Η ψυχοθεραπευτική βιολογία

Ακρόαση άρθρου......

Παρακάτω παρουσιάζονται μια σειρά από νευροχημικές έρευνες οι οποίες υποδεικνύουν ότι οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις έχουν συγκεκριμένα βιολογικά αποτελέσματα. Η ψυχοθεραπεία πέραν της θεωρητικής προσέγγισης και της στατιστικής βασίζεται σε βιολογικές μετρήσεις και εγκεφαλικές αναπαραστάσεις διαφόρων νευροψυχικών λειτουργιών.

Στο παρακάτω άρθρο θα αναφερθούμε αρχικά στον τρόπο με τον οποίο γίνεται η εγκεφαλική αναπαράσταση και στον τρόπο με τον οποίο η συναισθηματική λειτουργία αναπαριστάται ενώ στη συνέχεια θα γίνει αναφορά σε ορισμένες μόνο από τις έρευνες που υποδεικνύουν τη βιολογική μετάφραση των ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων.

(Αν δεν έχετε καμία επαφή με τη νευροψυχολογία το παρακάτω άρθρο ίσως σας δυσκολέψει σε ορισμένα σημεία).

Παρακάτω επιχειρείται μια κοινώς κατανοητή διατύπωση του ζητήματος ωστόσο η χρήση κάποιων όρων τωννευροεπιστημών ήταν αδύνατο να αποφευχθεί.
1. Εγκεφαλικές αναπαραστάσεις καινευροανατομία των ανθρωπίνων συναισθημάτων

1. Εγκεφαλική αναπαράσταση είναι η διαδικασία μέσω της οποίας χρησιμοποιώντας τεχνικά/ηλεκτρονικά και ραδιοακτινολογικάμέσα επιχειρούμε την αναπαράσταση της ανατομίας και της φυσιολογίας του εγκεφάλου. Γενικά υπάρχουν δύο τεχνικές κατηγορίες αναπαράστασης

Η πρώτη είναι η δομική η οποία περιλαμβάνει την αξονική(CT) και την πιο εξελιγμένη μαγνητική τομογραφία (MRI) η οποία μας δίνει πληροφορίες για τη δομή και την ανατομία του εγκεφάλου. Μέσω αυτών των αναπαραστάσεων μπορούμε να πάρουμε πληροφορίες για πιθανά τραύματα, όγκους και γενικά μια εικόνα της σύνθεσης του εγκεφαλικού ιστού.

Η δεύτερη είναι η λειτουργική αναπαράσταση. Περιλαμβάνει την τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET) , την τομογραφία υπολογισμού εκπομπής απλών φωτονίων (SPECT) μέσω τον οποίων ραδιενεργοί ανιχνευτές εισάγονται στο ανθρώπινο σώμα και στη συνέχεια εντοπίζονται μέσω της λειτουργικής μαγνητικής αναπαράστασης (fMRI). Μέσω αυτών των μεθόδων είναι δυνατή η παρατήρηση της κυκλοφορίας αίματος καινευροδιαβιβαστών* στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά για ερευνητικούς σκοπούς.

* Ο νευροδιαβιβαστής είναι βιοχημική ουσία μέσω της οποίας εκτελούνται οι εγκεφαλικές λειτουργίες από τα ανάλογα εγκεφαλικά κέντρα. (απλός μη βιολογικός ορισμός)

Οι βιολογικές επιπτώσεις του στρες

Ένα σημαντικό ποσοστό όσων ζητούν ψυχοθεραπεία ή άλλες υπηρεσίες ψυχικής υγείας ζητούν βοήθεια σε κατάσταση έντονου στρες μετά από ένα στρεσσογόνο ή τραυματικό γεγονός. Επιπρόσθετα πριν από την έναρξη κάθε διαταραχής υπάρχει μια κατάσταση στρες που βιώνει το άτομο.

Η βασική βιολογική μετάφραση του στρες περιλαμβάνει τηνέκριση της γνωστής ορμόνης αδρεναλίνης (γνωστής και ωςεπινεφρίνης) , καθώς και κορτικοστεροειδών.

Διάφορες έρευνες έχουν μελετήσει την την επίδραση του στρες στο ανθρώπινο νευρικό σύστημα. Τα αποτελέσματα αναδεικνύουν την βελτίωση ή την μείωση των λειτουργιών της μνήμης και της μάθησης αναλόγως με τα επίπεδα του στρες.

Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε εδώ περισσότερο στη ψυχοβιολογία των συναισθηματικών λειτουργιών όμως κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό να αποδωθεί απλοποιημένα. Σαν παρατήρηση μόνο οι συναισθηματικές λειτουργίες τελούνται από ένα εκτενές δίκτυο που περιλαμβάνει εγκεφαλικά κέντρα, νευροδιαβιβαστές και τις ανάλογες πορείες και αλληλεπιδράσεις που ακολουθούν.

Παρακάτω αναφέρονται μερικά μόνο από τα επιστημονικά ευρήματα για τη βιολογική απεικόνιση των ψυχοθεραπευτικών αποτελεσμάτων.

Κατάθλιψη

Η βιολογική εκτίμηση για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας της κατάθλιψης είναι από τις πλέον εμπεριστατομένες. Μπορεί το είδος τις "ιδανικής ψυχοθεραπείας" για την κατάθλιψη αν αυτή υπάρχει αλλά και της "ιδανικής φαρμακοθεραπείας" αντίστοιχα να εξετάζονται διαρκώς από τις νευροεπιστήμες όμως ήδη οι νευροεπιστήμες μαςδείνουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα.
Δύο παράλληλες έρευνες των Arthur Brody και Lewis Baxter
που χρησιμοποίησαν τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET) με σκοπό τη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας της ψυχοθεραπείας και της φαρμακοθεραπείας στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης.

Η μέτρηση έγινε πριν την έναρξη και μετά τη λήψη της θεραπείας και αφορούσε 24 συμμετέχοντες σε κάθε ομάδα για 12 εβδομάδες.

Μετά τη λήψη φαρμακοθεραπείας στο πρώτο γκρουπ και τη χρήση ψυχοθεραπείας στο δεύτερο παρατηρήθηκε παρόμοια μείωση της ενεργοποίησης συγκεκριμένων εγκεφαλικών περιοχών(του δεξιού πλαγιοπίσθιου προμετωπιαίου λοβού, του αριστερούεμπροσθοπλάγιου προμετωπιαίου λοβού, της δεξιάς νοτιαίαςαπόληξης και του διμερούς θαλάμου).

Μόνο οι συμμετέχοντες που έλαβαν φαρμακοθεραπεία έδειξαν μείωση δραστηριότητας στο δεξιό εμπροσθοπλάγιο προμετωπιαίο λοβό πιθανότατα λόγω τις μικρότερης συμπτωματολογίας που εμφάνιζαν πριν τη χορήγηση φαρμακοθεραπείας.

Σε μία σειρά από άλλες έρευνες οπώς των Viinamaki, Joffe κ.α. αναδυκνείεται το συμπέρασμα πως η αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης είναι εξίσου αποτελεσματική με εκείνη της φαρμακοθεραπείας και αυτό αποδεικνύεται και μέσω των διαφόρων νευρολογικώναναπαραστάσεων.

Ενδιαφέρουσα θα ήταν και η μετα-ανάλυση των νευρολογικών αποτελεσμάτων προκειμένου να φανεί η διάρκεια της παύσης ή της εξασθένισης των συμπτωμάτων.

Μετατραυματικό στρες (PTSD)

Το μετατραυματικό στρες προκαλείται σαν απόρεια έκθεσης σε τραυματικά γεγονότα. Το τραύμα μπορεί να εντοπίζεται σε σωματικό ή συναισθηματικό επίπεδο (πχ πόλεμος, βιασμός, αυτοκινητιστικό δυστυχημα κ.α.). Σύμφωνα με έρευνα τουDouglas Bremner στο Πανεπιστήμιο του Yale το μετατραυματικό στρες συνδέεται με δυσλειτουργία στην περιοχή του ιππόκαμπου η οποία μπορεί να προκλειθεί από μεγάλη έκθεσή του σε γκυκοκορτικοειδή που εκρίνονται σε έντονη ή/και μακροχρόνια κατάσταση στρες.

Κάθε ψυχοβιολογικός όρος που χρησιμοποιείται δεν αποτελεί τίποτα άλλο από τη βιολογική μετάφραση που μπορεί να έχει να κάνει στην προκειμένη περίπτωση με μνήμες του τραυματικού γεγονότος σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές.

Η βιολογική μετάφραση του μετατραυματικού στρες γέννησε μια νέα ψυχοθεραπεία την EMDR του βρετανού Chris Brewin του University College του Λονδίνου της οποίας η αποτελεσματικότητα ερευνάται εκ νέου από νευρολογικές αναπαραστατικές έρευνες.

Αυτό που περιγράφουμε εδώ είναι η κυκλικότητα που έχει αρχίσει να αναπτύσσεται μεταξύ νευροεπιστημών και ψυχοθεραπείας όπου η βιολογική μετάφραση (στην προκειμένη περίπτωση η μετάφραση της λεκτικής και της στρατηγικής μνήμης) δημιουργεί ψυχοθεραπείες οι οποίες με τη σειρά τους ελέγχονται για τα νευροχημικά τους αποτελέσματα.

Ψυχαναγκαστική διαταραχή

Είναι η πλέον αμφιλεγόμενη ίσως διαταραχή σε σχέση με την αποτελεσματικότητα ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής. Σαφώς φαρμακοθεραπεία και ψυχοθεραπεία δεν αποτελούν δύο διχαστικούς παράγοντες αλλά δύο διαφορετικούς τρόπους οπτικής και παρέμβασης στο ίδιο ζήτημα το οποίο μπορεί κανείς να το δει στην περιβαλλοντική μορφή του μέσω της σκέψης, του συναισθήματος και της συμπεριφοράς ή στη βιολογική με βάση τις νευροχημικές μεταφράσεις τους.

Στην περίπτωση της ψυχαναγκαστικής διαταραχής πλήθος ερευνών συσχετίζουν πέρα από τη σεροτονίνη την ενεργοποίηση συγκεκριμένων εγκεφαλικών περιοχών με τη θετική ή μη έκβαση της ψυχοθεραπείας.
Αν και υπάρχει πλήθος ερευνών που αναδυκνύει βιολογικές και ψυχοθεραπευτικές συσχετίσεις αλλά και την αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας για τις κοινώς χαρακτηρισμένες ως "ψυχικές διαταραχές" ύπάρχουν επίσης έρευνες για την αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας σε χαρακτηριζόμενες ως "σωματικές διαταραχές" ή νόσους και τα εισαγωγικά μπαίνουν γιατί σύμφωνα με το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο καμία διαταραχή δεν είναι μόνο ψυχική ή σωματική.

Ψυχοθεραπεία και καρκίνος

Σύμφωνα με έρευνα της Fawzy I. Fawzy (John Wayne Cancer Clinic at UCLA) που διεξήχθει σε 80 καρκινοπαθείς με μελάνωμα η ομάδα που παρακολούθησε υποστηρικτική θεραπεία μέσω εκπαίδευσης, διαχείρησης στρες, εκμάθησης δεξιοτήτων και ομαδικής ψυχολογικής υποστήριξης εμφάνιζε σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό επιβίωσης μετά από 5 έτη.

Ο David Spiegel παρακολούθησε την πορεία 86 γυναικών με μεταστατικό καρκίνο του στήθους. 50 από αυτές έλαβαν εβδομαδιαία ομαδική υποστηρικτική ψυχοθεραπεία για ένα χρόνο ενώ 36 από αυτές δεν συμμετείχαν. Λόγω του προχωρημένου σταδίου του καρκίνου 83 από τις 86 πέθαναν μέσα σε 10 χρόνια από την έναρξη της έρευνας. Η ομάδα που συμμετείχε είχε μέσο όρο ζωής τους 36,6 μήνες ενώ εκείνη που δε συμμετείχε 18,9 μήνες.

Είναι ξεκάθαρο πως η ψυχοθεραπεία έχει βιολογικές επιδράσεις και ο ψυχοθεραπευτικός με το βιολογικό δρόμο είναι αμφίδρομοι.

Κλείνοντας να επικεντρωθούμε στα βασικά συμπεράσματα μετά από μια εκτεταμένη αναδρομή στη σχετική βιβλιογραφία.
1. Η ψυχοθεραπεία είναι ένα ισχυρό εργαλείο που προσφέρει λειτουργικές και δομικές αλλαγές στον ανθρώπινο εγκέφαλο.
2. Αυτές οι αλλαγές τίνουν να ομαλοποιήσουν τις όποιες νευροχημικές δυσλειτουργίες.
3. Οι αλλαγές αυτές λαμβάνουν χώρα σε μια σειρά από εγκεφαλικές περιοχές συμπεριλαμβανομένων των κέντρων μάθησης και μνήμης.
4. Πιθανότατα οι ισχυρές επιδράσεις τις ψυχοθεραπείας στον ανθρώπινο εγκέφαλο οφείλονται στο γεγονός ότι παρεμβαίνει στους εγκεφαλικούς μηχανισμούς μάθησης και μνήμης αυξάνοντας την πλαστικότητα των νευρικών ιστών και δημιουργόντας νέες νευρικές συνάψεις.
5. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να αναβαθμήσει τη νευρική πλαστικότητα μέσω της μείωσης των εγκεφαλικών επιπτώσεων του stress.
6. Γενετικοί παράγοντες μπορούν επίσης να παίξουν ισχυρό ρόλο στις αντιδράσεις σχετικά με το στρες και την ανταπόκριση της θεραπείας.

Encyclopedia of Psychotherapy

• Charney, D. S., Nestler, E. J., & Bunney, B. S. (1999). Neurobiology of mental illness. New York: Oxford University Press. For information about the biology of mood disorders, see in particular chapters 23 and 31.
• Cloninger, C. R. (1993). A psychobiological model of temperament and character. Archives of General Psychiatry, 50, 975-990.
• Gabbard, G. O. (2000). A neurobiologically informed perspective on psychotherapy. British Journal of Psychiatry, 177, 117-122.
• Kandel, E. R., Schwartz, J. H., & Jessell, T. M. (Eds.). (2000).
• Principles of neural science (4th ed.). New York: McGraw-Hill.