλλων, προσπαθούν να εκμαιεύουν τρόπους ώστε να αποσυνδέονται από αυτήν.

Το τραύμα της ντροπής

Ορισμένοι περιγράφουν την ντροπή ως μορφή τραύματος. Η ώθηση μας είναι να το αποφύγουμε απενεργοποιώντας - ή μετατοπίζοντας την ντροπή στο άλλο άτομο, κατηγορώντας το ώστε να θρέψουμε θυμό και αρνητικά συναισθήματα. Η μεταβίβαση ντροπής στο άλλο πρόσωπο αποτελεί ένα φυσικό αντανακλαστικό της ντροπής και μια μέθοδο που φαινομενικά ανακουφίζει το άτομο από το αίσθημα της ντροπής.
 
Η Ντροπή επίσης φέρνει πολλές φορές και απέχθεια για τον άλλον. Η εσωτερική άρνηση να νιώσουμε και να βιώσουμε την ντροπή αλλά και να συνεργαστούμε με αυτήν θεωρείται καταλύτης για μεγάλο μέρος της απομόνωσης μας. Αντί να ελευθερώσουμε τον εαυτό μας παρατηρώντας την ντροπή, όταν αυτή αρχίζει να αναδύεται, οδηγούμαστε σε ένα συναισθηματικό «φάσκιωμα», τροποποιώντας τα ερεθίσματα γύρω μας αντί να αλλάξουμε εμάς. Απομακρυνόμαστε από το περιβάλλον όταν το αισθανόμαστε τόσο απειλητικό, κάτι που  απορυθμίζει το νευρικό μας σύστημα.
 
Ποιος φταίει για την ντροπή που νιώθω;
 
Αντί να επιτρέπουμε στην ντροπή να «κουμαντάρει» τον εγκέφαλο, τα κίνητρα και τις πράξεις μας, ας προσπαθήσουμε να την αναγνωρίσουμε, να της αφήσουμε λίγο χώρο και χρόνο ώστε να συνειδητοποιήσουμε ότι η ντροπή έχει προκύψει σε εμάς μέσω ενός αρνητικού συμβάντος, και όχι ότι εμείς είμαστε η ντροπή, ούτε οι υπαίτιοι και οι φταίχτες.

Ο τελειομανής εαυτός μου

«Γιατί φοβόμαστε την τελειότητα; Ούτως ή άλλως κανείς δεν μπορεί να την φτάσει»

Οι τελειοθηρικές τάσεις και συμπεριφορές, ιδιαιτέρως του σύγχρονου ανθρώπου, είναι στην ουσία μια ανοιχτή πληγή που αναγκαζόμαστε συνέχεια να επουλώνουμε, ειδάλλως θα αιμορραγήσουμε ολόκληροι.

Η επιθυμία να είμαστε τέλειοι έχει έναν ύπουλο θα λέγαμε τρόπο να μας δεσμεύει και να μας κρατάει περιορισμένους και απομονωμένους. Η τελειομανία είναι συχνά αποτέλεσμα ντροπής και φόβου. Φόβο απέναντι στην αποτυχία και το ανεκπλήρωτο έργο μας.

Επιμένουμε στην παγιωμένη πεποίθηση, (συνήθως ασυνείδητη), ότι εάν μπορούμε να επιτεύξουμε την τελειότητα τόσο στα λόγια όσο και τις πράξεις μας, τότε κανείς δεν θα έχει αφορμή να μας ντροπιάσει ή να μας επικρίνει. Η πιθανότητα απόρριψης σε περίπτωση που βρεθεί κάποιο ψεγάδι κάνει τον εαυτό μας ευάλωτο και εύθραυστο.

Ο «τέλειος» εαυτός μένει και στο τέλος μόνος του

Ένας τελειομανής χαρακτήρας, λοιπόν, ίσως αισθάνεται πιο ισχυρός όταν είναι καλά προστατευμένος στον εαυτό του, δίχως να απειλείται η ακεραιότητά του από σχόλια και συμπεριφορές τρίτων προσώπων. Επομένως, δεν προτίθεται να βάλει σε κίνδυνο αυτήν τη «ζώνη ασφαλείας» που έχει δημιουργήσει. Η αποτυχία να δεχτούμε τις ατέλειες και τις ελλείψεις μας, έχει υπάρξει σημαντική αιτία στη διακοπή φιλικών σχέσεων και τα διαζύγια.

Αυτό εξηγείται μέσα από τον δισταγμό και την άρνηση να ξεκινήσουμε αυθεντικές, ουσιαστικές και ειλικρινείς συνομιλίες, επειδή φοβόμαστε ότι θα αποτύχουμε - ή ότι τα πράγματα θα εξελιχθούν χειρότερα.

Κρύβοντας τα αληθινά συναισθήματα και τις επιθυμίες, φοβόμαστε ότι αν τα εκθέσουμε, θα απορριφθούμε ή θα ταπεινωθούμε. Η εσωτερική μας πρόθεση είναι να προασπίσουμε τον εαυτό μας από τον πόνο, αλλά με το να τον φυλάμε κρυμμένο ενισχύει μια οδυνηρή αίσθηση απομόνωσης και μοναξιάς.
 
Καθώς βρίσκουμε περισσότερη εσωτερική δύναμη, συνειδητοποιούμε ότι είναι εντάξει να έχουμε ανθρώπινα ελαττώματα. Μπορούμε να αποδεχτούμε και να αγαπήσουμε τον εαυτό μας, με όλες τις εκφάνσεις του, παρά να επικεντρώνουμε την προσοχή μας στο πώς οι άλλοι ανταποκρίνονται σε εμάς.

Είναι πραγματικότητα ότι δεν μπορούμε να έχουμε κανέναν έλεγχο για το πώς μας αντιλαμβάνονται οι άλλοι. Έχουμε, όμως, τον έλεγχο του τρόπου με τον οποίο  προσεγγίζουμε και δίνουμε αξία στον εαυτό μας.

Η ενεργητική ακρόαση απαλύνει τη μοναξιά

Η «ανοιχτή καρδιά» χωράει πολλά εκτός του εγωισμού
 
Η απλή ακρόαση με ανοιχτή καρδιά είναι αυτή που θα μας ωφελήσει στο να αισθανθούμε λιγότερο απομονωμένοι. Οι βαθύτερες συνδέσεις με τα πρόσωπα στη ζωή μας προσφέρουν το δώρο της μη αμυντικής ακρόασης.
 
Μια λιγότερο μοναχική ύπαρξη, είναι η ψυχή που αφήνει πίσω της την πεποίθηση ότι εάν δεν μπορούμε να μιλήσουμε, να δουλέψουμε, να ντυθούμε, να φλερτάρουμε, να επιχειρηματολογήσουμε και να πράξουμε ο,τιδήποτε στην τέλεια μορφή του, τότε μην τολμήσουμε να κάνουμε ο,τιδήποτε.
 
Συχνά βιώνουμε το ίδιο πράγμα που οι άλλοι αισθάνονται αλλά δεν εκφράζουν. Η μοναξιά που μπορεί τότε να νιώθουμε όλοι οι άγνωστοι μεταξύ μας θα θεωρείται ανεξέλεγκτη στην κοινωνία μας. Ας φανταστούμε πως θα διαμορφωνόταν ο κόσμος γύρω μας εάν αποκαλύπταμε τον αυθόρμητο εαυτό μας. Όσα λάθη δικά μας ή των άλλων και αν μας έχουν πονέσει, και πάλι αυτό θα εξασθένιζε την ροπή προς την μοναξιά αλλά και πολλά προβλήματα (ψυχολογικά και σωματικά) που προκύπτουν από αυτήν.
 
Εξοστρακίζοντας τον κίνδυνο να αλληλεπιδράσουμε με τους ανθρώπους - είτε μέσω του χαμόγελου, του χιούμορ, είτε μέσω της ανταλλαγής των αυθεντικών μας συναισθημάτων - κάνουμε ένα βήμα προς τη θεραπεία της απομόνωσής μας. 

«Οι άνθρωποι που βιώνουν μια μοναχική ζωή, πάντοτε σκέφτονται κάτι για το οποίο ανυπομονούν να εκφραστούν. Αν τους ανοιχτούμε, θα μας ανοιχτούν και εκείνοι. Έχουν φαίνεται τα δικά τους απόκρυφα μυστικά. Εσύ, τι μυστικό έχεις;»