Χρήση, κατάχρηση και εξάρτηση ουσιών. Σε τι διαφέρουν;

Ακρόαση άρθρου......

Πολλές φορές οι έννοιες της χρήσης, της κατάχρησης και της εξάρτησης δεν χρησιμοποιούνται σωστά ή χρησιμοποιούνται ως ταυτόσημοι όροι. Οι διαφορές τους δεν είναι γνωστές στους περισσότερους ανθρώπους. Ωστόσο, οι έννοιες της χρήσης, της κατάχρησης και της εξάρτησης είναι πλέον αποδεκτό σήμερα, ότι δεν ταυτίζονται κατ’ ανάγκη. Αν και η μία μπορεί να οδηγήσει στην άλλη, αυτό δεν σημαίνει πως είναι δεδομένο ότι θα συμβεί.

Χρήση ουσιών

Όταν μιλάμε για χρήση μιας ουσίας μπορεί να αναφερόμαστε σε διάφορες συμπεριφορές.

Η χρήση μπορεί να είναι απλή δοκιμαστική χρήση ή περιστασιακή χρήση. Στην πρώτη περίπτωση, το άτομο δοκιμάζει για πρώτη φορά στη ζωή του μια ουσία, ενώ στην δεύτερη περίπτωση το άτομο επιλέγει σε συγκεκριμένες περιστάσεις να κάνει χρήση μιας ουσίας, χωρίς όμως να σημαίνει ότι τα δύο αυτά είδη χρήσης μπορεί να οδηγήσουν στην κατάχρηση ή στην εξάρτηση.

Ένα άλλο είδος χρήσης είναι η κοινωνική χρήση, όπου το άτομο κάνει χρήση κοινωνικά αποδεκτών ουσιών, όπως είναι η νικοτίνη, η καφεΐνη και το αλκοόλ σε κοινωνικές συναναστροφές ή για λόγους χαλάρωσης και διασκέδασης.

Η κοινωνική χρήση μπορεί να οδηγήσει σε περιστασιακή κατάχρηση, για παράδειγμα κατανάλωση μια μεγάλης ποσότητας αλκοόλ από το άτομο σε μια περίσταση διασκέδασης, χωρίς όμως να σημαίνει ότι αυτό έχει δυσάρεστες συνέπειες για το άτομο.

Κατάχρηση ουσιών

Η κατάχρηση γενικά σαν έννοια αναφέρεται στην χρήση μια ουσίας με σκοπό αντίθετο από αυτόν που παρασκευάστηκε ή σε βαθμό υπερβολικό από όσο απαιτείται. Όλα τα είδη χρήσης που προαναφέρθηκαν μπορούν να οδηγήσουν (χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο) στην κατάχρηση. Η κατάχρηση συνήθως είναι μόνιμη και καταναγκαστική.

Το άτομο, δηλαδή, επιμένει ψυχαναγκαστικά στην αναζήτηση και χρήση της ουσίας, χωρίς να μπορεί να το ελέγξει.

Σύμφωνα με το DSM-IV (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών), αν πληρείται τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω κριτήρια για 12 μήνες, τότε μπορούμε να μιλάμε για κατάχρηση.

• Επαναλαμβανόμενη χρήση, η οποία προκαλεί δυσκολία στο άτομο να ανταπεξέλθει στις καθημερινές του υποχρεώσεις.
• Επαναλαμβανομένη χρήση, η οποία θέτει σε κίνδυνο την σωματική ακεραιότητα του ατόμου (όπως οδήγηση υπό την επήρεια ουσιών)
• Προβλήματα με τον νόμο εξαιτίας της χρήσης ουσιών.
• Συνέχιση της χρήσης της ουσίας παρά τις δυσάρεστες συνέπειες, που προκαλεί στην ζωή του ατόμου (όπως οι οικογενειακές συγκρούσεις).

Αποκτήστε το βιβλίο Drugs, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας.

Εξάρτηση σύμφωνα με το DSM-IV

Η εξάρτηση σαν έννοια γενικά αναφέρεται σε μια συνήθεια, που αναπτύσσει το άτομο, την οποία δεν μπορεί να ελέγξει και να κατευθύνει. Όταν η συνήθεια αυτή δημιουργείται με σκοπό να καλύψει ψυχολογικά κενά, τότε το άτομο οδηγείται σε αυτό που ονομάζουμε εξάρτηση. Μέχρι το 1964 το φαινόμενο αυτό περιγράφονταν με τον όρο «Εθισμός», ο οποίος όμως αντικαταστάθηκε τότε με τον όρο «Εξάρτηση» από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας.

Σύμφωνα με το DSM-IV (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών), αν πληρούνται τουλάχιστον τρία από τα παρακάτω κριτήρια για διάστημα 12 μηνών, τότε μπορούμε να μιλάμε για εξάρτηση.

• Ανοχή, η οποία εκδηλώνεται είτε μέσω της ανάγκης για λήψη αυξανόμενων ποσοτήτων της ουσίας, είτε μέσω της ελάττωσης του αποτελέσματος μετά από λήψη ίδιας ποσότητας ουσίας με πριν.
• Στερητικό σύνδρομο ή λήψη της ίδιας της ουσίας ή παραπλήσιας για την αποφυγή των στερητικών συμπτωμάτων.
• Λήψη μεγαλύτερων ποσοτήτων από την πρόθεση του ατόμου.
• Διαρκής επιθυμία ή ανεπιτυχείς προσπάθειες για διακοπή της ουσίας.
• Σπατάλη σημαντικού χρόνου, γύρω από την αναζήτηση και την χρήση της ουσίας.
• Δυσλειτουργική συμπεριφορά του ατόμου σε πολλούς τομείς της ζωής του, όπως ο κοινωνικός ή ο εργασιακός.
• Συνέχιση της χρήσης της ουσίας παρά τα σωματικά προβλήματα, που κάνουν την εμφάνιση τους λόγω αυτής.

Στην πιο πρόσφατη και αναθεωρημένη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών (DSM-V) δεν διαχωρίζεται η κατάχρηση με την εξάρτηση, αλλά αντιμετωπίζεται ως μια ενιαία διαταραχή. Ονομάζεται εξάρτηση από ουσίες και μετράτε σε ένα συνεχές σε ήπια, μέτρια ή σοβαρή διαταραχή.

Ψυχική και Σωματική Εξάρτηση

Είναι πλέον γνωστό πως όλες οι ουσίες προκαλούν ψυχική εξάρτηση, ωστόσο υπάρχουν κάποιες όπως το οινόπνευμα, η ηρωίνη και η μορφίνη, που προκαλούν και σωματική εξάρτηση. Σωματική εξάρτηση σημαίνει πως με την διακοπή της ουσίας, θα προκληθεί στερητικό σύνδρομο, το οποίο εκδηλώνεται μέσω εφίδρωσης, ταχυκαρδίας, κοιλιακού άλγους, άγχους κλπ.

Παρ ’όλα αυτά, όσο τρομακτικό και αν ακούγεται το στερητικό σύνδρομο, για καμία ουσία δεν είναι αυτό το σοβαρότερο πρόβλημα.

Η σωματική εξάρτηση, αργά ή γρήγορα, μετά από λίγες μέρες θα περάσει. Το σημαντικότερο πρόβλημα είναι η ψυχολογική εξάρτηση, τα ψυχολογικά κενά δηλαδή, που ο χρήστης προσπαθεί να καλύψει μέσω της εξάρτησης, όπως προαναφέρθηκε.

Η σωματική και ψυχική εξάρτηση χρησιμοποιούνται συχνά ως κριτήριο για τον διαχωρισμό σε σκληρά και μαλακά ναρκωτικά, ανάλογα δηλαδή με την «βαρύτητα» της τοξικής ουσίας (όπου σωματική εξάρτηση, μεγαλύτερη βαρύτητα και άρα σκληρά ναρκωτικά). Κάτι τέτοιο όμως στην ουσία δεν ισχύει, καθώς όλες οι ουσίες δρουν σε νευροϋποδοχείς του εγκεφάλου.

Ακόμα και οι ουσίες, που δεν προκαλούν στερητικό σύνδρομο φαίνεται πως ανιχνεύονται στον εγκέφαλο για αρκετό καιρό. Επομένως, επηρεάζουν για αρκετό καιρό την ψυχολογία του χρήστη. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η μελαγχολία, που βιώνουν οι χρήστες κοκαΐνης, αφού περάσουν οι πρώτες επιδράσεις της ουσίας.

Πειραματισμός με τη χρήση ουσιών

Μια άλλη κατηγοριοποίηση που συχνά χρησιμοποιείται είναι η εξής: Το άτομο ξεκινά από την φάση του πειραματισμού, όπου θα δοκιμάσει κάποια ουσία, είτε μόνος, είτε με παρέα, χωρίς όμως αυτό να επηρεάσει κάποιον τομέα της ζωής του. Μετά υπάρχει η φάση της ενεργής αναζήτησης, όπου το άτομο αρχίζει να συναναστρέφεται μόνο με χρήστες ουσιών και αναζητά την εκάστοτε ουσία, για να προκαλέσει αλλαγή στη διάθεση του. Τότε αρχίζουν να δημιουργούνται μικρές επιπτώσεις στη ζωή του.

Τρίτη φάση είναι αυτή της ενασχόλησης, όπου το άτομο αρχίζει να αυξάνει την ποσότητα και την συχνότητα της χρήσης, να αντιμετωπίζει ψυχική και ίσως σωματική εξάρτηση, αλλά και να έχει σοβαρές επιπτώσεις σε τομείς της ζωής του, όπως τα οικονομικά, η υγεία και οι σχέσεις του.

Τέλος, έρχεται η φάση της εξάρτησης, όπως αυτή περιγράφηκε παραπάνω, που η χρήση γίνεται πιά το επίκεντρο της ζωής του ατόμου.

Συμπερασματικά, λοιπόν, καθώς οι εξαρτήσεις υπάρχουν πια στις ζωές μας σε μεγάλο βαθμό και δεν αφορούν μόνο τις ουσίες, αλλά μπορεί να σχετίζονται με τον τζόγο, το διαδίκτυο, τα ψώνια, την γυμναστική ή την εργασία, είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τα στάδια, που βιώνει ένα άτομο, που αρχίζει να εξαρτάται από μια συνήθεια.

Κατανοώντας τις διαφορές και προσδιορίζοντας το πρόβλημα, θα είμαστε καλύτερα σε θέση να βοηθήσουμε, είτε τον εαυτό μας, είτε τους οικείους μας, που μπορεί να αντιμετωπίζουν κάτι ανάλογο.

Βιβλιογραφία 

American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.) Washington, DC: Author

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Γεωργία Κορδώνη - Ψυχολόγος

Ψυχολόγος, απόφοιτος Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Εξειδίκευση στη Σωματική Ψυχοθεραπεία.
Ατομικές Συνεδρίες Δια Ζώσης & Διαδικτυακά.

6987616870

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού