Ανηδονία: πώς να βιώσετε ξανά ευχαρίστηση και απόλαυση

Ακρόαση άρθρου......

Η ανηδονία είναι η ανικανότητα ή η μειωμένη ικανότητα να νιώθει κανείς ευχαρίστηση. Όταν ένα άτομο βιώνει ανηδονία, χάνει το ενδιαφέρον του για τις δραστηριότητες, τα χόμπι ή τις εμπειρίες που απολάμβανε στο παρελθόν.

Συμπτώματα Ανηδονίας

Η πέμπτη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου (DSM-5) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας ορίζει την ανηδονία ως "αισθητά μειωμένο ενδιαφέρον ή ευχαρίστηση για όλες σχεδόν τις δραστηριότητες ".

Φυσικά, η μείωση της ευχαρίστησης δε σημαίνει απώλεια ενδιαφέροντος για μια δραστηριότητα λόγω ανίας και αναζήτησης νέας δραστηριότητας, αλλά, συνεπάγεται έλλειψη ευχαρίστησης στις περισσότερες ή σε όλες τις δραστηριότητες που κάποτε το άτομο συνήθιζε να απολαμβάνει.

Η ανηδονία έχει δύο διαφορετικές συνιστώσες:

Τη συνιστώσα του κινήτρου, που συνεπάγεται μείωση της επιθυμίας αναζήτησης και επανάληψης των κάποτε ευχάριστων για το άτομο εμπειριών (π.χ. ανυπομονησία για την προβολή μιας ταινίας ή την επίσκεψη ενός αγαπημένου μέλους της οικογένειας), και 

την καταναλωτική συνιστώσα που συνεπάγεται τη μειωμένη ικανότητα να βιώνει το άτομο ευχάριστα συναισθήματα ως απάντηση σε δραστηριότητες που έφερναν ευχαρίστηση (π.χ. να περνάει χρόνο με φίλους, να τρώει ή να ασχολείται με χόμπι που παλαιότερα ήταν ευχάριστα).

Οι άνθρωποι μπορεί να εμφανίζουν μία ή και τις δύο συνιστώσες της ανηδονίας.

Η ανηδονία είναι ένα κοινό σύμπτωμα της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής και άλλων καταθλιπτικών διαταραχών, συμπεριλαμβανομένης της δυσθυμίας, της προεμμηνορροϊκής δυσφορικής διαταραχής και της καταθλιπτικής διαταραχής που προκαλείται από ουσίες.

Οι καταθλιπτικές διαταραχές μπορεί επίσης να οφείλονται σε υποκείμενη ιατρική κατάσταση (π.χ. νόσος του Πάρκινσον, νόσος του Cushing ή τραυματική εγκεφαλική βλάβη). Η ανηδονία μπορεί επίσης να αποτελεί σύμπτωμα σε άτομα με νευροψυχιατρικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια, η ψύχωση και η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).

Ενώ τα ενδιαφέροντα ενός ατόμου μπορεί να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου και να χάσει το ενδιαφέρον του για πράγματα που κάποτε τον ενθουσίαζαν, η ανηδονία περιγράφει μια ακραία απώλεια ενδιαφέροντος για πράγματα και δραστηριότητες που είναι γενικά αποδεκτό ότι είναι ευχάριστες (π.χ. μουσική, σεξ, φαγητό και αλληλεπίδραση με άλλους).

Σε γενικές γραμμές, τα άτομα που βιώνουν ανηδονία αισθάνονται ένα αίσθημα μουδιάσματος ή έλλειψης συναισθημάτων και έχουν μια συνολική αρνητική προοπτική για τη ζωή.

Ποια είναι μερικά παραδείγματα ανηδονίας;

Η ανηδονία μπορεί να αφορά πολλές διαφορετικές πτυχές της ζωής, αρκεί να παρατηρείτε μείωση της ευχαρίστησης από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα ή να έχετε πολύ λιγότερα κίνητρα για να ασχοληθείτε καθόλου με αυτήν.

Ακολουθούν μερικά παραδείγματα των σημείων όπου η ανηδονία μπορεί να πλήξει κάποιον στην καθημερινή του ζωή:

• Συνηθίζατε να συμμετέχετε τακτικά σε ένα εβδομαδιαίο κουίζ στην παμπ με τους φίλους σας, αλλά δεν θέλετε πλέον να συμμετέχετε.
• Συμμετέχετε σε μια αθλητική ομάδα, αλλά δεν ανυπομονείτε πλέον για τον επόμενο αγώνα σας. Χάνετε επίσης το ενδιαφέρον σας για τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με άλλα μέλη της ομάδας.
• Το διάβασμα ήταν συνήθως κάτι που κάνατε για να χαλαρώσετε ή να περάσετε την ώρα σας, αλλά δεν μπορείτε πλέον να ασχοληθείτε με ένα βιβλίο.
• Έχετε αδιάφορα συναισθήματα απέναντι στο σύντροφό σας. Η οικειότητα ή η σωματική στοργή μαζί του έχει λιγότερη ελκυστικότητα από ό,τι κάποτε.
• Κάποιος σας μαγειρεύει το αγαπημένο σας γεύμα, αλλά δεν το απολαμβάνετε όσο συνήθως.
• Η παρακολούθηση ταινιών στον κινηματογράφο ήταν κάποτε κάτι από το οποίο αντλούσατε μεγάλη απόλαυση, αλλά πλέον δεν ανταποκρίνεστε θετικά στο να πηγαίνετε εκεί.

Τύποι ανηδονίας 

Σύμφωνα με μελέτες, η ανηδονία διακρίνεται σε δύο κατηγορίες: τη σωματική ανηδονία και την κοινωνική ανηδονία. Οι δύο αυτές κατηγορίες συσχετίζονται αλλά η καθεμία περιγράφει ελλείμματα σε διαφορετικά είδη ευχαρίστησης και έχουν ξεχωριστά συμπτώματα.

Σωματική ανηδονία

Η σωματική ανηδονία ορίζεται ως μειωμένο ενδιαφέρον και ευχαρίστηση για την ενασχόληση με σωματικές εμπειρίες, όπως το φαγητό, η άσκηση και οι σεξουαλικές αλληλεπιδράσεις.

Τα συμπτώματα της σωματικής ανηδονίας περιλαμβάνουν:

• Μειωμένο ενδιαφέρον για σωματική οικειότητα
• Μη λήψη ευχαρίστησης από τη γεύση του φαγητού
• Μειωμένη ευχαρίστηση σε σωματικές αισθήσεις, όπως ο χορός, η μυρωδιά των λουλουδιών ή η παρακολούθηση ηλιοβασιλέματος

Κοινωνική ανηδονία

Η κοινωνική ανηδονία ορίζεται ως μειωμένο ενδιαφέρον και ευχαρίστηση σε πλαίσιο κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Ενώ η κοινωνική ανηδονία περιλαμβάνει κοινωνική απόσυρση, δεν ταυτίζεται με το κοινωνικό άγχος, καθώς το δεύτερο πηγάζει από φόβο των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, ενώ η κοινωνική ανηδονία σχετίζεται με μειωμένες ανταμοιβές από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.

Τα συμπτώματα της κοινωνικής ανηδονίας περιλαμβάνουν:

• Κοινωνική απόσυρση
• Περιορισμένες προσωπικές σχέσεις
• Επιλογή της μοναχικότητας
• Αποδυναμωμένες κοινωνικές δεξιότητες
• Απουσία απόλαυσης της κοινωνικής αλληλεπίδρασης

Αιτιακοί παράγοντες Ανηδονίας

Δεν είναι απολύτως σαφές τι προκαλεί την ανηδονία, αλλά οι μελετητές υποψιάζονται ότι είναι αποτέλεσμα αλλαγών στον εγκέφαλο.

Ορισμένες μελέτες έχουν υποδείξει ότι τα τμήματα του εγκεφάλου που επιτρέπουν στους ανθρώπους να προβλέπουν τις ανταμοιβές και να τους παρακινούν να αναζητούν τις ανταμοιβές είναι εξασθενημένα σε όσους πάσχουν από ανηδονία, γεγονός που μειώνει την ικανότητά τους να λαμβάνουν αποφάσεις που θα οδηγούσαν σε ευχάριστες εμπειρίες.

Μια μελέτη διαπίστωσε ότι τα παιδιά με ανηδονία είχαν χαμηλότερα επίπεδα συνδεσιμότητας μεταξύ των περιοχών του εγκεφάλου που εμπλέκονται με τη διέγερση και την επεξεργασία της ανταμοιβής, καθώς και μειωμένη ενεργοποίηση σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της πρόβλεψης της ανταμοιβής.

Διάγνωση της ανηδονίας

Σε κλινικές συνθήκες, ένας επαγγελματίας ιατρικής ή ψυχικής υγείας μπορεί να διαγνώσει την ανηδονία διερευνώντας τη διάθεση και άλλες συναισθηματικές αντιδράσεις του ατόμου σε ευχάριστες δραστηριότητες.

Μπορεί επίσης να χορηγήσει ένα ερωτηματολόγιο όπως η κλίμακα Snaith-Hamilton Pleasure Scale (SHAPS), ένα εργαλείο 14 στοιχείων που χρησιμοποιείται συνήθως για την αξιολόγηση της ανηδονίας σε άτομα με κατάθλιψη και άλλα ζητήματα ψυχικής υγείας.

Λόγω της συχνής εμφάνισης της ανηδονίας ως σύμπτωμα διαφόρων παθήσεων, η αξιολόγηση συνήθως περιλαμβάνει και έλεγχο άλλων υποκείμενων ψυχικών ή σωματικών παθήσεων.

Ως εκ τούτου, μπορεί να προταθεί ιατρικός έλεγχος ή εξετάσεις αίματος για να διαπιστωθεί εάν υπάρχουν άλλα ιατρικά προβλήματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυτό το σύμπτωμα.

Διαχείριση της ανηδονίας

Η ανηδονία είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Ενώ μπορεί να συνταγογραφούνται φάρμακα για τη θεραπεία των διαφόρων ζητημάτων ψυχικής υγείας, έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται συνήθως για τη θεραπεία της κατάθλιψης στην πραγματικότητα μειώνουν την ικανότητα του εγκεφάλου να επεξεργάζεται τις ανταμοιβές, αμβλύνοντας τα συναισθήματα, και ανακουφίζουν ελάχιστα την ανηδονία.

Κεταμίνη

Πρόσφατα, υπήρξαν κάποιες ελπιδοφόρες εξελίξεις στις θεραπείες που στοχεύουν ειδικά στην ανηδονία. Για παράδειγμα, μια μελέτη έδειξε ότι μια εφάπαξ έγχυση του αναισθητικού κεταμίνης μείωσε την ανηδονία σε άτομα με ανθεκτική στη θεραπεία διπολική κατάθλιψη, αποτελώντας μια πιθανή διέξοδο για τη βοήθεια των ατόμων με την πάθηση αυτή.

Ψυχοθεραπεία

Επί του παρόντος διεξάγονται κλινικές δοκιμές για την ανάπτυξη μιας προσαρμοσμένης θεραπείας ομιλίας για την ανηδονία. Η θεραπεία περιλαμβάνει την ανάθεση στους ασθενείς εβδομαδιαίων καθηκόντων, όπως η συμμετοχή σε ένα πάρτι ή η πρόσκληση ενός φίλου για δείπνο.

Ο στόχος της θεραπείας είναι να εξουδετερώσει την έλλειψη κινήτρων και προσμονής που νιώθουν οι άνθρωποι με ανηδονία, βάζοντάς τους να ασχοληθούν με δραστηριότητες που θα νιώθουν ανταμοιβή ή σημασία.

Με τον τρόπο αυτό, οι ερευνητές ελπίζουν να δημιουργήσουν έναν θετικό βρόχο ανατροφοδότησης που θα οδηγήσει τελικά τα άτομα με ανηδονία να αποφασίσουν να συμμετάσχουν σε κοινωνικές εκδηλώσεις από μόνα τους (και μάλιστα να μάθουν να ανυπομονούν για τη συμμετοχή τους σε αυτές).

Μπορεί να αντιμετωπιστεί πλήρως η ανηδονία;

Παρά την πρόοδο, επί του παρόντος, δεν έχουν εντοπιστεί ακόμη συγκεκριμένοι τρόποι άμεσης αντιμετώπισης της ανηδονίας.

Εάν αισθάνεστε ότι πάσχετε από ανηδονία, η καλύτερη επιλογή είναι να αναζητήσετε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας που μπορεί να σας αξιολογήσει για την πάθηση και να αναπτύξει μια πορεία θεραπείας που θα σας βοηθήσει να εργαστείτε προς την κατεύθυνση της βίωσης ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης σε δραστηριότητες που συνηθίζατε να απολαμβάνετε.

Ποια είναι τα πιο σημαντικά στοιχεία που πρέπει να γνωρίζετε για την ανηδονία;

Η ανηδονία αναφέρεται στην απώλεια της ικανότητας να αισθάνεται κανείς ευχαρίστηση και αποτελεί κοινό σύμπτωμα των καταθλιπτικών διαταραχών και της διαταραχής χρήσης ουσιών.

Μπορεί να οφείλεται σε μείωση της ενεργοποίησης της περιοχής του εγκεφάλου που εμπλέκεται στην ανταμοιβή και τα κίνητρα, η οποία αναφέρεται ως κοιλιακό ραβδωτό σώμα. Μπορεί επίσης να υπάρχει δυσλειτουργία των ορμονών που ρυθμίζουν τον εγκέφαλο, συμπεριλαμβανομένης της ντοπαμίνης και του GABA, σε όσους πάσχουν από ανηδονία.

Η διάγνωση βασίζεται στη συζήτηση με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας και στη συμπλήρωση μιας κλίμακας που μετρά το ενδιαφέρον του ατόμου για τις καθημερινές δραστηριότητες. Εάν ένα άτομο διαγνωστεί με ανηδονία, ο στόχος είναι να συμμετέχει σε περισσότερες δραστηριότητες που μπορούν να ενισχύσουν τη ντοπαμίνη, όπως η προσπάθεια συμμετοχής σε κοινωνικές καταστάσεις και η άσκηση.

Εάν η ανηδονία αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης υποκείμενης κατάστασης υγείας, η θεραπεία της κατάστασης μπορεί να ανακουφίσει τα συμπτώματα της ανηδονίας. Η ανηδονία δεν χρειάζεται να είναι μόνιμη και μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη βοήθεια ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Η απώλεια ενδιαφέροντος για τα πράγματα που κάποτε αγαπούσατε μπορεί να είναι δύσκολη εμπειρία. Να θυμάστε ότι αυτά τα συναισθήματα μπορεί να είναι προσωρινά και ότι η ανηδονία θεραπεύεται. Με το σωστό θεραπευτικό πλάνο, μπορείτε να ξαναβιώσετε την ευχαρίστηση στη ζωή σας.

Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5). Arlington, VA: American Psychiatric Association; 2013.
Feng B, Jiang Y, Li Y, Liu X, Wu S. Body and Social Anhedonia of Depression: A Bifactor Model Analysis. Psychol Belg. 2020;60(1):103-114. doi:10.5334/pb.524
Cynthia Vinney, PhD Updated on May 08, 2023, verywellmind.com/what-is-anhedonia-i-dont-feel-pleasure-5680269